Hof van Justitie EU 22-10-1974 ECLI:EU:C:1974:104

I — Feiten en procesverloop

In 1967 en 1968 verkeerde de Duitse economie in een aanzienlijke conjuncturele expansie welke gepaard ging met een omvangrijk overschot op de betalingsbalans. Gezien de sterke Duitse concurrentiepositie en de scherpe prijsstijging in de voornaamste afnemerlanden, dreigde dit betalingsbalansoverschot nog toe te nemen. In verband met de ongewenste gevolgen hiervan — interne even-wichtsverstoring, uitwerkend in een prijsstijging op de nationale markt, en speculaties op een revaluatie van de D-Mark — besloot de Duitse Regering de uitvoer af te remmen en de invoer te bevorderen door de compensatie aan de grens via de omzetbelasting tijdelijk te wijzigen; de van omzetbelasting vrijgestelde uitvoer van produkten zou met 4 % (in sommige gevallen minder) worden belast en de invoer van aan omzetbelasting onderhevige produkten zou dienovereenkomstig worden ontlast. Een en ander was geregeld in de „Gesetz zur außenwirtschaftlichen Absicherung ge-mäß § 4 des Gesetzes zur Förderung der Stabilitat und des Wachstums der Wirt-schaft” van 29 november 1968, BGBl. I, 1255 (hierna te noemen „AbsichG”), in werking getreden op 1 december 1968.

Ingevolge deze wet was een ondernemer bij export van goederen in het tijdvak van 29 november 1968 tot 31 maart 1970 een bijzondere omzetbelasting verschuldigd (art. 2). De maatstaf van heffing was beschreven in artikel 3. Artikel 4 bevatte de tarieven (normaal 4 %; voor de in bijlage I van de omzetbelas-tingwet genoemde produkten 2 %). De bepalingen van artikel 5 hadden betrekking op het belastbare feit en de procedure; de artikelen 6 en 7 voorzagen in uitzonderingen voor goederen waarvoor een marktordening bestond, en voor vrijhavens. Artikel 8 gaf een overgangsregeling voor „oude contracten”. Volgens artikel 11 zou de wet niet langer gelden dan tot 31 maart 1970. Bij besluit van 28 oktober 1969 (BGBl. I, 2045) werd zij echter voortijdig ingetrokken. Uit de opmerkingen van zowel de Bondsrepubliek als van de Commissie blijkt dat de Duitse Regering tijdig, bij mondelinge nota van haar permanente vertegenwoordiging van 25 november 1968, aan de Commissie mededeling had gedaan van het op 22 november 1968 bij de Bondsdag ingediende wetsontwerp.

Bij vooruitbetalingsaanslagen over het tijdvak december 1968 — september 1969, had het Finanzamt Duisburg-Süd — verweerder in het hoofdgeding — vooruitbetaling gevorderd van de bijzondere omzetbelasting over de door verzoekster in het hoofdgeding verrichte exporten. Verzoekster had hiertegen een be zwaarschrift ingediend, daar zij meende dat artikel 2 AbsichG een ingevolge artikel 12 bezwaarschrift 12 EEG-Verdrag verboden heffing van gelijke werking als een uitvoerrecht instelde en derhalve niet van toepassing was. Na verwerping van het bezwaarschrift door de douaneadministratie ging verzoekster in beroep bij het Finanzgericht Düsseldorf.

