Beschikking van het Hof (Negende kamer) van 15 november 2022

Beschikking

1 Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 2 VEU, gelezen in samenhang met artikel 19, lid 1, VEU en artikel 47, eerste en tweede alinea, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: „Handvest”), van artikel 4, lid 2, onder a), en de artikelen 26, 27, 63, 114 en 115 VWEU en van het rechtszekerheidsbeginsel.

2 Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Corporate Commercial Bank, in vereffening (hierna: „KTB”), en Elit Petrol AD over de betaling van schulden van laatstgenoemde onderneming aan KTB door verrekening.

Toepasselijke bepalingen

3 Artikel 59 van de zakon za bankovata nesastoyatelnost (wet op het bankfaillissement, DV nr. 92 van 27 september 2002; hierna: „ZBN”), waarin de voorwaarden voor de verrekening van schulden en schuldvorderingen van een bank in geval van faillissement zijn bepaald, is gewijzigd bij de zakon za izmenenie i dopalnenie na zakona za bankovata nesastoyatelnost (wet tot wijziging en aanvulling van de wet op het bankfaillissement, DV nr. 98 van 28 november 2014).

4 De leden 5, 7 en 8 van de overgangs- en slotbepalingen van de zakon za izmenenie i dopalnenie na zakona za bankovata nesastoyatelnost (wet tot wijziging en aanvulling van de wet op het bankfaillissement, DV nr. 22 van 13 maart 2018; hierna: „ZIDZBN”) bepalen:

„5. (1) Doorhalingen van zekerheden die ten gunste van [KTB], in staat van faillissement, zijn gesteld door debiteuren of derden, die door de financieel controleurs en de voorlopige en permanente faillissementscuratoren van de bank zijn verricht tussen de datum waarop de bank onder bijzonder toezicht is geplaatst en de datum waarop de procedure voor de tegeldemaking van de activa van de bank is ingeleid, zijn nietig. De gestelde zekerheden worden geldig geacht en behouden hun rang.

[…]

7. De onderhavige wet is ook van toepassing op faillissementsprocedures die vóór de inwerkingtreding ervan zijn ingeleid.

8. De leden 5, 6 en 7 van artikel 59 zijn van toepassing met ingang van 20 juni 2014.”

Hoofdgeding en prejudiciële vragen

5 KTB, verzoekster in het hoofdgeding, is een Bulgaarse bankinstelling waartegen een faillissementsprocedure overeenkomstig de ZBN loopt.

6 Elit Petrol, verweerster in het hoofdgeding, is een Bulgaarse onderneming waartegen bij de Okrazhen sad Vidin (districtsrechter Vidin, Bulgarije) een faillissementsprocedure aanhangig is overeenkomstig de voorschriften van de Targovski zakon (Bulgaars wetboek van koophandel).

7 In oktober en november 2014 heeft Elit Petrol een deel van de schulden die zij jegens KTB had uit hoofde van twee leningsovereenkomsten voldaan middels verrekening overeenkomstig de destijds geldende bepalingen van de ZBN (hierna: „litigieuze verrekeningen”).

8 In november 2014 heeft de Bulgaarse wetgever de bij de ZBN vastgestelde voorwaarden voor geldigverklaring van dergelijke transacties gewijzigd.

9 In maart 2018 heeft de Bulgaarse wetgever met de overgangs- en slotbepalingen van de ZIDZBN terugwerkende kracht aan die wijzigingen verleend.

10 Op 8 juni 2018 hebben de curatoren van KTB de schuldvorderingen doen gelden die jegens Elit Petrol bestonden op grond van de twee leningsovereenkomsten die deze laatste bij deze bank had afgesloten.

11 In het kader van de faillissementsprocedure van Elit Petrol hebben de curatoren van KTB op basis van de overgangs- en slotbepalingen van de ZIDZBN gesteld dat deze schuldvorderingen, waarop de litigieuze verrekeningen betrekking hadden, krachtens deze bepalingen „opnieuw tot stand waren gekomen”.

12 De curator van Elit Petrol stelt zich daarentegen op het standpunt dat die schuldvorderingen ingevolge de litigieuze verrekeningen definitief zijn voldaan en dat de door KTB tot staving van haar verzoek ingeroepen regeling in strijd is met het Unierecht.

13 De verwijzende rechter betwijfelt of die regeling in overeenstemming is met het Unierecht.

14 Tegen deze achtergrond heeft de Okrazhen sad Vidin de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

• Moet artikel 63 VWEU, dat het vrije verkeer van kapitaal en betalingen regelt, aldus worden uitgelegd dat het zich uitstrekt tot een verrekening die plaatsvindt in het kader van de verhouding met een bankinstelling, wanneer een handelsvennootschap die een schuld jegens een bank heeft, haar schulden voldoet door verrekening met schuldvorderingen die zij harerzijds op die bank heeft, waarvan het bedrag vaststaat en die opeisbaar zijn?

• Moet artikel 63 VWEU aldus worden uitgelegd dat wanneer de voorwaarden voor de geldigheid van verrekeningen die reeds rechtmatig hebben plaatsgevonden in het kader van de verhouding tussen een handelsvennootschap en een bankinstelling, in die zin worden gewijzigd dat die verrekeningen ongeldig worden verklaard op grond van nieuwe voorwaarden die met terugwerkende kracht worden toegepast op die eerdere verrekeningen, die wijziging een beperking in de zin van artikel 63, lid 1, VWEU vormt indien zij leidt tot een inperking van de mogelijkheid voor die vennootschap om schulden te voldoen aan andere vennootschappen, waarvan personen uit andere lidstaten van de Europese Unie aandelen of rechten van deelneming hebben dan wel obligaties bezitten?

• Moet artikel 63 VWEU aldus worden uitgelegd dat het zich niet verzet tegen een nationale regeling waarbij de voorwaarden voor de geldigheid van verrekeningen die reeds rechtmatig hebben plaatsgevonden in het kader van de verhouding tussen een handelsvennootschap en een bankinstelling, met terugwerkende kracht worden gewijzigd, en waarbij die verrekeningen ongeldig worden verklaard op grond van nieuwe voorwaarden die met terugwerkende kracht worden toegepast op die eerdere verrekeningen?

• Moeten artikel 4, lid 2, [onder] a), alsook de artikelen 26, 27, 114 en 115 VWEU, die de interne markt van de Europese Unie regelen, aldus worden uitgelegd dat zij zich ook in gevallen waarin de rechtsbetrekkingen alleen tussen rechtssubjecten met dezelfde nationaliteit bestaan en bijgevolg als nationale rechtsbetrekkingen zonder rechtstreeks grensoverschrijdend verband met de interne markt van de Europese Unie kunnen worden aangemerkt, niet verzetten tegen een nationale regeling waarbij de voorwaarden voor de geldigheid van verrekeningen die reeds rechtmatig hebben plaatsgevonden in het kader van de verhouding tussen een handelsvennootschap en een bankinstelling in één lidstaat, met terugwerkende kracht worden gewijzigd in die zin dat die verrekeningen ongeldig worden verklaard op grond van nieuwe voorwaarden die met terugwerkende kracht worden toegepast op die eerdere verrekeningen?

• Moet artikel 2, gelezen in samenhang met artikel 19, lid 1, VEU, en artikel 47, eerste en tweede alinea, van het Handvest, aldus worden uitgelegd dat het niet in de weg staat aan de vaststelling van een nationale regeling waarbij de voorwaarden voor de geldigheid van verrekeningen in het kader van de verhouding tussen een handelsvennootschap en een bankinstelling in die zin worden gewijzigd dat aan de nieuwe voorwaarden uitdrukkelijk terugwerkende kracht wordt verleend en dat de verrekeningen ongeldig worden verklaard die in een eerdere periode rechtmatig hebben plaatsgevonden, terwijl in de betrokken lidstaat ten aanzien van de bankinstelling een faillissementsprocedure is geopend en er gerechtelijke procedures aanhangig zijn waarin wordt gevorderd om verrekeningen ongeldig te verklaren die reeds tegenover de bank hebben plaatsgevonden op een tijdstip waarop daarvoor andere juridische voorwaarden golden?

