Hof van Justitie EU 12-07-1984 ECLI:EU:C:1984:275

De feiten

De feiten, het procesverloop en de krachtens artikel 20 van 's Hofs Sta-tuut-EEG ingediende schriftelijke opmerkingen kunnen worden samengevat als volgt:

In rechte

1 Bij arrest van 29 juni 1983, ingekomen ten Hove op 29 september 1983 daaropvolgend, heeft de Franse Cour de cassation krachtens artikel 177 EEG-Verdrag twee prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van de Overeenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Zwitserse Bondsstaat van 22 juli 1972, en meer in het bijzonder over het bij die Overeenkomst gevoegde protocol nr. 3, betreffende de definitie van het begrip „produkten van oorsprong” en de methoden van administratieve samenwerking (PB L 300 van 1972, blz. 188).

2 Blijkens de processtukken voerden de vennootschap „Les Rapides Savoyards” en haar verantwoordelijk beheerder, R. Dejussel, op 8 juni 1977 voor rekening van de vennootschap „Diffusion Marketing International” (DMI) te Stains, Seine-Saint-Denis, uit Zwitserland een partij balpennen van tariefpost 98.03 in onder dekking van een door de Zwitserse douane krachtens protocol nr. 3 afgegeven certificaat inzake goederenverkeer EUR. 1, naar luid waarvan de betrokken goederen van Zwitserse oorsprong waren.

3 Blijkens in de loop van het geding verschafte onweersproken gegevens werden de balpennen onder de volgende omstandigheden vervaardigd en geassembleerd: de patronen waren door DMI uit de Verenigde Staten ingevoerd, in Frankrijk in het vrije verkeer gebracht en onder de regeling van tijdelijke uitvoer weer naar Zwitserland uitgevoerd. Aldaar werden zij door een Zwit-sers fabrikant voorzien van in Zwitserland vervaardigde verchroomde omhulsels en dopjes, alsook van rechtstreeks uit de Verenigde Staten in Zwitserland ingevoerde hulzen en — in bepaalde gevallen — klemmen. Het eindprodukt droeg de merknaam van de Zwitserse fabrikant (LINDY) en werd bij invoer in Frankrijk aangegeven als een produkt van oorsprong uit Zwitserland, onder vermelding van de in Zwitserse franken uitgedrukte prijs affabriek. Verzoekers in het hoofdgeding verzochten om toepassing van het toentertijd tussen Zwitserland en de Gemeenschap geldende preferentieel douanetarief ten belope van 2,6 % van de douanewaarde.

4 De Franse douane analyseerde de prijs van het betrokken produkt en ging over tot een herberekening van de waarde van de diverse bestanddelen, al naar gelang deze van oorsprong waren uit de Verenigde Staten of uit Zwitserland: zij baseerde haar berekening op artikel 35-8 van de Franse Code des douanes, bepalende dat wanneer de gegevens aan de hand waarvan de normale prijs van een produkt moet worden berekend, in een vreemde valuta zijn uitgedrukt, de omrekening moet plaatsvinden op basis van de officiële wisselkoers die gold op de datum van registratie der aangifte, met andere woorden op het tijdstip van invoer. De Franse douane concludeerde uit haar berekeningen, dat de waarde van de in het eindprodukt verwerkte bestanddelen van oorsprong uit de Verenigde Staten hoger lag dan 5 %, zijnde de in protocol nr. 3 en de daaraan gehechte bijlage III, lijst B, gestelde maximumwaarde van bestanddelen van oorsprong uit derde landen voor de erkenning van de Zwitserse oorsprong van een produkt; zij paste derhalve de algemene heffing van het gemeenschappelijk douanetarief — destijds 13 % — toe, onder voorbehoud van verrekening met de bij invoer van de patronen reeds betaalde douanerechten.

5 Verzoekers in het hoofdgeding stelden beroep in bij de Commission de conciliation et d'expertise douanière (CCED); dit werd op 16 mei 1978 verworpen. De Franse douane wendde zich tot het Tribunal d'instance te Saint-Ju-lien-en-Genevois, dat bij vonnis van 19 juni 1979 het besluit van de CCED bekrachtigde. Verzoekers in het hoofdgeding gingen in hoger beroep bij de Cour d'appel te Chambéry, die voormeld vonnis bij arrest van 11 mei 1981 bevestigde. „Les Rapides Savoyards”, haar werknemer R. Dejussel en DMI hebben daarop beroep tot cassatie ingesteld.