Aldaar legde zij een juridisch advies van professor A. Heldrich en professor K. Zweigert over. In dit advies werd in hoofdzaak gesteld dat de AbsichG — door op goederen eenzijdig een last wegens grensoverschrijding te leggen en aldus het vrije verkeer van goederen binnen de Gemeenschap te bemoeilijken — in strijd is met artikel 12 EEG-Verdrag. Al heeft het Hof meermaals verklaard dat de voorschriften van artikel 12 en die van de artikelen 95 tot 97 EEG-Verdrag niet gelijktijdig op dezelfde feiten kunnen worden toegepast, toch mag hieruit niet worden afgeleid dat de AbsichG een binnenlandse belasting in de zin van artikel 95 EEG-Verdrag invoert. Het alternatief, artikel 12 of artikel 95, kan zich immers alleen voordoen bij een invoerrecht dat ten doel heeft alle categorieën produkten, ongeacht hun herkomst, in een vergelijkbare positie te brengen. In casu ging het om een uitvoerrecht dat de Duitse exportprodukten duurder maakte dan vergelijkbare buitenlandse produkten en daarmede een concurrentievervalsing teweegbracht ten nadele van de Duitse producenten. Bijgevolg kan noch de koppeling van de AbsichG aan de Umsatzsteuergesetz, noch de wijze van inning van de onderhavige belasting afdoen aan het feit dat de AbsichG een in de artikelen 95 — 97 niet gedekte handelspolitieke maatregel is.

De AbsichG kan evenmin worden gerechtvaardigd met artikel 107 EEG-Verdrag. Hoewel dit artikel de Lid-Staten de bevoegdheid inzake wisselkoerspolitiek laat, kan het niet dienen als rechtsgrondslag voor een verkapte schending van het beginsel van het vrije goederenverkeer. Gezien de recente economische moeilijkheden en de ernstige gevolgen van wisselkoerswijzigingen voor de gemeenschappelijke landbouwmarkt, moet artikel 107 restrictief worden uitgelegd in dier voege dat de bepaling uitsluitend geldt voor pariteitswijzigingen in de eigenlijke zin van het woord.

Ten slotte mag in casu ook geen beroep worden gedaan op de vrijwaringsclausule van artikel 109, lid 1, EEG-Verdrag, omdat onmogelijk kan worden gezegd dat de Duitse betalingsbalans destijds in een „plotselinge crisis” verkeerde.

Het Finanzgericht Düsseldorf besloot bij beschikking van 8 maart 1974 het geding te schorsen en het Hof overeenkomstig artikel 177 EEG-Verdrag de volgende vragen voor te leggen:

1. Strekt het in artikel 12 EEG-Verdrag vervatte verbod heffingen van gelijke werking als in- en uitvoerrechten in te voeren zich uit tot het invoeren van een heffing die

   1. exporten van industrieprodukten naar andere Lid-Staten der Gemeenschap aan een financiële last van 4, respectievelijk 2 % onderwerpt,

   2. door de nationale wetgever als „Sonderumsatzsteuer” is aangediend,

   3. aansluit bij de systematiek van het nationale omzetbelasting-recht,

   4. ten doel heeft de nationale ex-portprodukten te onderwerpen aan een binnen de EEG in deze vorm overigens niet bestaande bijzondere last, ten einde hun concurrentiepositie ten opzichte van de produkten der overige Lid-Staten te verzwakken, en

   5. ten gevolge heeft dat de uitgevoerde waar vervolgens zowel in het land van oorsprong als in het land van bestemming wordt belast?

2. Is een eventuele inbreuk van een dergelijke belasting op artikel 12 EEG-Verdrag te rechtvaardigen op grond dat het bij de invoering der belasting de bedoeling was een revaluatie van de munt te vermijden? Kan uit de in artikel 107 EEG-Verdrag aan de Lid-Staten voorbehouden bevoegdheid om de wisselkoersen te wijzigen, tevens een machtiging worden afgeleid om revaluatie-vervangende heffingen van gelijke werking als in- en uitvoerrechten in te voeren? Onder welke voorwaarden kan het invoeren van een dergelijke heffing gerechtvaardigd zijn als vrijwaringsmaatregel in de zin van artikel 109, lid 1, EEG-Verdrag? Is bij ontbreken van de voorwaarden van artikel 109, lid 1, EEG-Verdrag het invoeren van een dergelijke heffing te rechtvaardigen op grond dat ingevolge artikel 2 EEG-Verdrag het bevorderen van de stabiliteit en daarmede ook de handhaving van de externe geldwaarde, en ingevolge artikel 3, sub g, EEG-Verdrag het tegengaan van de verstoring van het evenwicht in de betalingsbalans behoren tot de taken der Gemeenschap?”

De verwijzingsbeschikking is op 19 april 1974 ingeschreven ter griffie van het Hof.

Overeenkomstig artikel 20 van 's Hofs EEG-Statuut zijn schriftelijke opmerkingen ingediend door de regering van de Bondsrepubliek Duitsland, ten deze vertegenwoordigd door M. Seidel, en door de Commissie van de Europese Gemeenschappen, ten deze vertegenwoordigd door R. Wägenbaur.

Het Hof heeft, op rapport van de Rech-ter-Rapporteur en gehoord de Advocaat-Generaal, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan.

II — Opmerkingen, ingediend krachtens artikel 10 van 's Hofs EEG-Statuut

De eerste vraag

4 Overwegende dat in de eerste plaats wordt gevraagd of het in artikel 12 EEG-Verdrag vervatte verbod heffingen van gelijke werking als in- en uitvoerrechten in te voeren zich uitstrekt tot het invoeren van een heffing die

1. exporten van industrieprodukten naar andere Lid-Staten der Gemeenschap aan een financiële last van 4, respectievelijk 2 % onderwerpt;

2. door de nationale wetgever als „Sonderumsatzsteuer” is aangediend;

3. aansluit bij de systematiek van het nationale omzetbelastingrecht;

4. ten doel heeft de nationale exportprodukten te onderwerpen aan een binnen de EEG in deze vorm overigens niet bestaande bijzondere last, ten einde hun concurrentiepositie ten opzichte van de produkten der overige Lid-Staten te verzwakken, en

5. ten gevolge heeft dat de uitgevoerde waar vervolgens zowel in het land van oorsprong als in het land van bestemming wordt belast;

5 Overwegende dat blijkens de stukken met de vraag wordt beoogd te vernemen of een belasting, zoals beschreven, onder de in artikel 12 van het Verdrag bedoelde categorie heffingen van gelijke werking valt dan wel kan worden geacht te behoren tot de in artikel 95 bedoelde binnenlandse belastingen, doordat zij onder het nationale omzetbelastingstelsel is gebracht;

6 Overwegende dat de artikelen 12 en 13 enerzijds en 95 anderzijds niet te zamen op een zelfde casuspositie kunnen worden toegepast, daar heffingen van gelijke werking als in- en uitvoerrechten enerzijds en binnenlandse belastingen anderzijds aan afwijkende regelingen en voorschriften zijn onderworpen;

dat bovendien niet alleen omzetbelasting en soortgelijke belastingen als binnenlandse belastingen zijn te beschouwen, maar ook heffingen en andere maatregelen ter compensatie van de gevolgen dier belastingen voor de in- en uitvoer van goederen;

7 dat, terwijl in artikel 12 geheel wordt verboden tussen de Lid-Staten nieuwe in- en uitvoerrechten of heffingen van gelijke werking in te voeren, artikel 95 slechts het verbod inhoudt produkten van de andere Lid-Staten achter te stellen door middel van binnenlandse belastingen;

dat aldus, terwijl eerstgenoemde bepaling ziet op elke belemmering van het intracommunautaire handelsverkeer, laatstgenoemde bepaling zich beperkt tot de belemmeringen die het nationaal produkt zouden kunnen bevoordelen;

dat dit verschil bevestiging vindt in artikel 96, bepalend dat bij de uitvoer van produkten naar het grondgebied van een der Lid-Staten de teruggave van binnenlandse belastingen niet het bedrag mag overschrijden dat daarop ai dan niet rechtstreeks geheven is, hetgeen nog de vraag openlaat of de Lid-Staten de bevoegdheid hebben het bedrag van die teruggaven te verlagen, welke maatregel het intracommunautaire handelsverkeer zeker ongunstig zou kunnen beïnvloeden;

