Hof van Justitie EU 23-11-1977 ECLI:EU:C:1977:190

I — Feiten en procesverloop

1. De Ierse onderneming Ferenka Ltd., welke deel uitmaakt van het AKZO-concern, vervaardigt uit staaldraad, aangekocht in de Bondsrepubliek Duitsland, staalkoord voor de fabricage van autobanden. Een gedeelte van de produktie, bestemd voor verkoop op het vasteland, wordt via Rotterdam naar Arnhem vervoerd, waar het wordt opgeslagen in een douaneloods die onder beheer staat van Linka BV (eveneens een onderdeel van het AKZO-concern), in afwachting van de verkoop en levering door Ferenka. In casu is een partij goederen verkocht en geleverd aan Goodyear SA te Colmar-Berg (Groothertogdom Luxemburg). Voorwerp van het geschil voor de Tariefcommissie tussen Enka BV en de inspecteur der invoerrechten en accijnzen te Arnhem, is de berekening van de douanewaarde voor de aangifte ten invoer bij vrijmaking uit het entrepot.

2. Waar het gaat om een invoer in 1973 vanuit een „nieuwe” Lid-Staat naar één van de oude Lid-Staten, is artikel 46 van de Toetredingsakte van toepassing, bepalende dat zolang er douanerechten worden geheven in het handelsverkeer binnen de Gemeenschappen, de bepalingen inzake douanewetgeving van toepassing zijn op dat handelsverkeer onder dezelfde voorwaarden als voor het handelsverkeer van de Gemeenschap met derde landen.

Verordening (EEG) nr. 803/68 van de Raad van 27 juni 1968 inzake de douanewaarde van de goederen (PB nr. L 148 van 1968, blz. 6) bepaalt in artikel 1, lid 2, dat voor de toepassing van het gemeenschappelijk douanetarief de douanewaarde de „normale prijs” is, dat wil zeggen de prijs welke geacht wordt voor die goederen te kunnen worden bedongen ingevolge een onder voorwaarden van vrije mededinging tot stand gekomen koop en verkoop tussen een koper en een verkoper die onafhankelijk van elkaar zijn. Artikel 9 van de verordening bepaalt echter dat de „betaalde of te betalen prijs” als douanewaarde kan worden aanvaard op voorwaarde dat — onder meer — „die prijs zo nodig wordt aangepast indien de desbetreffende koop en verkoop elementen bevat die afwijken van die welke aan de definitie van de normale prijs ten grondslag liggen”.

In het bijzonder ten aanzien van de bepaling van de douanewaarde van in entrepot opgeslagen goederen bepaalt artikel 10 van richtlijn nr. 69/74/EEG van de Raad van 4 maart 1969 inzake de harmonisatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen met betrekking tot het stelsel van douane-entrepots (PB nr. L 58 van 1969, blz. 7) dat voor wat betreft de te betalen of betaalde prijs, „in de douanewaarde niet moeten worden begrepen de kosten voor opslag en bewaring in goede staat van de goederen tijdens hun verblijf in de entrepots, die een koper draagt, wanneer de door hem betaalde of te betalen prijs basis voor de waardebepaling is”.

3. De door Enka opgestelde aangifte ten invoer vermeldde een „normale prijs” van 188 979 Fl voor de berekening van de invoerrechten en van 189 741 Fl voor de berekening van de BTW. Voor deze normale prijs was uitgegaan van de werkelijk aan koper in rekening gebrachte frankoprijs, verminderd met de transportkosten Rotterdam — Arnhem en Arnhem — Colmar-Berg, de vrijmakingskosten, de kosten van opslag in entrepot en van het terugzenden van de emballage. Toen de inspecteur de laatste twee aftrekposten niet goedkeurde, ging Enka van zijn beslissing in beroep bij de Tariefcommissie. Voor deze instantie beriep de inspecteur zich voor wat de opslagkosten betreft, op artikel 16 g van het Tariefbesluit van'1960, zoals aangepast aan richtlijn nr. 69/74 en gewijzigd in 1970, luidende: „Voor de waardebepaling van goederen welke worden uitgeslagen uit entrepots en uit inrichtingen voor voorlopige of tijdelijke opslag, gelden bij het in aanmerking nemen van de betaalde of te betalen prijs, de volgende bijzondere bepalingen:

1. …

2. …

3. de betaalde of te betalen prijs die basis voor de waardebepaling is, dient niet te worden aangepast in verband met de kosten voor opslag en bewaring van de goederen tijdens hun verblijf in de entrepots of inrichtingen”.

Volgens de inspecteur is deze tekst, die — wanneer de opslagkosten in de tussen verkoper en koper overeengekomen prijs zijn begrepen — aftrek hiervan bij de bepaling van de douanewaarde uitsluit, in overeenstemming met artikel 10, lid 2, sub d, van richtlijn nr. 69/74; omdat deze richtlijn geen directe werking heeft, kan verzoekster in het hoofdgeding er bovendien geen beroep op doen.

Bij beschikking van 15 november 1976, toegezonden aan partijen op 31 maart 1977 en ingeschreven ter griffie van het Hof van Justitie op 4 april 1977, heeft de Tariefcommissie het Hof van Justitie de navolgende vragen gesteld:

1. Is het bepaalde in artikel 10, lid 2, sub d, van de richtlijn van de Raad van 4 maart 1969, nr. 69/74 van zodanig specifieke aard, dat het als rechtstreeks verbindend kan worden aangemerkt, anders gezegd, directe werking heeft?

2. Zo ja, is dan de redactie van artikel 16 g Tariefbesluit 1960 als boven aangehaald, een adequate weergave van de tekst van artikel 10 van eerder genoemde richtlijn?

3. Indien de eerste vraag bevestigend en de tweede vraag ontkennend wordt beantwoord, dient dan artikel 10, lid 2, sub d, van de richtlijn van de Raad van 4 maart 1969 aldus te worden uitgelegd, dat de betaalde of te betalen prijs die basis voor de waardebepaling is, moet worden verminderd met de kosten van opslag van de goederen tijdens hun verblijf in entrepots of inrichtingen?”

Het Hof heeft, op rapport van de rechter-rapporteur en de advocaat-generaal gehoord, besloten zonder instructie tot de mondelinge behandeling over te gaan.

Krachtens artikel 20 van 's Hofs statuut (EEG) zijn schriftelijke opmerkingen ingediend door de Nederlandse regering en de Commissie van de Europese Gemeenschappen.

II — Schriftelijke opmerkingen, ingediend krachtens artikel 20 van 's Hofs statuut (EEG)

De eerste vraag

8 Overwegende dat in de eerste plaats wordt gevraagd of het bepaalde in artikel 10, lid 2, sub d, van 's Raads richtlijn nr. 69/74 van 4 maart 1969 van zodanig specifieke aard is, dat het als rechtstreeks verbindend kan worden beschouwd, anders gezegd, directe werking heeft;

9 Overwegende dat het Hof reeds in zijn arrest van 1 februari 1977 (zaak 51/76, Verbond van Nederlandse Ondernemingen t. Inspecteur der invoerrechten en accijnzen, Jurispr. 1977, blz. 113) heeft overwogen dat in gevallen waarin de gemeenschapsoverheid de Lid-Staten bij richtlijn heeft verplicht een bepaalde gedragslijn te volgen, het nuttig effect van zodanige handeling zou worden verzwakt, wanneer de justitiabelen zich daarop in rechte niet zouden mogen beroepen en de nationale rechterlijke instanties daarop geen acht zouden mogen slaan als op een element van het gemeenschapsrecht;

10 dat dit vooral geldt wanneer de justitiabele zich voor de nationale rechter op een bepaling van een richtlijn beroept ten einde door deze te doen nagaan of de bevoegde nationale autoriteiten bij de uitoefening van de hun gelaten vrijheid ten aanzien van de vorm en middelen ter uitvoering van de richtlijn, binnen de daardoor aangegeven grenzen zijn gebleven;

11 Overwegende dat blijkens artikel 189, derde alinea, EEG-Verdrag de aan de Lid-Staten gelaten bevoegdheid ten aanzien van de door de nationale instanties te kiezen vorm en middelen gebonden is aan het resultaat dat de Raad of de Commissie wenst te bereiken;