6 Blijkens het dossier en het in het verwijzingsarrest aangehaalde enige middel van cassatie heeft het voor de Franse rechter aanhangige geschil in de eerste plaats betrekking op de wisselkoers die de Franse douane heeft toegepast bij de beoordeling van de diverse waardebestanddelen aan de hand waarvan de oorsprong van het betrokken produkt moet worden vastgesteld en, meer in het bijzonder, het tijdstip waarvan moet worden uitgegaan ter bepaling van de koersverhoudingen tussen de diverse betrokken munteenheden. Verzoekers in het hoofdgeding zijn van oordeel, dat de toe te passen wisselkoers de koers is die gold op het tijdstip van invoer, in Frankrijk dan wel in Zwitserland, van de diverse bestanddelen; volgens de Franse douane dienen alle waardebeoordelingen te geschieden op het in artikel 35-8 van de Franse Code des douanes voorgeschreven tijdstip, te weten het tijdstip van invoer van het eindprodukt in Frankrijk. Volgens verzoekers in het hoofdgeding is deze methode onverenigbaar met protocol nr. 3; aangezien wijzigingen in de wisselkoersen kunnen optreden tussen het tijdstip van invoer van de bestanddelen en het tijdstip van invoer van het eindprodukt, zou zij aanleiding geven tot onzekerheid met betrekking tot de oorsprong van het betrokken produkt.

7 Uit het dossier blijkt voorts, dat verzoekers in het hoofdgeding voor de eerdere instanties, zelfs in de formulering van hun middel van cassatie, de bevoegdheid van de Franse douane om op het moment van invoer van het eindprodukt de gegevens aan de hand waarvan de oorsprong moet worden bepaald te herwaarderen, niet hebben bestreden. Het gaat derhalve alleen om de vraag, of het verenigbaar is met vrijhandelsovereenkomst en de gebeurlijk relevante gemeenschapsverordeningen, indien bij de beoordeling van de waarde van de eerder in Zwitserland ingevoerde bestanddelen wordt uitgegaan van de wisselkoersen die golden op het moment van invoer van het eindprodukt.

8 In het kader van het hiervoor omschreven geschil heeft de Cour de cassation besloten het Hof van Justitie te verzoeken om een uitspraak over de volgende vragen:

„1. Moeten de Overeenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Zwitserse Bondsstaat van 22 juli 1972, protocol nr. 3 bij die Overeenkomst en de gemeenschapsverordeningen aldus worden uitgelegd dat, wanneer bestanddelen die voor de bepaling van de douanewaarde van een produkt in aanmerking worden genomen, zijn uitgedrukt in een andere valuta dan die van de Lid-Staat waar de waarde wordt bepaald, de omrekening moet plaatsvinden op basis van de officiële wisselkoers die op de datum van registratie der aangifte gold?

2. Zo niet, hoe moet deze wisselkoers dan volgens het gemeenschapsrecht worden berekend?”

9 Partijen in het hoofdgeding hebben voor het Hof in wezen dezelfde argumenten aangevoerd als voor de nationale rechter. De Commissie en de regering van de Italiaanse Republiek daarentegen hebben ter zake van de uitlegging van de vrijhandelsovereenkomst en protocol nr. 3 voor het Hof argumenten aangebracht, waarover de eerder bij het onderhavige geding betrokken rechterlijke instanties zich niet hebben uitgesproken.

10 Alvorens de vragen van de Cour de cassation kunnen worden beantwoord moet, aldus de Commissie en de Italiaanse regering, eerst een onderzoek worden ingesteld naar de verdeling van bevoegdheden tussen de Zwitserse douanediensten en die van de landen van de Gemeenschap ter zake van de bepaling van de oorsprong van produkten in de wederzijdse betrekkingen tussen Zwitserland en de EEG. Volgens de Commissie strekt het belang van deze vraag zich niet slechts uit tot het onderhavige geval; in de eerste plaats komen soortgelijke bepalingen als die van protocol nr. 3 voor in alle vrijhandelsovereenkomsten tussen de EEG en de EVA-landen, terwijl voorts de regels betreffende de bepaling van de oorsprong gelijkelijk van toepassing zijn op produkten die door de EVA-landen naar de Gemeenschap worden uitgevoerd en op produkten die door de Gemeenschap naar de EVA-landen worden uitgevoerd.

11 De Commissie en de Italiaanse regering betogen, dat het luidens de artikelen 6, 8 en 10 van protocol nr. 3 aan de Zwitserse douaneautoriteiten staat om de oorsprong van naar de Gemeenschap uitgevoerde produkten te bepalen en om, wanneer die produkten uit derde landen ingevoerde bestanddelen bevatten, te bepalen of de waarde van die bestanddelen de in het protocol voorziene drempel van 5 °/o al dan niet overschrijdt. Indien die drempel niet wordt overschreden, wordt ten bewijze van de Zwitserse oorsprong van het produkt een certificaat inzake goederenverkeer EUR. 1 als bedoeld in het protocol afgegeven.

12 De douanediensten van de Gemeenschap — nog steeds aldus de Commissie en de Italiaanse regering — zij niet gerechtigd, hun eigen berekeningen in de plaats te stellen van de beoordeling van de waardebestanddelen aan de hand waarvan de autoriteiten van het land van uitvoer de oorsprong van het betrokken produkt hebben bepaald; zij zijn derhalve gehouden, de in de Overeenkomst voorziene preferentiële regeling toe te passen op goederen waarvan de Zwitserse oorsprong naar behoren is gecertificeerd. Volgens de Commissie is het van groot belang, dat besluiten van de Zwitserse douanedienst met betrekking tot de oorsprong van produkten in de Gemeenschap worden geëerbiedigd, daar de Gemeenschap er harerzijds eveneens op moet kunnen vertrouwen, dat overeenkomstige besluiten van de douanediensten der Lid-Staten in Zwitserland worden erkend.

13 Volgens de Commissie en de Italiaanse regering vormt deze methode de enige waarborg voor een eenvormige bepaling van de oorsprong in alle Lid-Staten van de Gemeenschap; toepassing van een nationale regeling als de Franse Code des douanes zou ertoe kunnen leiden, dat de oorsprong van een zelfde produkt op uiteenlopende wijze wordt bepaald naar gelang van de schommelingen van de nationale valuta's. Deze verschillen in beoordeling zouden weer leiden tot verleggingen van het handelsverkeer en distorties van de mededinging.

14 Concluderend zijn de Commissie en de Italiaanse regering van oordeel, dat de eerste vraag van de Cour de cassation ontkennend moet worden beantwoord in die zin, dat de nationale douaneautoriteiten niet gerechtigd zijn om, op de grondslag van de officiële wisselkoers op de dag van invoer, de gegevens aan de hand waarvan, uitgaande van de verschillende bestanddelen van een produkt, de oorsprong van een produkt wordt bepaald, opnieuw te beoordelen; op de tweede vraag moet worden geantwoord, dat bij de bepaling van de waarden aan de hand waarvan de oorsprong moet worden vastgesteld en, bijgevolg, bij de toepassing van de in de vrijhandelsovereenkomst voorziene preferentiële regeling, de verdeling van bevoegdheden voorzien in het bij de Overeenkomst met de Zwitserse Bondsstaat gevoegde protocol nr. 3 moet worden geëerbiedigd. De Commissie vestigt er de aandacht op, dat artikel 16 van protocol nr. 3 de Lid-Staten en Zwitserland de verplichting oplegt om elkaar bijstand te verlenen ten aanzien van de controle van de echtheid en de juistheid van de certificaten EUR. 1, en dat die certificaten ingevolge artikel 17 achteraf kunnen worden gecontroleerd, wanneer twijfel bestaat over de juistheid van de gegevens betreffende de werkelijke oorsprong van de betrokken goederen.