8 Overwegende dat het in een prejudiciële procedure volgens artikel 177 van het Verdrag niet aan het Hof staat een bijzondere nationale belasting te kwalificeren voor de toepassing van de artikelen 12 en 95, daar de uitlegging van nationale wetgevende en andere rechtshandelingen tot de bevoegdheid van de nationale rechter blijft behoren en het Hof slechts bevoegd is de in genoemd artikel bedoelde communautaire handelingen uit te leggen en op hun geldigheid te toetsen;

dat het Hof echter bevoegd is tot uitlegging van de genoemde Verdragsbepalingen ten einde de nationale rechter in staat te stellen het Gemeenschapsrecht correct op de onderhavige belasting toe te passen;

9 dat met dien verstande moet worden opgemerkt dat een als „Sonderumsatzsteuer” aangeduide nationale maatregel, „die aansluit bij de systematiek van het nationale omzetbelastingrecht”, de exporten van industrieprodukten naar andere Lid-Staten aan een financiële last mag onderwerpen;

dat zulks met name het geval is wanneer het een algemene maatregel betreft die op alle uitgevoerde produkten zonder onderscheid van toepassing is, en wanneer de betrokken last praktisch alleen tot gevolg heeft dat de vrijstelling van omzetbelasting voor de uitgevoerde produkten wordt verlaagd;

dat een belasting welke zonder onderscheid exporten van industrieprodukten naar andere Lid-Staten aan een financiële last onderwerpt door de vrijstelling van binnenlandse belastingen gedeeltelijk af te schaffen, en welke nauw verbonden is met het nationale omzetbelastingstelsel, onder het begrip binnenlandse belasting in de zin van artikel 95 en volgende van het Verdrag valt en derhalve geen heffing van gelijke werking als in- en uitvoerrechten in de zin van artikel 12 van het Verdrag kan vormen;

10 Overwegende wijders dat verzoekster in het hoofdgeding zich tevens beroept op artikel 10 van de tweede richtlijn van de Raad van 11 april 1967 tot invoering van de belasting over de toegevoegde waarde (PB nr. 71/67, blz. 1303), waarbij zij opmerkt dat de omzetbelasting in de Bondsrepubliek reeds op 1 oktober 1968 was vervangen door een stelsel van belasting over de toegevoegde waarde;

11 dat luidens lid 1, sub a, van genoemd artikel „van de belasting over de toegevoegde waarde … zijn vrijgesteld … de leveringen van goederen die worden verzonden of vervoerd naar een plaats buiten het grondgebied waar de betreffende Lid-Staat de-belasting over de toegevoegde waarde toepast”;

12 Overwegende evenwel dat deze op de artikelen 99 en 100 van het Verdrag steunende bepaling slechts verplichtingen voor de Lid-Staten meebrengt met ingang van 1 januari 1972 (derde richtlijn van de Raad van 9 november 1969, PB nr. L 230/69, blz. 34);

13 dat, waar de betrokken Duitse maatregel vóór deze datum was ingetrokken, het betoog in dit geval geen doel treft;

De tweede vraag

14 Overwegende dat in de tweede plaats wordt gevraagd of „een eventuele inbreuk” op artikel 12 van het Verdrag vooral in verband met de artikelen 107 tot en met 109 van het Verdrag is te rechtvaardigen op grond dat het bij de invoering der belasting de bedoeling was een revaluatie van de munt te vermijden;

15 Overwegende dat de vraag is gesteld voor het geval de eerste vraag bevestigend zou worden beantwoord;

dat, nu zulks niet het geval is, beantwoording achterwege kan blijven;

Ten aanzien van de kosten

16 Overwegende dat de kosten, door de Commissie van de Europese Gemeenschappen en de regering van de Bondsrepubliek Duitsland wegens indiening hunner opmerkingen bij het Hof gemaakt, niet voor vergoeding in aanmerking kunnen komen en dat de procedure ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding als een aldaar gerezen incident is te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen;