Hoge Raad, 05-11-1997, AA3324, 31849

gewezen op het beroep in cassatie van de erfgenamen van A en de Staatssecretaris van Financiën tegen de uitspraak van het Gerechtshof te Amsterdam van 31 augustus 1995 betreffende de aan die erfgenamen opgelegde aanslagen in het recht van successie ter zake van hun verkrijgingen uit de nalatenschap van A, overleden op 16 januari 1989.

1. Aanslagen, bezwaar en geding voor het Hof Aan belanghebbenden zijn ter zake van hun verkrijgingen uit voormelde nalatenschap aanslagen in het recht van successie opgelegd ten bedrage van f. 100.420,-- voor de weduwe en van f. 113.954,-- voor ieder van de vier kinderen, welke aanslagen, na daartegen gemaakt bezwaar, bij uitspraak van de Inspecteur zijn gehandhaafd. Belanghebbenden zijn van de uitspraak van de Inspecteur in beroep gekomen bij het Hof. Het Hof heeft die uitspraak vernietigd, behoudens voorzover deze betrekking heeft op de aan B - de weduwe - opgelegde aanslag, en de aan de overige verkrijgers - de kinderen - opgelegde aanslagen elk verminderd met een bedrag van f. 38.289,--. De uitspraak van het Hof is aan dit arrest gehecht.

2. Geding in cassatie Belanghebbenden en de Staatssecretaris van Financiën hebben tegen de uitspraak van het Hof beroep in cassatie ingesteld. De beroepschriften in cassatie zijn aan dit arrest gehecht en maken daarvan deel uit. Belanghebbenden en de Staatssecretaris van Financiën hebben over en weer bij vertoogschrift het cassatieberoep van de wederpartij bestreden. De Advocaat-Generaal in buitengewone dienst Moltmaker heeft op 4 maart 1997 geconcludeerd tot verwerping van het beroep van belanghebbenden en op het beroep van de Staatssecretaris en voor zoveel nodig ambtshalve tot vernietiging van de uitspraak van het Hof en van de uitspraak van de Inspecteur op het bezwaarschrift en tot vermindering van de aan belanghebbenden opgelegde aanslagen in het successierecht tot de bedragen, berekend in de punten 3.7.1 en 3.7.2 van de conclusie.

3. Uitgangspunten in cassatie 3.1. In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan. 3.2. Op 16 januari 1989 is overleden A (hierna: de erflater). Hij had bij testament een ouderlijke boedelverdeling gemaakt ten behoeve van zijn echtgenote, met wie hij in algehele gemeenschap van goederen gehuwd was, onder bepaling dat de erfgenamen, zijn echtgenote en zijn vier kinderen, eenstemmig een andere boedelverdeling konden overeenkomen. Van de huwelijksgemeenschap maakten onder meer deel uit in de Verenigde Staten gelegen onroerende zaken. Met handhaving van de ouderlijke boedelverdeling voor het overige hebben de erfgenamen de in de Verenigde Staten gelegen onroerende zaken eenstemmig toegedeeld aan alle erfgenamen gezamenlijk. De erfgenamen hebben in de Verenigde Staten voor de heffing van United States estate tax aangifte gedaan van de verkrijging van de onverdeelde helft van die tot de huwelijksgemeenschap behorende onroerende zaken ter waarde van US$ 657.900. In de Verenigde Staten is - na toerekening aan die zaken van een evenredig deel van de schulden der nalatenschap - naar een belaste waarde van US$ 621.578 federale belasting tot een totaal bedrag van US$ 175.415 geheven, welk bedrag in twee gedeelten is betaald. 3.3. Tengevolge van erflaters overlijden verkreeg zijn weduwe een uitkering krachtens een door erflater gesloten kapitaalverzekering met lijfrenteclausule ten bedrage van f. 112.334,--. Voor deze verzekering is uit de huwelijksgemeenschap een jaarlijkse premie betaald. 3.1. Erflaters weduwe heeft uit de nalatenschap van haar moeder een vordering verkregen op haar vader. Haar moeder had bepaald dat hetgeen erflaters weduwe aldus verkreeg, noch de vruchten daarvan ooit in enige gemeenschap van goederen zou mogen vallen. De vordering op haar vader is na diens overlijden vermengd met de vermogensbestanddelen van de huwelijksgemeenschap. Aan de vordering en vruchten kan ten tijde van erflaters overlijden een waarde worden toegekend van f. 514.511,--. 3.2. De activa van de huwelijksgemeenschap belopen f. 7.898.618,--, de passiva f. 416.174,--. De kosten van lijkbezorging bedragen f. 28.075,--.