15 Ter terechtzitting hebben verzoekers in het hoofdgeding hun aanvankelijke argumenten in herinnering gebracht, maar te kennen gegeven dat zij ook konden instemmen met het standpunt van de Commissie, dat eveneens tot de door hen voorgestane oplossing leidt.

16 De Franse douane heeft twee bezwaren tegen de redenering van de Commissie en van de Italiaanse Republiek. In de eerste plaats betoogt zij, dat de door de Commissie en de Italiaanse Republiek geformuleerde vraag niet die is welke de Cour de cassation heeft gesteld, en dat het Hof van Justitie zich dient te bepalen tot een antwoord op de hem voorgelegde prejudiciële vragen. Voorts ware het haars inziens in strijd met de soevereiniteit van de Lid-Staten op douanegebied, indien de Lid-Staten gebonden waren aan vaststellingen van een buitenlandse douanedienst; het gaat derhalve niet aan, om bij de vaststelling van de grondslag van het toe te passen douanerecht de Franse Code des douanes alleen toepasselijk te achten op de berekening van de douanewaarde van het eindprodukt op het tijdstip van invoer. Het zou ook op de weg liggen van de douanedienst om de waarde van de bestanddelen van een eindprodukt te bepalen teneinde de oorsprong ervan vast te stellen en, bijgevolg, om te beslissen of dat produkt moet worden toegelaten tot de in de vrijhandelsovereenkomst voorziene preferentiële regeling dan wel de algemene regeling van het gemeenschappelijk douanetarief moet worden toegepast.

17 Ongeacht de standpunten van partijen met betrekking tot de gegevens aan de hand waarvan de douaneregeling voor uit Zwitserland in de Gemeenschap ingevoerde produkten worden vastgesteld, dienen de door de Cour de cassation gestelde vragen te worden beantwoord in het licht van de bij de vrijhandelsovereenkomst en protocol nr. 3 ingevoerde regeling in haar geheel. Daartoe dienen in de eerste plaats de relevante bepalingen van deze teksten in herinnering te worden gebracht, te meer omdat die van het protocol na de inwerkingtreding van de Overeenkomst een aantal wijzigingen hebben ondergaan.

18 Luidens artikel 2 van de Overeenkomst tussen de EEG en de Zwitserse Bondsstaat is deze, behoudens een aantal bijzondere regels, „van toepassing op produkten van oorsprong uit de Gemeenschap en uit Zwitserland.” Luidens artikel 11 van de Overeenkomst zijn „in Protocol nr. 3 ... de regels betreffende de oorsprong vastgesteld.” Titel II van dit protocol — artikelen 8 tot en met 17 — is gewijzigd bij besluit nr. 1/77 van het Gemengd Comité EEG-Zwitserland van 14 december 1977, in de Gemeenschap in werking getreden krachtens verordening nr. 2933/77 van de Raad van 20 december 1977 (PB L 342 van 1977, blz. 27), dit wil zeggen kort nadat de onderhavige invoer plaatsvond. Waar de relevante bepalingen in de twee opeenvolgende versies van het protocol in wezen overeenstemmen — de nieuwe versie is alleen uitdrukkelijker geformuleerd — behoeft niet te worden onderzocht of de feiten in geding in hun respectievelijke stadia door de oude dan wel de nieuwe regels worden beheerst.

19 Luidens artikel 1, lid 2, van het protocol zijn als produkten van oorsprong uit Zwitserland te beschouwen:

1. geheel en al in Zwitserland verkregen produkten,

2. in Zwitserland verkregen produkten bij de vervaardiging waarvan andere dan de sub a) bedoelde produkten zijn gebruikt, mits laatstgenoemde produkten bewerkingen of verwerkingen hebben ondergaan die toereikend zijn in de zin van artikel 5.”

20 Luidens artikel 5, lid 1, worden onder meer als „toereikend” beschouwd „b) bewerkingen of verwerkingen die zijn opgenomen in lijst B.” Deze lijst, in bijlage III bij het protocol gevoegd, bevat bovenaan de derde kolom een „regel” die onder meer geldt voor balpennen van tariefpost 98.03. Opnieuw geformuleerd en aangevuld bij besluit nr. 3/74 van het Gemengd Comité van 31 oktober 1974, in de Gemeenschap in werking getreden krachtens verordening nr. 3288/74 van de Raad van 2 december 1974 (PB L 352 van 1974, blz. 31), luidt deze regel als volgt: „De verwerking van produkten, delen en onderdelen, ‚niet van oorsprong’ ... in produkten ... [van post] 98.03, brengt niet mede dat deze produkten het karakter van ‚produkten van oorsprong’ verliezen, mits de waarde van deze produkten, delen en onderdelen niet meer dan 5 % van de waarde van het eindprodukt bedraagt.”

21 De bepaling van de waarden aan de hand waarvan de grenswaarde van 5 % moet worden berekend, wordt beheerst door de volgende bepalingen van het protocol.

22 Artikel 6, lid 1, van het protocol luidt als volgt:

„Wanneer in de in artikel 5 bedoelde lijsten A en B is bepaald dat de in de Gemeenschap of in Zwitserland verkregen goederen alleen als goederen van oorsprong daaruit worden beschouwd indien de waarde van de bewerkte of verwerkte produkten een bepaald percentage van de waarde van de verkregen goederen niet overschrijdt, wordt bij de bepaling van dat percentage uitgegaan van de volgende waarden :

• enerzijds,

  voor produkten waarvan is aangetoond dat zij zijn ingevoerd: de douanewaarde op het tijdstip van de invoer;

  voor produkten van onbepaalde oorsprong: de eerste controleerbare prijs die voor deze produkten is betaald op het grondgebied van de Partij bij de Overeenkomst waar de fabricage plaatsvindt;

• anderzijds,

  de prijs affabriek van de verkregen goederen, onder aftrek van de bij uitvoer gerestitueerde of te restitueren binnenlandse belastingen.”

23 Ingevolge artikel 8, lid 1, van het protocol worden produkten van oorsprong in de zin van artikel 1 van het protocol bij invoer in de Gemeenschap of in Zwitserland volgens de bepalingen van de Overeenkomst toegelaten op vertoon van een certificaat inzake goederenverkeer. Het betreft hier thans het certificaat EUR. 1, dat bij besluit nr. 10/73 van het Gemengd Comité EEG-Zwitserland van 12 december 1973, in de Gemeenschap in werking gesteld bij verordening nr. 3600/73 van de Raad van 27 december 1973 (PB L 365 van 1973, blz. 135) in de plaats is getreden van het in de oorspronkelijke versie van protocol nr. 3 voorgeschreven certificaat A. CH. 1.

24 Luidens artikel 10 van het protocol, wordt dit certificaat bij uitvoer van de desbetreffende goederen waarop het betrekking heeft door de douaneautoriteiten van het land van uitvoer afgegeven, en dient het als bewijsstuk voor de toepassing van de in de Overeenkomst bedoelde preferentiële regeling.

25 Tenslotte zij er nog op gewezen, dat de artikelen 16 en 17 van het protocol de douanediensten van de Gemeenschap zeer ruime mogelijkheden bieden om in overleg met de Zwitserse douanediensten eventuele moeilijkheden bij de bepaling van de oorsprong en de afgifte van certificaten inzake goederenverkeer op te lossen.

26 Blijkens bovengenoemde bepalingen is de bepaling van oorsprong van goederen overeenkomstig protocol nr. 3 gebaseerd op een verdeling van bevoegdheden tussen de douanediensten van partijen bij de vrijhandelsovereenkomst in die zin, dat de oorsprong wordt vastgesteld door de autoriteiten van het land van uitvoer; het toezicht op de goede werking van deze regeling is verzekerd dank zij de wederzijdse samenwerking tussen de betrokken diensten. Deze regeling vindt haar rechtvaardiging in de omstandigheid, dat de autoriteiten van het land van uitvoer het best in staat zijn om rechtstreeks de feiten te controleren die bepalend zijn voor de oorsprong; daarenboven biedt zij het voordeel, dat zij bij de vaststelling van de oorsprong der goederten tot zekere en uniforme resultaten leidt, waardoor verleggingen van het handelsverkeer en distorsies van de mededinging worden vermeden.