12 dat het, bij het nader tot elkaar brengen van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen der Lid-Staten op douanegebied, voor een uniforme toepassing van het gemeenschappelijk douanetarief noodzakelijk kan blijken te zijn om te komen tot strikt gelijke voorschriften voor de behandeling van in de Gemeenschap in te voeren goederen, onverschillig aan de grens van welke Lid-Staat die invoer plaatsvindt;

13 Overwegende dat luidens de zesde overweging van eerder genoemde verordening nr. 803/68 „het van belang is dat de douanewaarde in de Lid-Staten op eenvormige wijze wordt bepaald, zodat de mate waarin het gemeenschappelijk douanetarief bescherming biedt, in de gehele Gemeenschap dezelfde is, om aldus elke verlegging van het handelsverkeer en van de activiteiten alsmede iedere verstoring in de concurrentievoorwaarden, welke kunnen voortvloeien uit de nationale bepalingen, te voorkomen”;

14 dat met het oog daarop de artikelen 1 tot en met 8 van de verordening nauwkeurig omschrijven wat onder de „normale prijs” als basis voor de bepaling van de douanewaarde valt te verstaan, terwijl artikel 9 aangeeft wat moet worden verstaan onder de „betaalde of te betalen prijs”, welke onder bepaalde voorwaarden als de normale prijs kan worden aanvaard;

15 Overwegende dat artikel 10, lid 2, sub d, van richtlijn nr. 69/74 in feite een toepassing is van genoemd artikel 9 voor het bijzondere geval waarin goederen vóór hun inklaring in een entrepot op het grondgebied van de Gemeenschap waren opgeslagen;

16 dat mitsdien deze bepaling ter voorkoming van distorsies en verkeersverleggingen in alle Lid-Staten gelijke toepassing moet vinden;

17 dat hieruit moet worden geconcludeerd dat wat de inhoud van het in artikel 9 van verordening nr. 803/68 bedoelde begrip „betaalde of te betalen prijs” betreft, de richtlijn de nationale instanties geen beoordelingsvrijheid laat, zodat de bewoordingen van de richtlijn vóór eventueel daarmee onverenigbare nationale bepalingen gaan;

18 dat derhalve op de eerste vraag moet worden geantwoord dat de justitiabelen een beroep kunnen doen op artikel 10, lid 2, sub d, van richtlijn nr. 69/74 van 4 maart 1969 ten einde te doen vaststellen of de nationale uitvoeringsmaatregelen ermee in overeenstemming zijn, en dat de nationale rechterlijke instanties daaraan voorrang moeten geven boven de nationale voorschriften die ermee in strijd zouden blijken te zijn;

De tweede vraag

19 Overwegende dat, voor het geval de eerste vraag bevestigend zou worden beantwoord, vervolgens wordt gevraagd of de redactie van artikel 16 g Tariefbesluit 1960 een adequate weergave is van de tekst van artikel 10 van richtlijn nr. 69/74;

20 Overwegende dat het Hof in het kader van artikel 177 EEG-Verdrag niet de bevoegdheid heeft bepalingen van nationaal recht uit te leggen of zich uit te spreken over hun eventuele onverenigbaarheid met het gemeenschapsrecht;

21 dat het evenwel bij de uitlegging van het gemeenschapsrecht de nationale rechter de gegevens kan verschaffen met behulp waarvan deze het hem voorgelegde geschil kan beslechten, met name terzake van een eventuele onverenigbaarheid van nationale en communautaire bepalingen;

22 dat het antwoord op de derde vraag geëigend is de daartoe nodige aanwijzingen te verschaffen;

De derde vraag

23 Overwegende dat in de derde plaats wordt gevraagd of artikel 10, lid 2, sub d, van richtlijn nr. 69/74 aldus dient te worden uitgelegd, dat de betaalde of te betalen prijs die basis voor de waardebepaling is, moet worden verminderd met de kosten van opslag van de waar in entrepots in de Gemeenschap;

24 Overwegende dat alle Lid-Staten partij zijn bij het Verdrag nopens de waarde van goederen in douanezaken, getekend te Brussel op 15 december 1950 en in werking getreden op 25 juli 1953;

25 dat volgens artikel I van bijlage I bij dit Verdrag bij het bepalen van de „normale prijs” van ingevoerde goederen, die geldt als de douanewaarde voor de heffing van invoerrechten ad valorem, wordt aangenomen dat de goederen aan de koper worden geleverd in de haven of op de plaats van binnenkomst der goederen en dat alle kosten in verband met de verkoop en de levering in de haven of de plaats van binnenkomst in die prijs zijn begrepen, terwijl alle in het invoerland verschuldigde rechten en belastingen niet daarin zijn begrepen;

26 dat artikel 1, lid 2, van verordening nr. 803/68 dit voorschrift nagenoeg letterlijk overneemt en bepaalt dat „bij het bepalen van de normale prijs van de in te voeren goederen ervan wordt uitgegaan dat

1. de goederen aan de koper worden geleverd op de plaats van binnenkomst in het douanegebied van de Gemeenschap;

2. de verkoper alle kosten draagt die betrekking hebben op de koop en verkoop en op de levering van de goederen op de plaats van binnenkomst; deze kosten zijn mitsdien in de normale prijs begrepen;

3. de koper de in het douanegebied van de Gemeenschap verschuldigde belastingen en heffingen draagt; deze zijn mitsdien niet in de normale prijs begrepen”;

27 dat blijkens artikel 9, lid 1, sub c, van genoemde verordening hetzelfde onderscheid moet worden gemaakt wanneer de voor de in te voeren goederen betaalde of te betalen prijs als douanewaarde wordt aanvaard, aangezien die prijs zo nodig moet worden aangepast indien de desbetreffende koop en verkoop elementen bevat die afwijken van die welke aan de definitie van de normale prijs ten grondslag liggen;

28 dat artikel 10, lid 2, van richtlijn nr. 69/74 deze regel toepast op het bijzondere geval dat de goederen na hun binnenkomst in de Gemeenschap in entrepot zijn opgeslagen, en derhalve bepaalt dat de kosten voor opslag niet in de douanewaarde moeten worden begrepen, omdat zij ingevolge de wettelijke fictie betreffende de vorming van de normale prijs worden geacht ten laste van de koper te komen, dat wil zeggen in het gebied van de Gemeenschap te zijn verschuldigd in de zin van artikel 1, lid 2, sub c, van verordening nr. 803/68;

29 dat deze uitlegging, die aansluit bij de gemeenschapsvoorschriften en de internationale verdragen waarvan de toepassing door de onderhavige bepaling wordt verzekerd, in de weg staat aan de opvatting dat die kosten wel, respectievelijk niet in de douanewaarde zijn begrepen naar gelang zij zijn begrepen in de globale prijs die aan de koper in rekening is gebracht, dan wel apart zijn gefactureerd;

30 dat laatstbedoelde uitlegging bovendien niet zou stroken met artikel 9, lid 1, sub c, van verordening nr. 803/68, volgens hetwelk de betaalde of te betalen prijs slechts als douanewaarde kan worden aanvaard na, zo nodig, te zijn aangepast „indien de desbetreffende koop en verkoop elementen bevat die afwijken van die welke aan de definitie van de normale prijs ten grondslag liggen”;

31 dat mitsdien moet worden geantwoord dat artikel 10, lid 2, sub d, van richtlijn nr. 69/74 aldus moet worden uitgelegd, dat wanneer de douanewaarde van goederen wordt bepaald op basis van de door de koper betaalde of te betalen prijs en deze, naast de eigenlijke prijs der goederen, tevens een bedrag omvat voor de kosten van opslag en bewaring in goede staat van de goederen tijdens hun verblijf in entrepot op het grondgebied van de Gemeenschap, die prijs zodanig moet worden aangepast, dat deze elementen daarin niet zijn begrepen;

Ten aanzien van de kosten

32 Overwegende dat de kosten door de Commissie van de Europese Gemeenschappen en de Nederlandse regering wegens indiening hunner opmerkingen bij het Hof gemaakt, niet voor vergoeding in aanmerking kunnen komen;

33 dat de procedure ten aanzien van partijen 'in het hoofdgeding als een aldaar gerezen incident is te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen;