Arrest van het Hof (Eerste kamer) van 11 juni 2020

Unierecht

Belgisch recht

13 Richtlijn 76/308 is in Belgisch recht omgezet bij de wet van 20 juli 1979 betreffende de wederzijdse bijstand inzake de invordering van schuldvorderingen die voortvloeien uit bepaalde bijdragen, rechten, belastingen en andere maatregelen (Belgisch Staatsblad, 30 augustus 1979, blz. 9457)

14 Artikel 12 van deze wet, in de in het hoofdgeding geldende versie, bepaalde:

„De aangezochte Belgische autoriteit gaat over tot de door de verzoekende buitenlandse autoriteit gevraagde invorderingen als ware het in het Rijk ontstane schuldvorderingen.”

15 Artikel 15 van de wet van 20 juli 1979 luidde als volgt:

„De in te vorderen schuldvorderingen genieten geen enkel voorrecht.”

16 Artikel 334 van de programmawet van 27 december 2004 (Belgisch Staatsblad, 31 december 2004, blz. 87006) luidde, in de versie die tot 7 januari 2009 van toepassing was, als volgt:

„Elke som die aan een belastingschuldige moet worden teruggegeven of betaald in het kader van de toepassing van de wettelijke bepalingen inzake de inkomstenbelastingen en de ermee gelijkgestelde belastingen, de belasting over de toegevoegde waarde of krachtens de bepalingen van het burgerlijk recht met betrekking tot de onverschuldigde betaling, kan door de bevoegde ambtenaar zonder formaliteit worden aangewend ter betaling van de door deze belastingschuldige verschuldigde voorheffingen, inkomstenbelastingen en ermee gelijkgestelde belastingen, de belasting over de toegevoegde waarde, in hoofdsom, opcentiemen en verhogingen, fiscale of administratieve geldboeten, interesten en kosten, wanneer deze laatste niet of niet meer worden betwist.

Het voorgaande lid blijft van toepassing in geval van beslag, overdracht, samenloop of een insolvabiliteitsprocedure.”

17 Artikel 334 van de programmawet van 27 december 2004, zoals gewijzigd bij artikel 194 van de programmawet van 22 december 2008 (Belgisch Staatsblad, 29 december 2008, blz. 68649), dat van toepassing was vanaf 8 januari 2009, bepaalde:

„Elke som die aan een persoon moet worden teruggegeven of betaald, hetzij in het kader van de toepassing van de belastingwetten die onder de bevoegdheid van Federale Overheidsdienst Financiën vallen of waarvan de inning en invordering door die Federale Overheidsdienst worden verzekerd, hetzij krachtens de bepalingen van het burgerlijk recht met betrekking tot de onverschuldigde betaling, kan naar keuze en zonder formaliteit door de bevoegde ambtenaar worden aangewend ter betaling van de door deze persoon verschuldigde bedragen bij toepassing van bedoelde belastingwetten of ter voldoening van de fiscale of niet-fiscale schuldvorderingen waarvan de inning en invordering, door of krachtens een bepaling met kracht van wet, door de Federale Overheidsdienst Financiën worden verzekerd. Die aanwending wordt beperkt tot het niet-betwiste gedeelte van de schuldvorderingen op deze persoon.

Het voorgaande lid blijft van toepassing in geval van beslag, overdracht, samenloop of een insolvabiliteitsprocedure.”

Eerste vraag

26 Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 6, lid 2, van richtlijn 76/308 en artikel 6, lid 2, van richtlijn 2008/55 aldus moeten worden opgevat dat de schuldvordering van de verzoekende lidstaat wordt gelijkgesteld met een schuldvordering van de aangezochte lidstaat en de status van schuldvordering van deze laatste staat verkrijgt.

27 Om te beginnen zij opgemerkt dat richtlijn 76/308 en richtlijn 2008/55, waarop de prejudiciële vragen zijn gericht, thans weliswaar zijn ingetrokken, maar van kracht waren ten tijde van de feiten van het hoofdgeding. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt namelijk dat de Belgische Staat, ter voldoening van de schuldvordering van de Duitse Staat die het voorwerp is van het in het hoofdgeding aan de orde zijnde verzoek tot invordering, verschillende fiscale schuldvorderingen heeft verrekend die Pantochim tussen 1 januari 2005 en 20 april 2009 had jegens de Belgische belastingdienst.

28 Volgens artikel 6, lid 2, van richtlijn 76/308 en artikel 6, tweede alinea, van richtlijn 2008/55, die respectievelijk moeten worden gelezen in samenhang met artikel 6, lid 1, van richtlijn 76/308 en artikel 6, eerste alinea, van richtlijn 2008/55, wordt een schuldvordering ten aanzien waarvan een verzoek tot invordering bestaat, behandeld „als” een schuldvordering van de aangezochte lidstaat, zodat die lidstaat de schuldvordering moet invorderen overeenkomstig de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen die van toepassing zijn op de invordering van soortgelijke schuldvorderingen van die lidstaat.

29 Uit de bewoordingen van artikel 6, lid 2, van richtlijn 76/308 en artikel 6, tweede alinea, van richtlijn 2008/55 volgt dus dat een schuldvordering ten aanzien waarvan een verzoek tot invordering bestaat, niet de status van een schuldvordering van de aangezochte lidstaat krijgt, maar dat zij uitsluitend met het oog op de invordering ervan wordt „behandeld als” een schuldvordering van deze lidstaat, zodat die lidstaat gebruik dient te maken van de bevoegdheden en de procedures die zijn vastgesteld bij de wetgevende en bestuursrechtelijke bepalingen die naar zijn recht van toepassing zijn op schuldvorderingen aangaande identieke of vergelijkbare rechten en belastingen (zie naar analogie arrest van 26 april 2018, Donnellan, C‑34/17, EU:C:2018:282, punt 48 ).

30 Indien de aangezochte lidstaat derhalve op grond van deze bepalingen met het oog op de invordering van een schuldvordering ten aanzien waarvan een dergelijk verzoek bestaat, verplicht is het verzoek op dezelfde wijze te behandelen als zijn eigen schuldvorderingen (zie in die zin arrest van 14 januari 2010, Kyrian, C‑233/08, EU:C:2010:11, punt 43 ), betekent dit niet dat de betrokken schuldvordering van de verzoekende lidstaat aan de aangezochte lidstaat wordt overgedragen. Zoals de advocaat-generaal in punt 35 van zijn conclusie heeft opgemerkt, blijft deze schuldvordering uit materieel oogpunt een schuldvordering van de verzoekende lidstaat, die verschilt van die van de aangezochte lidstaat.

31 Deze uitlegging wordt ook ondersteund door de bewoordingen van artikel 10 van richtlijn 76/308, zoals gewijzigd bij richtlijn 2001/44, en artikel 10 van richtlijn 2008/55, volgens welke aan de in te vorderen schuldvorderingen niet noodzakelijkerwijs de preferentiële behandeling wordt toegekend die geldt voor soortgelijke schuldvorderingen die in de aangezochte lidstaat ontstaan.

32 Ook uit artikel 9 van richtlijn 76/308, zoals gewijzigd bij richtlijn 2001/44, en artikel 9 van richtlijn 2008/55 volgt dat de schuldvordering van de verzoekende lidstaat die wordt ingevorderd door de aangezochte lidstaat, niet de status van een schuldvordering van de aangezochte lidstaat verwerft. Volgens deze bepalingen dient de aangezochte lidstaat immers het volledige door hem ingevorderde bedrag van de schuldvordering aan de verzoekende lidstaat over te maken, met daarbij in het voorkomende geval de interesten die zijn verschuldigd uit hoofde van de toekenning van een uitstel van betaling.

33 Bovendien blijkt uit overweging 8 van richtlijn 76/308 en overweging 10 van richtlijn 2008/55 dat het de bedoeling van de Uniewetgever was dat de aangezochte lidstaat „voor rekening” van de verzoekende lidstaat een schuldvordering invordert.

34 Gelet op het voorgaande moet op de eerste vraag worden geantwoord dat artikel 6, lid 2, van richtlijn 76/308 en artikel 6, tweede alinea, van richtlijn 2008/55 aldus moeten worden uitgelegd dat de schuldvordering van de verzoekende lidstaat niet wordt gelijkgesteld met een vordering van de aangezochte lidstaat en niet de status van een schuldvordering van deze laatste verwerft.

Tweede vraag

35 Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 10 van richtlijn 76/308 en artikel 10 van richtlijn 2008/55 aldus moeten worden uitgelegd dat het in deze bepalingen bedoelde begrip „preferentiële behandeling” verwijst naar een preferentieel recht dat verbonden is aan een schuldvordering en deze in geval van samenloop een recht van voorrang op andere schuldvorderingen geeft, dan wel naar een mechanisme dat, in geval van samenloop, een preferentiële betaling van de schuldvordering tot gevolg heeft. Deze rechter wenst tevens te vernemen of artikel 10 van richtlijn 76/308 en artikel 10 van richtlijn 2008/55 aldus moeten worden uitgelegd dat de mogelijkheid waarover de belastingdienst van een aangezochte lidstaat beschikt om in geval van samenloop schulden te verrekenen, dient te worden beschouwd als een „preferentiële behandeling” in de zin van deze bepalingen.

36 Er dient te worden opgemerkt dat de richtlijnen 76/308 en 2008/55 het begrip „preferentiële behandeling” niet definiëren en hiervoor evenmin verwijzen naar het recht van de lidstaten.

37 Volgens de rechtspraak van het Hof moeten de termen van een bepaling van Unierecht die ter bepaling van de betekenis en de draagwijdte ervan niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijst, in de regel autonoom en uniform worden uitgelegd, waarbij rekening moet worden gehouden met de context van de bepaling en het doel van de betrokken regeling (zie onder meer arresten van 13 oktober 2016, Mikołajczyk, C‑294/15, EU:C:2016:772, punt 44 , en  16 november 2017, Kozuba Premium Selection, C‑308/16, EU:C:2017:869, punt 38 ).

38 Wat betreft de doelstelling die met de richtlijnen 76/308 en 2008/55 wordt nagestreefd, zij eraan herinnerd dat in deze richtlijnen, overeenkomstig artikel 1 ervan, gemeenschappelijke regels betreffende de wederzijdse bijstand worden vastgesteld teneinde de invordering in elke lidstaat te verzekeren van schuldvorderingen die in een andere lidstaat zijn ontstaan en binnen de werkingssfeer van deze richtlijn vallen.

39 Uit de eerste drie overwegingen van richtlijn 76/308 volgt dat deze richtlijn beoogt de hindernissen voor de instelling of de werking van de gemeenschappelijke markt op te heffen, die een gevolg zijn van de geografisch beperkte werkingssfeer van de nationale bepalingen op het gebied van de invordering (arrest van 18 oktober 2012, X, C‑498/10, EU:C:2012:635, punt 45 ).

40 Deze richtlijn voorziet dan ook in bijstandsmaatregelen in de vorm van de verstrekking van inlichtingen die van nut zijn voor de invordering en de notificatie van akten aan de geadresseerde ervan, alsook in de vorm van de invordering van schuldvorderingen waarvoor een executoriale titel bestaat (arrest van 18 oktober 2012, X, C‑498/10, EU:C:2012:635, punt 46 ).

41 In de context van de betrokken bepalingen is het van belang eraan te herinneren dat artikel 10 van bovengenoemde richtlijn bepaalt dat in te vorderen schuldvorderingen in de aangezochte lidstaat geen enkel voorrecht genieten. Dit artikel stelt aldus de regel vast dat de voorrechten die aan schuldvorderingen van de aangezochte lidstaat worden toegekend, niet worden toegekend aan schuldvorderingen waarvoor een verzoek tot invordering bestaat.

42 Bovengenoemd artikel 10 is gewijzigd bij richtlijn 2001/44 en vervolgens vervangen door artikel 10 van richtlijn 2008/55. Bij deze richtlijnen is, in afwijking van deze regel, de mogelijkheid voor de aangezochte lidstaat ingevoerd om een dergelijke preferentiële behandeling toe te kennen aan in te vorderen schuldvorderingen van de verzoekende lidstaat.

43 Deze bepalingen bevestigen het feit dat, ook al dienen deze schuldvorderingen – zoals in de punten 28 tot en met 30 van dit arrest is opgemerkt – met het oog op de invordering ervan op dezelfde wijze te worden behandeld als schuldvorderingen van de aangezochte lidstaat, zij zich daarvan niettemin onderscheiden en in beginsel geen preferentiële behandeling in deze lidstaat genieten.

44 Gelet op een en ander moet het in de bovengenoemde bepalingen bedoelde begrip „preferentiële behandeling” ruim worden uitgelegd, in die zin dat het betrekking heeft op alle mechanismen die de aangezochte lidstaat in staat stellen om, in afwijking van het beginsel van gelijke behandeling van schuldeisers, in geval van samenloop de preferentiële of de prioritaire betaling van zijn vorderingen te verkrijgen.

45 Wat betreft de in het hoofdgeding aan de orde zijnde mogelijkheid waarover de Belgische belastingdienst ten aanzien van zijn eigen fiscale schuldvorderingen beschikt, kan aan de hand van de gegevens die door de verwijzende rechter zijn verstrekt niet worden vastgesteld of het gebruik van deze mogelijkheid door deze dienst in geval van samenloop een preferentiële of prioritaire betaling van zijn schuldvorderingen tot gevolg heeft, dan wel of het gaat om een gewoon verrekeningsmechanisme.

46 In het geval dat deze mogelijkheid een gewoon verrekeningsmechanisme vormt dat bedoeld is om de invorderingsprocedure te vereenvoudigen, zonder de Belgische Staat een preferent of prioritair recht voor de betaling van zijn schuldvorderingen noch enig van het beginsel van gelijke behandeling van de schuldeisers afwijkend voorrecht toe te kennen, moet deze mogelijkheid worden geacht te vallen onder artikel 6 van richtlijn 76/308 en artikel 6 van richtlijn 2008/55, zodat de Belgische Staat deze mogelijkheid ook dient te gebruiken voor de invordering van de schuldvorderingen van een andere lidstaat ten aanzien waarvan een verzoek tot invordering uit hoofde van de bovengenoemde richtlijnen bestaat.

47 Indien het gebruik van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde verrekeningsmogelijkheid daarentegen tot gevolg heeft dat de Belgische Staat een preferentieel of prioritair recht krijgt dat de andere schuldeisers niet hebben, vormt deze mogelijkheid, als afwijking van het beginsel van gelijke behandeling van de schuldeisers in een situatie van samenloop, een „preferentiële behandeling” in de zin van artikel 10 van richtlijn 76/308 en artikel 10 van richtlijn 2008/55.

48 In dat geval zou de Belgische Staat geen gebruik kunnen maken van deze mogelijkheid met het oog op de invordering van schuldvorderingen van een andere lidstaat ten aanzien waarvan een verzoek tot invordering uit hoofde van deze richtlijnen bestaat, aangezien uit de verwijzingsbeslissing blijkt dat de in te vorderen schuldvorderingen overeenkomstig artikel 15 van de wet van 20 juli 1979 geen enkel voorrecht genieten.

49 In ieder geval moet worden benadrukt dat de aangezochte lidstaat de mogelijkheid tot verrekening, zoals aan de orde in het hoofdgeding, alleen kan uitoefenen ten gunste van de verzoekende lidstaat.

50 In die omstandigheden moet op de tweede vraag worden geantwoord dat:

• artikel 10 van richtlijn 76/308 en artikel 10 van richtlijn 2008/55 aldus dienen te worden uitgelegd dat het in deze bepalingen bedoelde begrip „preferentiële behandeling” betrekking heeft op elk mechanisme dat in het geval van samenloop een preferentiële betaling van een schuldvordering tot gevolg heeft.

• artikel 10 van richtlijn 76/308 en artikel 10 van richtlijn 2008/55 aldus dienen te worden uitgelegd dat de mogelijkheid waarover de aangezochte lidstaat beschikt om in geval van samenloop schuldvergelijking toe te passen, een preferentiële behandeling in de zin van deze bepalingen is wanneer het gebruik van deze mogelijkheid tot gevolg heeft dat aan deze lidstaat met het oog op de betaling van zijn vorderingen een preferentieel of prioritair recht wordt toegekend dat de andere schuldeisers niet hebben, hetgeen door de verwijzende rechter moet worden nagegaan.