Hof van Justitie EU 14-11-2002 ECLI:EU:C:2002:655

De regeling vóór het CDW

Het CDW

18 De verordeningen nrs. 1697/79 en 1430/79 zijn ingetrokken bij artikel 251 van het CDW, dat krachtens artikel 253, eerste en tweede alinea, in werking is getreden op 22 oktober 1992 en van toepassing is sinds 1 januari 1994.

19 Artikel 201 van het CDW luidt:

„1. Een douaneschuld bij invoer ontstaat:

1. wanneer aan rechten bij invoer onderworpen goederen in het vrije verkeer worden gebracht,

   of

2. wanneer dergelijke goederen onder de regeling tijdelijke invoer met gedeeltelijke vrijstelling van de rechten bij invoer worden geplaatst.

2. [...]

3. Schuldenaar is de aangever. In geval van indirecte vertegenwoordiging is de persoon voor wiens rekening de douaneaangifte wordt gedaan, eveneens schuldenaar.

Wanneer een douaneaangifte voor een van de in lid 1 bedoelde regelingen is opgesteld op basis van gegevens die ertoe leiden dat de wettelijk verschuldigde rechten geheel of gedeeltelijk niet worden geheven, kunnen de personen die deze voor de opstelling van de aangifte benodigde gegevens hebben verstrekt, terwijl zij wisten of redelijkerwijze hadden moeten weten dat die gegevens verkeerd waren, overeenkomstig de geldende nationale bepalingen eveneens als schuldenaar worden beschouwd.”

20 De kwijtschelding van douanerechten is geregeld in de artikelen 235 tot en met 242 van het CDW. Krachtens artikel 239, lid 2, moet voor kwijtschelding van douanerechten binnen een termijn van twaalf maanden te rekenen vanaf de datum waarop genoemde rechten aan de schuldenaar zijn medegedeeld, bij het betrokken douanekantoor een daartoe strekkend verzoek worden ingediend.

21 De niet-navordering van douanerechten is geregeld in artikel 220 van het CD W, waarvan lid 2, sub b, nagenoeg identiek is aan artikel 5, lid 2, van verordening nr. 1697/79.

De begrippen „bevoegde autoriteiten” en „vergissing”

40 Het Hof heeft reeds beslist, dat bij gebreke van een nauwkeurige en uitputtende definitie van „de bevoegde autoriteiten” in verordening nr. 1697/79 en in verordening (EEG) nr. 2164/91 van de Commissie van 23 juli 1991 tot vaststelling van de uitvoeringsbepalingen van artikel 5, lid 2, van verordening (EEG) nr. 1697/79 (PB L 201, blz. 16), niet alleen de autoriteiten die bevoegd zijn om tot navordering over te gaan, maar elke autoriteit die in het kader van haar bevoegdheden gegevens verstrekt die in aanmerking worden genomen bij de navordering van douanerechten en bij de belastingschuldige dus een gewettigd vertrouwen kan opwekken, moeten worden beschouwd als „bevoegde autoriteit” in de zin van artikel 5, lid 2, van die verordening. Het Hof heeft gepreciseerd, dat dit in het bijzonder geldt voor de douaneautoriteiten van de lidstaat van uitvoer die optreden ten aanzien van de douaneverklaring (arrest Faroe Seafood e.a., reeds aangehaald, punt 88).

41 Zoals de advocaatgeneraal in punt 41 van zijn conclusie heeft opgemerkt, moet overeenkomstig deze definitie van „bevoegde autoriteiten” worden aangenomen, dat in de onderhavige zaak zowel de Turkse douaneautoriteiten die het A.TR.1-certificaat hebben afgegeven op grond waarvan in die zaak de betrokken invoer heeft plaatsgehad, als de centrale Turkse douaneautoriteiten als zodanig moeten worden aangemerkt.

42 Het Hof heeft eveneens beslist, dat reeds uit de bewoordingen van artikel 5, lid 2, van verordening nr. 1697/79 volgt, dat het gewettigd vertrouwen van de belastingschuldige de in dat artikel voorziene bescherming slechts kan genieten, indien het de bevoegde autoriteiten „zelf” zijn die de grondslag hebben gecreëerd waarop het gewettigd vertrouwen van de belastingschuldige berustte. Dus enkel de vergissingen die aan een actieve gedraging van de bevoegde autoriteiten zijn toe te schrijven, geven recht op niet-navordering van douanerechten (reeds aangehaalde arresten Mecanarte, punt 23, en Faroe Seafood e.a., punt 91).

43 Zoals het Hof heeft gepreciseerd, kan deze voorwaarde niet vervuld worden geacht wanneer de bevoegde autoriteiten zijn misleid, inzonderheid met betrekking tot de oorsprong van de goederen, door onjuiste verklaringen van de exporteur waarvan zij de geldigheid niet behoeven te controleren of beoordelen. In een dergelijk geval is het de belastingschuldige die het risico moet dragen dat voortvloeit uit een handelsdocument dat bij een latere controle vals blijkt te zijn (reeds aangehaalde arresten Mecanarte, punt 24, en Faroe Seafood e.a., punt 92).

44 Het Hof heeft evenwel uitdrukkelijk een voorbehoud gemaakt voor het geval dat de exporteur heeft verklaard dat de goederen van oorsprong zijn uit het land van uitvoer, er daarbij op vertrouwend dat de bevoegde autoriteiten van dat land de facto alle voor de toepassing van de betrokken douaneregeling noodzakelijke feitelijke gegevens kenden, en deze autoriteiten desondanks geen enkel bezwaar hebben gemaakt met betrekking tot de verklaringen in de aangifte van de exporteur, zodat zij de oorsprong van de goederen op basis van een onjuiste uitlegging van de oorsprongsregels hebben gecertificeerd. In dat geval moet worden aangenomen dat de rechten bij de invoer van de goederen niet zijn geheven ten gevolge van een vergissing van de bevoegde autoriteiten zelf bij de aanvankelijke toepassing van de betrokken regeling (arrest Faroe Seafood e.a., reeds aangehaald, punt 95).

45 Daaruit volgt dat, anders dan de Commissie stelt, een onjuiste aangifte van de exporteur niet volstaat om iedere mogelijkheid van een aan de bevoegde autoriteiten toe te schrijven vergissing uit te sluiten. De gedragingen van deze autoriteiten moeten in voorkomend geval worden beoordeeld tegen de achtergrond van het algemene kader van de tenuitvoerlegging van de toepasselijke douanebepalingen.

46 Ofschoon het in beginsel aan de nationale rechter staat om vast te stellen of er sprake is van een vergissing van de bevoegde autoriteiten, moet worden vastgesteld dat het Hof in casu beschikt over alle gegevens die voor die beoordeling noodzakelijk zijn.

47 Daartoe moeten de gedragingen van de Turkse douaneautoriteiten worden beoordeeld in het licht van de algemene context van de tenuitvoerlegging van de Associatieovereenkomst en het Aanvullend Protocol.

48 In dat verband zijn verschillende omstandigheden die in de bij het Hof ingediende opmerkingen zijn vermeld, relevant.

49 Zo heeft de Franse regering, zonder door de Commissie te zijn weersproken, gesteld dat de Turkse regering een uitvoerbevorderingsbeleid ( „Export Incentive Scheme”) had ingevoerd dat voorzag in vrijstelling van invoerrechten voor onderdelen uit derde landen die werden verwerkt in goederen die vervolgens werden uitgevoerd naar de Gemeenschap of naar derde landen.

50 De Franse regering heeft ook gesteld, dat de Turkse regering pas op 16 juni 1992 besluit nr. 92/3177 heeft vastgesteld (Publicatieblad van de Republiek Turkije nr. 21277 van 7 juli 1992), dat voorziet in de inning van de compenserende heffing die is ingesteld bij artikel 3 van het Aanvullend Protocol en waarvan de hoogte is vastgesteld bij besluit nr. 2/72 van de Associatieraad. De Franse regering heeft opgemerkt, dat de in eerstgenoemd besluit vastgelegde methode voor de berekening van de heffing niet strookt met die van besluit nr. 2/72, aangezien de heffing slechts werd geïnd indien de waarde van de onderdelen uit derde landen hoger was dan 56 % van de fob-prijs van de afgewerkte producten.

51 De Franse regering heeft daaraan toegevoegd dat de Turkse regering pas op 12 januari 1994, dus na de invoer die in het hoofdgeding aan de orde is, besluit nr. 94/5168 heeft vastgesteld (Publicatieblad van de Republiek Turkije nr. 21832 van 28 januari 1994), dat voorzag in de inning van een compenserende heffing van het bij besluit nr. 2/72 van de Associatieraad vastgestelde niveau op goederen waarin producten uit derde landen zijn verwerkt die zich in Turkije of de Gemeenschap niet in het vrije verkeer bevonden.

52 Uit een en ander blijkt dat de Turkse autoriteiten op de hoogte moesten zijn van handelsstromen die de invoer met vrijstelling van rechten impliceerden van onderdelen uit derde landen bestemd om te worden verwerkt in goederen die zouden worden uitgevoerd naar de Gemeenschap, en, bij gebreke van de inning van een compenserende heffing, van de onmogelijkheid om voor die goederen A.TR.1-certificaten af te geven.

53 In die context moet worden aangenomen dat de autoriteiten die het A.TR.1-certificaat hebben afgegeven zonder, overeenkomstig een vaste praktijk, enig bezwaar te maken met betrekking tot de verklaringen in de aangifte van invoer die in het hoofdgeding aan de orde is, de oorsprong van de goederen op basis van een onjuiste uitlegging van de toepasselijke douaneregels hebben gecertificeerd, waardoor zij zelf een vergissing hebben begaan bij de aanvankelijke toepassing van de betrokken reglementering.

De vraag of de vergissing kon worden ontdekt

54 Volgens vaste rechtspraak moet bij de beantwoording van de vraag of de vergissing kon worden ontdekt, worden gelet op de aard van de vergissing, de beroepservaring van de betrokken ondernemers en de mate van de door hen betrachte zorgvuldigheid (zie met name reeds aangehaalde arresten Hewlett Packard France, punt 22; Faroe Seafood e.a., punt 99, en Sommer, punt 37).

55 Ofschoon die beoordeling in beginsel aan de nationale rechter staat, moet worden vastgesteld, dat het Hof in casu over alle daartoe vereiste gegevens beschikt. Op grond van verschillende omstandigheden mag immers worden aangenomen dat de vergissing van de Turkse autoriteiten in voorkomend geval niet kon worden ontdekt, zelfs niet door een ervaren professioneel marktdeelnemer als Ilumitrónica.

56 In de eerste plaats heeft het Hof met betrekking tot de aard van de vergissing beslist, dat deze met name moet worden beoordeeld aan de hand van de ingewikkeldheid van de betrokken regeling (reeds aangehaalde arresten Hewlett Packard France, punt 23, en Faroe Seafood e.a., punt 100) en de tijd gedurende welke de autoriteiten zich zijn blijven vergissen (arrest van 12 december 1996, Foods Import, C-38/95, Jurispr. blz. I-6543, punt 30).

57 Dat de importeur weet had van de betrokken regeling impliceert in de hoofdzaak minstens, dat hij kennis had van artikel 3 van het Aanvullend Protocol, dat voorziet in een compenserende heffing op goederen waarin producten uit derde landen zijn verwerkt die zich noch in de Gemeenschap noch in Turkije in het vrije verkeer bevonden, en van de besluiten nrs. 2/72 en 3/72 van de Associatieraad, waarbij het tarief en de wijze van inning van die compenserende heffing zijn vastgesteld. Zoals de advocaatgeneraal in punt 63 van zijn conclusie heeft opgemerkt, kan deze regeling objectief als ingewikkeld worden aangemerkt.

58 De periode waarin de eventuele vergissing van de Turkse autoriteiten heeft voortgeduurd, liep van 1 januari 1973, de datum van inwerkingtreding van besluit nr. 2/72 van de Associatieraad, tot de inwerkingtreding van besluit nr. 94/5168 van 12 januari 1994, dus meer dan twintig jaar.

59 In de tweede plaats moet met betrekking tot de zorgvuldigheid die een ervaren marktdeelnemer moet betrachten, worden opgemerkt dat de Franse regering, zonder door de Commissie te zijn weersproken, heeft gesteld dat de besluiten nrs. 2/72 en 3/72 van de Associatieraad, waarbij overeenkomstig artikel 3 van het Aanvullend Protocol het tarief van de compenserende heffing is vastgesteld en die het de Turkse autoriteiten dus mogelijk maakten, de noodzakelijke uitvoeringsmaatregelen vast te stellen, niet zijn bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen.

60 Derhalve moet de stelling van Ilumitrónica, dat zij niet wist dat de Turkse autoriteiten hun verplichtingen schonden, gelet op deze lacune en, meer algemeen, op het gedrag van de Commissie zelf, worden aanvaard. Krachtens artikel 155 EG-Verdrag (thans artikel 211 EG) had de Commissie immers tot taak te waken over de juiste uitvoering van de Associatieovereenkomst, waarbij zij met name op grond van artikel 7 van deze overeenkomst over alle nuttige informatie beschikte. In de opmerkingen die zij in deze zaak heeft ingediend, heeft de Commissie erkend dat er van 1973 tot en met 1994 in de Turkse wetgeving geen bepalingen bestonden voor een juiste toepassing van het Aanvullend Protocol, en heeft zij enkel gesteld dat zij in 1993 in Turkije een verificatie heeft verricht. Zoals de advocaatgeneraal in punt 67 van zijn conclusie opmerkt, heeft zij er dus bijna twintig jaar over gedaan om vast te stellen dat Turkije het Aanvullend Protocol niet eerbiedigde.

De door de aangever betrachte zorgvuldigheid

61 Deze voorwaarde houdt in, dat de aangever verplicht is, de bevoegde douaneautoriteiten alle noodzakelijke inlichtingen te verschaffen die door de gemeenschapsregeling en eventueel door de tot aanvulling of uitvoering daarvan vastgestelde nationale voorschriften worden verlangd en die noodzakelijk zijn voor de door de aangever gewenste douanebehandeling van de betrokken goederen (zie met name arrest Hewlett Packard France, reeds aangehaald, punt 29).

62 Blijkens de verwijzingsbeschikking en de bewoordingen van de eerste vraag gaat de nationale rechter ervan uit, dat deze voorwaarde vervuld is.

63 Op grond van de voorgaande overwegingen moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 5, lid 2, van verordening nr. 1697/79 aldus moet worden uitgelegd, dat:

• om te beoordelen of er sprake is van een „vergissing van de bevoegde autoriteiten zelf”, rekening moet worden gehouden zowel met de gedragingen van de douaneautoriteiten die het document hebben afgegeven op grond waarvan de preferentiële regeling kan worden toegepast, als met die van de centrale douaneautoriteiten;

• als factor op grond waarvan het bestaan van een dergelijke vergissing kan worden vastgesteld te beschouwen is, de stelselmatige afgifte door de autoriteiten van het land van uitvoer van documenten op grond waarvan de preferentiële regeling in het kader van een associatieregeling kan worden toegepast, terwijl die autoriteiten moesten weten, in de eerste plaats dat er in het land van uitvoer een uitvoerbevorderingsbeleid bestond dat de invoer met vrijstelling van rechten impliceerde van onderdelen uit derde landen bestemd om te worden verwerkt in goederen die zouden worden uitgevoerd naar de Gemeenschap, en in de tweede plaats dat er in het land van uitvoer geen bepalingen waren voor de inning van de compenserende heffing waarvan de toepassing van de preferentiële regeling op de uitvoer van de aldus vervaardigde goederen naar de Gemeenschap afhankelijk was;

• het feit dat sommige van de op de associatieregeling toepasselijke bepalingen niet zijn bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen en de omstandigheid dat die bepalingen in het land van uitvoer gedurende meer dan twintig jaar niet dan wel onjuist zijn uitgevoerd, factoren zijn op grond waarvan kan worden aangenomen dat een dergelijke vergissing door de belastingschuldige niet redelijkerwijs kon worden ontdekt.