• Moet het rechtszekerheidsbeginsel als algemeen beginsel van het Unierecht aldus worden uitgelegd dat het zich niet verzet tegen een nationale regeling waarbij de voorwaarden voor de geldigheid van verrekeningen in het kader van de verhouding met een bankinstelling in die zin worden gewijzigd dat aan de nieuwe voorwaarden uitdrukkelijk terugwerkende kracht wordt verleend en dat de verrekeningen ongeldig worden verklaard die in een eerdere periode rechtmatig hebben plaatsgevonden, terwijl in de betrokken lidstaat ten aanzien van de bankinstelling een faillissementsprocedure is geopend en er gerechtelijke procedures aanhangig zijn waarin wordt gevorderd om verrekeningen ongeldig te verklaren die reeds tegenover de bank hebben plaatsgevonden op een tijdstip waarop daarvoor andere juridische voorwaarden golden?”

Ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing

15 Met zijn vragen wenst de verwijzende rechter in essentie te vernemen of een regeling van een lidstaat inzake verrekening – waarbij een onderneming haar schulden aan een bankinstelling voldoet door deze te verrekenen met haar vorderingen op die instelling – binnen de werkingssfeer van artikel 63 VWEU valt, en of artikel 63 VWEU, artikel 2 VEU, gelezen in samenhang met artikel 19, lid 1, VEU en artikel 47, eerste en tweede alinea, van het Handvest, artikel 4, lid 2, onder a), de artikelen 26, 27, 114 en 115 VWEU en het rechtszekerheidsbeginsel eraan in de weg staan dat de voorwaarden voor een dergelijke verrekening met terugwerkende kracht worden gewijzigd.

16 Volgens vaste rechtspraak van het Hof is het in het kader van de in artikel 267 VWEU geregelde samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties uitsluitend een zaak van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid voor de te geven rechterlijke beslissing draagt, om, rekening houdend met de bijzonderheden van de zaak, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis als de relevantie van de door hem aan het Hof voorgelegde vragen te beoordelen. Wanneer de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht daarop te antwoorden (zie onder andere beschikking van 26 maart 2021, Fedasil, C‑92/21, EU:C:2021:258, punt 47 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

17 Hieruit volgt dat voor de vragen die betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht een vermoeden van relevantie geldt. Het Hof kan slechts weigeren uitspraak te doen op een prejudiciële vraag van een nationale rechterlijke instantie wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, het vraagstuk van hypothetische aard is, of het Hof niet beschikt over de feitelijke en juridische gegevens die noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen (zie onder andere beschikking van 26 maart 2021, Fedasil, C‑92/21, EU:C:2021:258, punt 48 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

18 In casu komt uit het aan het Hof overgelegde dossier naar voren dat de bepalingen van Bulgaars recht die op het hoofdgeding van toepassing zijn, namelijk de leden 5 tot en met 8 van de overgangs- en slotbepalingen van de ZIDZBN, bij een beslissing van de Konstitutsionen sad (grondwettelijk hof, Bulgarije) van 27 mei 2021 althans gedeeltelijk ongrondwettig zijn verklaard.

19 In zijn antwoord op het verzoek om verduidelijkingen dat het Hof krachtens artikel 101 van zijn Reglement voor de procesvoering aan de verwijzende rechter heeft gericht, wijst deze erop dat zijn vragen niettemin relevant blijven voor de beslechting van het hoofdgeding, met name omdat de in het vorige punt bedoelde beslissing uitsluitend gevolgen heeft voor de toekomst.

20 In die omstandigheden kan het Hof op grond van de gegevens waarover het beschikt, niet vaststellen dat het verzoek om een prejudiciële beslissing wegens gebrek aan relevantie kennelijk niet-ontvankelijk is.

Beantwoording van de prejudiciële vragen

21 Krachtens artikel 53, lid 2, van het Reglement voor de procesvoering kan het Hof, wanneer een verzoek kennelijk niet-ontvankelijk is, te allen tijde – de advocaat-generaal gehoord – beslissen bij met redenen omklede beschikking zonder de behandeling voort te zetten.

22 Voorts kan het Hof volgens artikel 99 van dit Reglement, wanneer een gestelde prejudiciële vraag identiek is aan een vraag waarover het Hof reeds uitspraak heeft gedaan, wanneer het antwoord op een dergelijke vraag duidelijk uit de rechtspraak kan worden afgeleid of over het antwoord op een prejudiciële vraag redelijkerwijs geen twijfel kan bestaan, in elke stand van het geding op voorstel van de rechter-rapporteur, de advocaat-generaal gehoord, beslissen om bij met redenen omklede beschikking uitspraak te doen.

23 Deze bepalingen moeten in de onderhavige zaak worden toegepast.

Kosten

46 Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen.