Gerechtshof 's-Gravenhage, 18-04-2006, AX9384, BK-04/02468

UITSPRAAK

op het beroep van X te Z tegen de uitspraak van de Inspecteur P, betreffende na te noemen aanslag.

1. Aanslag en bezwaar

1.1. Aan belanghebbende is voor het jaar 2001 een aanslag in de inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen opgelegd naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 37.688.

1.2. De tegen de aanslag gerichte bezwaren van belanghebbende zijn bij de bestreden uitspraak afgewezen.

2. Loop van het geding

2.1. Belanghebbende is van de bovenvermelde uitspraak in beroep gekomen bij het Hof. In verband daarmee is door de griffier een griffierecht geheven van € 37. De Inspecteur heeft een verweerschrift ingediend. Belanghebbende heeft vervolgens een conclusie van repliek ingediend, waarop de Inspecteur heeft gereageerd met een conclusie van dupliek.

2.2. De mondelinge behandeling van de zaak heeft plaatsgehad ter zitting van het Gerechtshof van 10 januari 2006, gehouden te Den Haag. Aldaar zijn beide partijen verschenen. Van het verhandelde ter zitting is een proces-verbaal opgemaakt.

Op grond van de stukken van het geding en het ter zitting verhandelde is, als tussen partijen niet in geschil, dan wel door een van hen gesteld en door de wederpartij niet of onvoldoende weersproken, het volgende komen vast te staan:

3.1. Belanghebbende, geboren op 12 juli 1959, is zeevisser. Telkens voor een periode van een jaar sluit hij een maatschapsovereenkomst waarin de vennootschap onder firma A te Q, reder en eigenaar van vissersschepen, als maat één van haar schepen inbrengt en een aantal maten, onder wie belanghebbende, als opvarenden hun arbeid en vlijt inbrengen. De vennoot/eigenaar van het schip kan tevens als schipper optreden.

3.2. Voor de periode 1 januari 2001 tot 31 december 2001 gaat het om een maatschap zonder naam (hierna ook: het samenwerkingsverband) waarvan de overeenkomst - voor zover van belang - de volgende bepalingen bevat:

"Standaard Maatschapsovereenkomst van de visserijvereniging "B" gevestigd te Q

Komen overeen:

KOSTEN- VOOR REKENING EIGENAAR- VASTE KOSTEN PER VISREIS- KOSTEN TE VERANTWOORDEN PER FACTUUR

(...)"

3.3. De standaard maatschapsvoorwaarden B van de visserijvereniging "B", gevestigd te Q (hierna: de standovereenkomst), houden - voor zover van belang - het volgende in:

(...)

(...)

3.4. Met ingang van het jaar 2002 is als aanhangsel bij de voor het jaar 2002 opgestelde maatschapsovereenkomst een bijlage 1 gevoegd met de volgende inhoud:

B. De eigenaar (contractant sub 1) zal aan degenen met wie verbintenissen worden aangegaan kenbaar maken dat hij dan wel de schipper optreedt in naam van de maatschap. Tevens zal hij aan hen de namen van de leden van de maatschap bekend maken en hen erop wijzen dat de namen van de leden van de maatschap ook kunen worden opgevraagd bij het SFM (Sociaal Fonds voor de Maatschapsviserij) dan wel ten kantore van de plaatselijke afdeling van het SFM."

C. De maatschapsleden zijn voor de verbintenissen van de maatschap aansprakelijk naar evenredigheid van hun maatschapsdeel. Indien niet anders aangegeven beloopt het aandeel in de maatschap voor contractant sub 1 een percentage van 60% en voor contractanten sub 2 een percentage van 40% ieder voor een gelijk deel."

4. Omschrijving geschil en standpunten van partijen

4.1. In geschil is het antwoord op de vraag of belanghebbende in het jaar 2001 recht heeft op de toepassing van de zelfstandigenaftrek. Belanghebbende beantwoordt deze vraag bevestigend en de Inspecteur ontkennend. Tussen partijen is niet in geschil dat voor rekening en risico van belanghebbende een onderneming wordt gedreven doch partijen houdt verdeeld het antwoord op de vraag of belanghebbende rechtstreeks wordt verbonden voor verbintenissen betreffende de onderneming als bedoeld in artikel 3.4 van de Wet inkomstenbelasting 2001 (hierna: Wet IB 2001). Laatstbedoelde vraag beantwoordt belanghebbende bevestigend en de Inspecteur ontkennend.

4.2. Belanghebbende voert - zakelijk weergegeven - ter ondersteuning van zijn standpunt het volgende aan.

4.2.1. Belanghebbende wordt rechtstreeks verbonden voor verbintenissen betreffende de maatschap. Er is sprake van een openbare maatschap en niet van een stille maatschap. De maten gaan regelmatig verbintenissen van substantiële betekenis aan. Dat is voldoende volgens antwoord B.3.2.f. van het Besluit van 25 augustus 2000, nr. CPP2000/1313, Besluit van 19 december 2000, nr. CPP2000/2983 en Besluit van 13 februari 2001, nr. CPP2000/3210, zoals gepubliceerd in V-N 2001/14.2 (vraag- en antwoordbesluit Wet IB 2001). De overige maten worden rechtstreeks gebonden door een overeenkomst die de schipper of de eigenaar van het schip sluit. Zij kunnen door derden worden aangesproken. De schipper of de eigenaar is tot het sluiten van overeenkomsten bevoegd. Uit de maatschapsovereenkomst blijkt dat op naam van de maatschap kan worden gehandeld door de eigenaar van het schip. Aan de eigenaar of de schipper zijn een aantal handelingen met betrekking tot de dagelijkse gang van zaken opgedragen om voor rekening van de maatschap te verrichten. In de praktijk wordt doorgaans aan de contractspartijen blijk gegeven van het bestaan van de maatschap en van het feit dat wordt gehandeld voor rekening van de maatschap.

4.2.2. Het is van algemene bekendheid dat de schipper een maatschap vormt met de opvarenden. Niet noodzakelijk is overigens dat steeds expliciet op naam van de maatschap is gehandeld of dat een (schriftelijke) volmacht is verstrekt. Zowel intern als extern was belanghebbende verbonden/gebonden. De eis van de rechtstreekse verbondenheid geldt ook voor de subjectieve onderneming.

4.2.3. Uit artikel 452r, eerste lid, van het Wetboek van Koophandel vloeit ook een bepaalde vertegenwoordigingsbevoegdheid voort.

4.2.4. Het aanhangsel bij de voor het jaar 2002 gesloten maatschapsovereenkomst is slechts een formaliteit. Er is geen materiële wijziging beoogd ten opzichte van de daarvoor geldende voorwaarden en een redelijke opstelling van de Inspecteur was op zijn plaats geweest.

4.2.5. Subsidiair stelt belanghebbende dat de redelijkheid en het doel en de strekking van artikel 3.4 van de Wet IB 2001 meebrengen dat de deelvisser als ondernemer kan worden aangemerkt.