27 De goede werking van dit mechanisme is evenwel eerst verzekerd, wanneer de douanedienst van het land van invoer de door de autoriteiten van het land van uitvoer wettig uitgebrachte beoordelingen erkent. Die beslissingen moeten door de douanediensten van de Lid-Staat worden erkend, opdat de Gemeenschap op haar beurt van de autoriteiten van de landen die met haar vrijhandelsovereenkomsten hebben gesloten, de eerbiediging kan opeisen van besluiten van de douanediensten der Lid-Staten ter zake van de oorsprong van uit de Gemeenschap naar die landen uitgevoerde produkten.

28 Er bestaat geen grond voor de vrees, dat toepassing van deze bepaling misbruik in de hand werkt; de artikelen 16 en 17 van protocol nr. 3 bevatten immers, zeker in hun nieuwe versie, een nauwkeurige regeling van de samenwerking tussen de betrokken douanediensten in geval van betwistingen van de oorsprong of in geval van fraude van exporteurs of importeurs.

29 Er zij nog op gewezen dat de werking van deze regeling — die, zoals gezegd, is gebaseerd op een taakverdeling tussen de douanediensten van de landen die partij zijn bij de vrijhandelsovereenkomst en op het vertrouwen dat moet worden gesteld in de door deze diensten in het kader van hun respectievelijke bevoegdheden verrichte handelingen — de fiscale autonomie zowel van de Gemeenschap en haar Lid-Staten als van de betrokken derde landen onverkort laat; de in protocol nr. 3 neergelegde regeling is immers gebaseerd op wederzijdse verplichtingen, die partijen in hun onderlinge handelsbetrekkingen op voet van gelijkheid stellen.

30 Uit al het voorgaande volgt dat, waar het in casu gaat om in Zwitserland geassembleerde produkten, het overeenkomstig protocol nr. 3 aan de autoriteiten van dit land stond om de oorsprong vast te stellen van de voor uitvoer naar de Gemeenschap bestemde produkten. Op de bepaling van de elementen voor de berekening van de waarden aan de hand waarvan moest worden bepaald, of het betrokken produkt al dan niet als van oorsprong uit Zwitserland kon worden beschouwd, waren derhalve de douane- en deviezenvoorschriften van de Zwitserse Bondsstaat van toepassing. Inzonderheid stond het aan de Zwitserse autoriteiten, de douanewaarde vast te stellen van uit een derde land ingevoerde bestanddelen op het in artikel 6, lid 1, eerste streepje, van protocol nr. 3 bedoelde tijdstip, dat wil zeggen op het moment van invoer van de bestanddelen in Zwitserland, en om de wisselkoersen te berekenen overeenkomstig hun nationale voorschriften. Indien de Zwitserse douane voor het betrokken produkt een certificaat inzake goederenverkeer EUR. 1 heeft afgegeven, strekt dit tot bewijs dat de Zwitserse oorsprong van het produkt overeenkomstig de bepalingen van het protocol naar behoren is vastgesteld.

31 Ingevolge de bepalingen van protocol nr. 3 is het land dat zulk een produkt invoert, enkel bevoegd om, ten behoeve van de toepassing van de in de vrijhandelsovereenkomst voorzien preferentiële regeling, op het moment van invoer de douanewaarde van het eindprodukt te beoordelen.

32 Mitsdien moet op de vragen van de Franse Cour de cassation worden geantwoord, dat de Overeenkomst tussen de Europese Economische Gemeenschap en de Zwitserse Bondsstaat van 22 juli 1972, en, meer in het bijzonder, het daaraan gehechte protocol nr. 3, aldus moeten worden uitgelegd, dat de beoordeling van de gegevens aan de hand waarvan de oorsprong van een produkt wordt bepaald, en, bijgevolg, de toelating ervan tot de in de Overeenkomst voorziene preferentiële regeling, tot de bevoegdheid behoort van de douanedienst van de staat waaruit het eindprodukt werd uitgevoerd en die op de uit derde landen ingevoerde bestanddelen op het tijdstip van invoer ervan zijn eigen voorschriften inzake douanewaarde en wisselkoersen toepast.