4.3. De Inspecteur houdt - zakelijk weergegeven - ter ondersteuning van zijn standpunt het volgende staande:

4.3.1. Belanghebbende is niet aan te merken als ondernemer in de zin van artikel 3.4 van de Wet IB 2001. Belanghebbende is maat in een stille maatschap. Hij wordt niet rechtstreeks verbonden voor verbintenissen van deze onderneming en is niet rechtstreeks aansprakelijk tegenover de crediteuren van de maatschap. Het maatschapscontract en de standaardvoorwaarden geven de maten niet de bevoegdheid namens de maatschap op te treden en verbintenissen aan te gaan. De rechtstreekse verbondenheid vloeit niet voort uit de omstandigheid dat voor rekening van de maatschap wordt gehandeld, maar kan slechts voortvloeien uit het op naam van de maatschap handelen. De maatschap neemt niet op een voor derden duidelijk kenbare wijze onder een gemeenschappelijke naam deel aan het maatschappelijke verkeer. Hetzelfde geldt ten aanzien van de maten. Zij gaan in ieder geval niet regelmatig verbintenissen van substantiële aard aan. Pas in een uitzonderingsituatie zou een aanspreken kunnen plaatsvinden. De vennootschap onder firma A, de reder en eigenaar van het schip, handelt op eigen naam. Deze vennootschap gaat de overeenkomsten aan en kan voor de nakoming van verbintenissen worden aangesproken. Het noemen van de naam van het schip is niet voldoende om aan te nemen dat namens de maatschap wordt gehandeld. Een derde kan niet een van de maten aanspreken. Belanghebbende heeft geen contracten op naam van de maatschap overgelegd. Rechtstreekse verbondenheid geldt voor de objectieve onderneming en niet voor de subjectieve. Voor vertegenwoordigingsbevoegd handelen is een volmacht vereist. Deze ontbreekt in dit geval. De omstandigheid dat van algemene bekendheid is dat in de visserijwereld gebruik wordt gemaakt van maatschapscontracten is niet voldoende om in het onderhavige geval aan te nemen dat sprake is van rechtstreekse verbondenheid. Een derde is niet op de hoogte welke maatschap het in concreto betreft en/of wie als maat verbonden wordt. De bepalingen in het civiele recht ten aanzien van de kapitein en de schepelingen die een maatschapsovereenkomst hebben gesloten brengen ook die rechtstreekse verbondenheid niet mede. De door belanghebbende bij het SFM te Rijswijk afgesloten arbeidsongeschiktheidsverzekering betreft hemzelf. De daarmee gemoeide kosten vormen geen lasten van de onderneming.

4.3.2. Bij het afsluiten van de arbeidsongeschiktheidsverzekering gaat het niet om het aangaan van verbintenissen die de onderneming betreffen.

4.3.3. Voor de door belanghebbende subsidiair voorgestane redelijke wetsuitleg bestaat geen reden. De wetgever heeft bij de invoering van de Wet IB 2001 het ondernemersbegrip beperkt, aangezien in een aantal minder gewenste situaties van de ondernemersfaciliteiten gebruik werd gemaakt, en heeft het begrip thans meer laten aansluiten bij de maatschappelijke en economische werkelijkheid. Dat betekent evenwel niet dat die beperking slechts betrekking heeft op die situaties. De door belanghebbende gegeven uitleg van doel en strekking van de Wet IB 2001 is niet juist. De stille maat is in het algemeen niet verbonden en derhalve niet aan te merken als ondernemer.

5. Conclusies van partijen

5.1. Het beroep van belanghebbende strekt tot vermindering van de aanslag tot een naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 33.013.

5.2. De Inspecteur heeft geconcludeerd tot ongegrondverklaring van het beroep.

6. Overwegingen omtrent het geschil

6.1. Partijen houdt verdeeld het antwoord op de vraag of belanghebbende, van wie niet in geschil is dat hij met zijn deelname in het samenwerkingsverband voor zijn rekening een onderneming drijft, in het jaar 2001 "rechtstreeks wordt verbonden voor verbintenissen betreffende die onderneming"(het samenwerkingsverband).

6.2. Het Hof leidt uit de hiervoor onder 3.2 beschreven maatschapsovereenkomst, in onderlinge samenhang bezien met de onder 3.3 vermelde standaardmaatschapsovereenkomst, (hierna ook gezamenlijk aangeduid als: de overeenkomsten) het volgende af.

6.2.1. Belanghebbende heeft in het jaar 2001 zijn arbeid, vlijt, kennis en kunde als zeevisser in het samenwerkingsverband ingebracht. Hij fungeerde daarbij als opvarende van een zeevisserijschip. Daartegenover had hij als vergoeding voor zijn inbreng recht op een gedeelte van de netto-besomming als omschreven in de overeenkomsten. De eigenaar van het zeeschip, de vennootschap onder firma A (hierna ook: de vennootschap), heeft - volgens de overeenkomsten was deze daartoe verplicht - het zeeschip met alle door de Nederlandse overheid verleende vangstrechten, vaarklaar ter beschikking gesteld en in werkwaardige staat gehouden en de schipper voor de visreizen geleverd. De kosten daarvan zijn voor rekening van de vennootschap. Het risico dat het schip niet vaarklaar of geschikt is voor de uitoefening van het zeevisserijbedrijf is voor rekening van het samenwerkingsverband. Een eventuele vergoeding die de vennootschap daarvoor zou uitbetalen kan in mindering worden gebracht op de besomming. De bruto-besomming is de opbrengst van de visreis, verminderd met een aantal kosten van die visreis als afslagkosten, kosten zoet water, gasolie, smeerolie, vrachtkosten, kosten van het bijhuren van vangstrechten en dergelijke. Die kosten van de visreis komen (hiervoor reeds vermeld) dus mede voor rekening van de opvarenden en worden van de bruto-besomming (de opbrengst van de visreis) afgetrokken nadat deze op factuur door de eigenaar van het schip zijn verantwoord.

6.2.2. In het geval belanghebbende als opvarende verhinderd is zijn arbeid te verrichten door ziekte of andere omstandigheden (behalve tijdens de visreis), heeft hij geen recht op de besom

ming. De opvarenden kunnen zich laten vervangen met inachtneming van de in overeenkomsten vervatte regels.

6.2.3. De eigenaar van het schip heeft zich verbonden om alle contractanten te verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid bij het SFM. De premies voor deze verzekering worden door de eigenaar voorgeschoten, waarna deze worden verrekend met het aandeel in het resultaat van de opvarenden. De contractanten verbinden zich ieder voor zich om zich collectief tegen ziektekosten te verzekeren.

6.3. Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen en hetgeen voorts nog uit de stukken blijkt, is het de eigenaar van het schip, de vennootschap, die de meest wezenlijke prestatie verricht en een cruciale rol binnen het samenwerkingsverband vervult. De eigenaar heeft hiertegenover recht op het grootste gedeelte van de netto-besomming (60%). In de overeenkomsten is voor het jaar 2001 niet bepaald dat de vennootschap in het algemeen namens het samenwerkingsverband in het maatschappelijk verkeer mag optreden. Integendeel, in de overeenkomsten is geen van de maatschapsleden aangewezen die namens het samenwerkingsverband mag optreden en het samenwerkingsverband heeft in de overeenkomsten geen naam of noemer gekregen waaronder in het maatschappelijk verkeer kan worden opgetreden. Het Hof leidt uit het vorengaande af dat het de eigenaar van het schip is die, uit hoofde van zijn verplichting om het schip vaarklaar te maken en in werkwaardige staat te houden, de overeenkomsten die daarmee samenhangen en die voor zijn rekening en risico komen op eigen naam sluit en dat hij daarbij niet optreedt als vertegenwoordiger van het samenwerkingsverband. Hetzelfde geldt naar het oordeel van het Hof voor de met het maken van de visreis samenhangende overeenkomsten. Voor wat betreft het gedeelte van de kosten van de visreis, dat mede voor rekening van de opvarenden komt, gaat het blijkens de overeenkomsten om een verrekening die de eigenaar van het schip met de opvarenden verricht en welke hij door middel van facturen aan hen mag doorberekenen. Het Hof leidt daaruit af dat de eigenaar van het schip in beginsel ook wat dat gedeelte betreft op eigen naam rechtstreeks de met het maken van de visreis samenhangende verbintenissen aangaat en de daarmee gepaard gaande kosten maakt.

6.4. Niet aannemelijk is geworden dat in het jaar 2001 de leden van het samenwerkingsverband bij hun optreden in het maatschappelijk verkeer van de in de overeenkomsten gestelde voorwaarden zijn afgeweken. Het samenwerkingsverband heeft geen naam gekregen en heeft in het jaar 2001 niet onder een gemeenschappelijke naam/noemer in het maatschappelijk verkeer opgetreden. De door belanghebbende overgelegde facturen voor het in huur nemen van contingenten kabeljauw en tong, voor zover deze zien op het jaar 2001, zijn ten name gesteld van A met vermelding van het nummer van het schip, waarop mede belanghebbende als opvarende in 2001 heeft gevaren. Deze facturen geven geen blijk van een onder een gemeenschappelijke naam of noemer optreden naar buiten en zij dienen naar het oordeel van het Hof te worden bezien in het kader van de, hiervoor beschreven, rol van de eigenaar van het schip. De betreffende facturen brengen voor de opvarenden geen rechtstreekse verbondenheid teweeg voor deze kosten.

6.5. De omstandigheid dat in de visserijwereld bekend is dat ter zeevisserij in maatschapsverband wordt gevaren leidt niet tot de door belanghebbende bepleite rechtstreekse verbondenheid van de leden van het samenwerkingsverband voor verbintenissen betreffende de onderneming. Ook de door belanghebbende ter zitting meegebrachte getuigen en deskundigen hebben het Hof de overtuiging dat in het jaar 2001 van rechtstreekse verbondenheid sprake zou zijn niet verschaft. In 2001 is de werkwijze geen andere geweest dan hiervoor is geschetst. Het is de eigenaar van het schip die de voor het vaarklaar maken van het schip benodigde goederen op eigen naam en voor eigen rekening heeft besteld. Voor zover het gaat om goederen die hij kan declareren door middel van een factuur aan de opvarenden, is hij de verbintenissen voor die goederen aangegaan op eigen naam en is geen sprake van rechtstreekse verbondenheid. Wanneer een opvarende goederen voor het schip heeft besteld, kan hij dat onder vermelding van de aanduiding van het schip hebben gedaan, maar er zijn geen concrete gegevens aannemelijk geworden waaruit zou kunnen worden opgemaakt dat hij daarbij naar buiten toe is opgetreden als lid van het samenwerkingsverband met het gevolg dat hij ook rechtstreeks zou worden verbonden. Hij heeft uitsluitend de reder/de eigenaar van het schip gebonden.

6.7. In artikel 452r van het Wetboek van Koophandel is geregeld dat de kapitein/de schipper tijdens de reis van het zeeschip als de hoogste gezagsdrager aan boord bevoegd is namens de maatschap op te treden. De inhoud van dit artikel dient te worden bezien binnen de - publiekrechtelijke - verantwoordelijkheden en plichten die de kapitein als voerder van het schip heeft krachtens het Wetboek van Koophandel, los van de vraag of hij kapitein in arbeidsverhouding of in maatschapsverband is en is niet bedoeld om de bepalingen uit de maatschapsovereenkomsten aan te tasten (Kamerstukken II 15 488, nr. 5, blz. 1-5).

6.8. Gelet op de inhoud van de overeenkomsten, geldt wat betreft het sluiten van de arbeidsongeschiktheidsverzekering in het jaar 2001 het volgende. De eigenaar van het schip sluit op naam van de betreffende opvarende een arbeidsongeschiktheidsverzekering bij het SFM en schiet de premie voor. Bij niet-betaling van de premie wordt eerst de eigenaar van het schip en daarna het lid van de maatschap zelf aangesproken. De ter zitting afgelegde verklaring door de getuige E dat het mogelijk is dat in het uiterste geval de maatschapsleden voor gelijke delen kunnen worden aangesproken, volgt niet uit de overeenkomsten en legt tegenover de inhoud daarvan onvoldoende gewicht in de schaal.

6.10. Op grond van al het overwogene komt het Hof tot de conclusie dat belanghebbende in het jaar 2001 niet rechtstreeks wordt verbonden voor verbintenissen betreffende de onderneming en dat hij derhalve niet is aan te merken als ondernemer in de zin van artikel 3.4 van de Wet IB 2001. Door partijen zijn voorts geen feiten en/of omstandigheden gesteld op grond waarvan het Hof tot de conclusie komt dat belanghebbende zelfstandig een beroep uitoefent. Belanghebbende kan derhalve geen recht doen gelden op de zelfstandigenaftrek. Het gelijk is aan de Inspecteur.

7. Proceskosten

Het Hof acht geen termen aanwezig voor een veroordeling in de proceskosten als bedoeld in artikel 8:75 van de Algemene wet bestuursrecht.

8. Beslissing

Het Gerechtshof verklaart het beroep ongegrond.

Deze uitspraak is vastgesteld door mrs. Tijnagel, Savelbergh en Van Walderveen in tegenwoordigheid van de gerechtsauditeur mr. Postema-van der Koogh. De beslissing is op 18 april 2006 in het openbaar uitgesproken, in tegenwoordigheid van de griffier.

(Van de Vijver) (Tijnagel)

nummer BK-04/02468 blz. 16/16