4. Beoordeling van de middelen van de Staatssecretaris 4.1. Het eerste middel faalt op de gronden vermeld in het arrest van de Hoge Raad van 17 januari 1996, nr. 30224, BNB 1996/112. 4.2. Nu de erfgenamen met gebruikmaking van de in het testament daartoe geschapen mogelijkheid eenstemmig een andere boedelverdeling zijn overeengekomen, zijn zij krachtens erfrecht voor gelijke onverdeelde aandelen in de nalatenschap, die bestaat uit de onverdeelde helft van de tussen erflater en zijn echtgenote bestaande huwelijksgemeenschap, gerechtigd geworden. 4.3. Bij dit uitgangspunt bestaat tussen partijen in cassatie geen geschil omtrent de berekening van de verkrijgingen en het daarover (afgezien van de vermijding van dubbele belasting) te heffen successierecht indien het vijfde cassatiemiddel van belanghebbenden ongegrond wordt bevonden, hetgeen zoals hierna wordt overwogen het geval is. Voor de weduwe bedraagt de verkrijging dan f. 691.178,-- als erfdeel en - na toepassing van de artikelen 20, lid 5 en 6, en 23 van de Successiewet 1956, hierna: de Wet - f. 284.198,-- aan verzekeringsuitkeringen en het successierecht f. 130.149,--. Voor ieder van de overige erfgenamen bedraagt de verkrijging dan f. 691.178,-- en het successierecht f. 119.916,--. Nu het Hof de andersluidende, op uitvoering van de ouderlijke boedelverdeling gebaseerde berekening van de Inspecteur op dit punt niet heeft gecorrigeerd, slaagt het tweede middel van de Staatssecretaris in zoverre. Het middel is eveneens gegrond voorzover het erover klaagt dat het Hof bij de berekening van de aftrek ter vermijding van dubbele belasting de fictieve verkrijgingen van de weduwe buiten beschouwing heeft gelaten, zoals hierna onder 6.3 zal worden overwogen.

5. Beoordeling van de middelen van belanghebbenden 5.1. De middelen 1 tot en met 4 betreffen de wijze waarop de aftrek ter vermijding van dubbele belasting over de in de Verenigde Staten gelegen onroerende vermogensbestanddelen moet worden berekend, waartoe onder meer de omvang van het Nederlandse successierecht van belang is. De Hoge Raad ziet daarom aanleiding eerst het vijfde middel van cassatie te behandelen, aangezien dit betrekking heeft op de berekening van het in Nederland verschuldigde successierecht over de hiervoor onder 3.3. vermelde uitkering. 5.2. Het vijfde cassatiemiddel stelt de vraag aan de orde of de op de voet van artikel 20, vijfde lid, onderdeel b, in verband met artikel 20, zesde lid, van de Wet op een verkregen stamrecht in mindering te brengen latente belasting van 30 % moet worden berekend over de waarde van het stamrecht nadat daarop de premieaftrek ingevolge artikel 23 van de Wet is toegepast. Zulks is inderdaad het geval, zoals ligt besloten in het arrest van de Hoge Raad van 7 juni 1989, nr. 25429, BNB 1989/238. Die berekeningswijze is in overeenstemming met de strekking van artikel 20, vijfde lid, van de Wet, te weten het in de daar genoemde situaties voorkomen dat de heffing van successierecht cumuleert met de heffing van inkomstenbelasting. Van deze opvatting is de Hoge Raad niet teruggekomen in het arrest van 30 oktober 1991, nr. 27320, BNB 1991/364, waarin niet aan de orde was de voor de heffing van successierecht over de waarde van het stamrecht relevante premieaftrek ingevolge artikel 23 van de Wet, maar een voor de waarde van het verkregen stamrecht op zichzelf niet relevante aan de verkrijging verbonden last. Het middel, dat dit een en ander miskent, faalt. 5.3. De overige middelen hebben betrekking op de wijze waarop de vermindering ter vermijding van dubbele belasting moet worden berekend die Nederland dient te verlenen ingevolge artikel 11 van de te dezen toepasselijke Overeenkomst tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Verenigde Staten van Amerika tot het vermijden van dubbele belasting en het voorkomen van het ontgaan van belasting met betrekking tot belastingen van nalatenschappen en verkrijgingen krachtens erfrecht, gesloten te Washington op 15 juli 1969 (hierna: het Verdrag). Bij de beoordeling van deze middelen moet worden vooropgesteld dat het Verdrag zelf geen antwoord geeft op de vraag op welke wijze de in artikel 11, lid 1, van het Verdrag voorgeschreven verrekening, en de ingevolge lid 3 van dat artikel daaraan te stellen limiet moeten worden berekend. Gezocht moet derhalve worden naar de oplossing die het meest in overeenstemming is met de strekking van het Verdrag, voor zover te dezen van belang het voorkomen van dubbele heffing van successierecht als gevolg van de omstandigheid dat in de Verenigde Staten Federal estate tax is betaald over eveneens in de Nederlandse successieheffing betrokken onroerende vermogensbestanddelen die overeenkomstig artikel 6 van het Verdrag in de Verenigde Staten mochten worden belast. 5.4. Op grond van artikel 11, lid 1, van het Verdrag dient de vermindering gelijk te zijn aan het bedrag van de belasting dat door de Verenigde Staten is geheven met betrekking tot vermogensbestanddelen die door de Verenigde Staten mogen worden belast op grond van artikel 6 en 7 van het Verdrag. In cassatie is niet in geschil dat, zoals het Hof heeft geoordeeld, van een aantal van de hiervoor onder 3.2. vermelde onroerende vermogensbestanddelen ter waarde van US$ 57.500 in de Verenigde Staten geen Federal estate tax had mogen worden geheven en dat in zoverre voor vermindering ter vermijding van dubbele belasting geen plaats is. Het in de Verenigde Staten betaalde bedrag aan Federal estate tax van US$ 175.415 dient derhalve voor de berekening van de in beginsel voor verrekening in aanmerking komende belasting dienovereenkomstig te worden verminderd tot US$ 160.084 (zie de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 3.1.3 en rechtsoverweging 5.3 van het Hof). Ook na deze vermindering is het in de Verenigde Staten betaalde bedrag hier verder niet van belang, aangezien blijkens het hierna overwogene de in artikel 11, lid 3, van het Verdrag voorgeschreven limiet hoe dan ook een lager bedrag beloopt en daarom in zoverre aan aftrek van de feitelijk in de Verenigde Staten betaalde belasting in de weg staat. 5.5. Dit laatste geldt evenzeer indien het bedrag van de Federal estate tax wordt omgerekend naar de koers op de sterfdag in plaats van de door de Inspecteur en het Hof gehanteerde koers op de dag(en) van betaling. Cassatiemiddel 2 faalt daarom bij gebrek aan belang. Overigens moet op grond van de in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 3.2.4 tot en met 3.2.8 vermelde argumenten worden aangenomen dat omrekening naar de koers op de dag van betaling, in dit geval de koers op de twee dagen van betaling, het meest in overeenstemming is met de strekking van het Verdrag. Het van een andere opvatting uitgaande middel faalt derhalve ook daarom. 5.6. De resterende middelen 1, 3 en 4 betreffen de berekening van de genoemde limiet van artikel 11, lid 3, van het Verdrag, welke bepaling in situaties als deze ertoe strekt dat het bedrag van de in Nederland te verlenen vermindering van belasting niet groter mag zijn dan het deel van het Nederlandse successierecht dat kan worden toegerekend aan de vermogensbestanddelen die in de Verenigde Staten mogen worden belast. 5.7. In middel 1 wordt de stelling verdedigd dat de bedoelde toerekening van het Nederlandse successierecht dient te geschieden aan de vermogensbestanddelen in de Verenigde Staten en niet, zoals het Hof heeft gedaan, aan de onverdeelde helft van die vermogensbestanddelen. Het gaat hier derhalve om de teller van de zogenoemde voorkomingsbreuk, waarvan de uitkomst ter bepaling van de limiet wordt vermenigvuldigd met het verschuldigde Nederlandse successierecht. 5.8. Voorzover in (de toelichting op) het middel wordt uitgegaan van de veronderstelling dat het Hof heeft geoordeeld dat de in de Verenigde Staten gelegen bestanddelen van de huwelijksgemeenschap geheel tot de nalatenschap behoren, mist het feitelijke grondslag. Het Hof heeft immers kennelijk en, gegeven het hiervoor onder 4.2 vermelde uitgangspunt, terecht geoordeeld dat de erfgenamen krachtens erfrecht voor gelijke aandelen gerechtigd zijn geworden in de onverdeelde helft van de in de Verenigde Staten gelegen vermogensbestanddelen. De latere verdeling van de huwelijksgemeenschap, waarbij ook de daartoe behorende onverdeelde andere helft van die vermogensbestanddelen aan de nalatenschap is toegedeeld, leidt niet tot een verkrijging krachtens erfrecht en is derhalve op de verschuldigdheid van het successierecht en de berekening van de limiet niet van invloed. Voorts valt, nog daargelaten dat zulks voor de berekening van de limiet zonder betekenis zou zijn, niet in te zien op grond waarvan de Verenigde Staten bevoegd zouden zijn geweest - in afwijking van wat in feite overeenkomstig de door belanghebbenden aldaar gedane aangifte is gebeurd - Federal estate tax te heffen over de volle waarde van de in de Verenigde Staten gelegen onroerende zaken, zoals in de toelichting op het middel nog is gesteld. Het middel faalt derhalve. 5.9. De middelen 3 en 4 hebben betrekking op de noemer van de hiervoor in 5.7 bedoelde voorkomingsbreuk. Blijkens het slot van de toelichting op middel 3 en het begin van de toelichting op middel 4 hangen deze middelen in zoverre met elkaar samen dat volgens belanghebbenden het Hof de noemer van de voorkomingsbreuk (het totaal van alle activa van de nalatenschap) te hoog heeft vastgesteld door daarop niet een bedrag van 5.1. f. 257.255,-- (de helft van het hiervoor onder 3.4 vermelde bedrag van f. 514.511,--) in mindering te brengen. 5.2. 5.10. Middel 3 houdt in dat de noemer van de voorkomingsbreuk niet zoals het Hof heeft aangenomen, wordt gevormd door de activa van de nalatenschap, maar door het zuivere saldo van de nalatenschap, derhalve de activa verminderd met de schulden. Dit standpunt kan niet als juist worden aanvaard. Weliswaar is een voorkomingsbreuk denkbaar waarbij in de noemer de schulden van de nalatenschap worden afgetrokken van de baten, maar in dat geval dient om tot een met de strekking van het Verdrag overeenstemmende toerekening van de in Nederland verschuldigde successiebelasting aan de in de Verenigde Staten gelegen vermogensbestanddelen te komen, ook in de teller van de breuk rekening te worden gehouden met die schulden en wel naar de mate waarin zij op de in de Verenigde Staten gelegen vermogensbestanddelen in mindering zijn gebracht. In verband met de daartegen in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 3.3.5 en 3.3.6 gesignaleerde bezwaren moet de voorkeur worden gegeven aan een eveneens aan de strekking van het Verdrag beantwoordende berekeningswijze waarbij zowel in de teller als in de noemer wordt uitgegaan van respectievelijk de activa in de Verenigde Staten en de totale activa zonder aftrek van schulden. Cassatiemiddel 3 faalt derhalve. 5.3. 5.11. Middel 4 richt zich tegen het oordeel van het Hof dat hetgeen erflaters weduwe verkreeg uit de nalatenschap van haar moeder (hiervoor onder 3.4 vermeld) voor de helft tot de nalatenschap behoort. Het middel faalt, omdat 's Hofs oordeel, uitgaande van het vaststaande feit dat de vordering (en de daarop vervallen interest) van erflaters weduwe op haar vader na diens overlijden vermengd is met de vermogensbestanddelen van de huwelijksgemeenschap, juist is. Dat deze vordering bij de verdeling van de huwelijksgemeenschap na het overlijden van de erflater aan de weduwe is toebedeeld, doet, anders dan in de toelichting op het middel wordt betoogd, aan dit oordeel niet af.

6. Slotsom 6.10. De cassatiemiddelen van belanghebbenden zijn ongegrond. Wegens de gegrondbevinding van het tweede cassatiemiddel van de Staatssecretaris dient het verschuldigde successierecht opnieuw te worden berekend. De Hoge Raad kan de zaak zelf afdoen. 6.11. Het verschuldigde successierecht vóór aftrek ter vermijding van dubbele belasting bedraagt blijkens het hiervoor onder 4.3 overwogene voor de weduwe 6.4. f 130.149,-- en voor ieder van de overige erfgenamen 6.5. f 119.916,--. 6.6. 6.3. De in artikel 11, lid 3, van het Verdrag voorgeschreven limiet dient per erfgenaam te worden berekend. Daarbij geldt als teller van de voorkomingbreuk voor de weduwe en de kinderen een bedrag van 6.7. f. 248.188,29, zijnde een vijfde deel van de in de Verenigde Staten gelegen onroerende vermogensbestanddelen die daar mochten worden belast (met blijkens 6.8. 's Hofs uitspraak onder 5.4.3 een waarde van 6.9. f. 1.240.941,45). Op grond van hetgeen is vermeld onder 3.6 van de conclusie van de Advocaat-Generaal dient, voorzover het de weduwe betreft, in de noemer van de voorkomingbreuk het aan haar toe te rekenen een vijfde deel van de totale activa van de nalatenschap (1/5 x f. 3.949.309,-- = f. 789.861,80) te worden verhoogd met een bedrag van - na toepassing van de artikelen 20, lid 5 en 6, en 23 van de Wet - f. 284.198,-- wegens fictieve verkrijging. De noemer van de voorkomingbreuk bedraagt voor haar daarom f. 1.074.059,80, zodat na vermenigvuldiging met het in Nederland verschuldigde successierecht van f. 130.149,-- een limiet geldt van f. 30.074,17. Voor de kinderen geldt de vermelde teller van 6.10. f. 248.188,29 en een noemer van f. 789.861,80, zodat de limiet na vermenigvuldiging met het successierecht ten bedrage van f. 119.916,-- een bedrag beloopt van 6.11. f. 37.679,69. Nu het hier gaat om de toerekening van ieders aandeel in het Nederlandse successierecht aan de in de Verenigde Staten gelegen vermogensbestanddelen, is bij de berekening van de limieten onderscheid gemaakt tussen de weduwe en de kinderen overeenkomstig het Nederlandse heffingssysteem. 6.12. 6.4. De aldus berekende limieten blijven ruimschoots onder het aan ieder der erfgenamen toe te rekenen een vijfde deel van de Federal estate tax. 6.13. 6.5. Na aftrek wegens vermijding van dubbele belasting resteert aan door de weduwe verschuldigd successierecht f. 100.074,-- zodat haar aanslag moet worden verminderd met een bedrag van f. 346,--. Van het door ieder van de kinderen verschuldigde successierecht ten bedrage van f. 119.916,-- moet het genoemde bedrag van 6.14. f. 37.679,69 ter vermijding van dubbele belasting worden afgetrokken, zodat resteert een bedrag van f. 82.236,--. De hun opgelegde aanslagen ten bedrage van f. 113.954,-- dienen te worden verminderd met f. 31.718,--.

12. Proceskosten De Hoge Raad acht geen termen aanwezig voor een veroordeling in de proceskosten als bedoeld in artikel 5a van de Wet administratieve rechtspraak belastingzaken.

1. Beslissing De Hoge Raad - verwerpt het beroep van belanghebbenden, - vernietigt op het beroep van de Staatssecretaris van Financiën de uitspraak waarvan beroep behoudens de beslissingen omtrent het griffierecht en de proceskosten, - vernietigt de uitspraak van de Inspecteur, - vermindert de aan B opgelegde aanslag met een bedrag van f. 346,-- - vermindert de aan de overige erfgenamen opgelegde aanslagen elk met een bedrag van f. 31.718,--.

Dit arrest is op 5 november 1997 vastgesteld door de vice-president Stoffer als voorzitter, en de raadsheren Urlings, Zuurmond, Pos en Beukenhorst, in tegenwoordigheid van de waarnemend griffier Barendse, en op die datum in het openbaar uitgesproken.Nr. 31.849 Mr. Moltmaker

Parket, 4 maart 1997 tegen

DE STAATSSECRETARIS VAN

FINANCIËN

D. De erfgenamen hebben aanvankelijk aangifte voor het successierecht gedaan met inachtneming van de ouderlijke boedelverdeling, maar hebben bij nadere aangifte verklaard (met gebruikmaking van hun bevoegdheid een andere verdeling overeen te komen) de in de Verenigde Staten van Noord-Amerika (hierna: V.S.) gelegen onroerende zaken in onverdeeldheid toe te delen aan alle erfgenamen tezamen onder handhaving van de ouderlijke boedelverdeling voor het overige.

E. Tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de V.S. is een verdrag gesloten tot het vermijden van dubbele belasting en het voorkomen van het ontgaan van belastingen met betrekking tot belastingen van nalatenschappen en verkrijgingen krachtens erfrecht (hierna: het Verdrag).

Op grond van dit Verdrag dient het ingevolge de Successiewet 1956 (Sw. 1956) in Nederland verschuldigde successierecht te worden verminderd in verband met het in de V.S. geheven successierecht.

J. De belanghebbenden hebben een vijftal cassatiemiddelen aangevoerd.

Middel 1 betreft de berekening van het hof in rov. 5.4.3, waarbij het hof slechts de helft van de waarde van de onroerende zaken in de V.S. tot uitgangspunt heeft genomen.

Middel 2 betreft de vraag naar welke dollarkoers de in de V.S. betaalde belasting moet worden berekend, naar de koers ten sterfdage of naar de koers op de dag van betaling (rov. 5.3).

Middel 3 richt zich tegen rov. 5.4.1. Volgens belanghebbenden wordt de noemer van de daar bedoelde breuk niet gevormd door de activa van de nalatenschap, maar door het saldo daarvan.

Middel 4 betoogt, dat onder het zuiver saldo van de nalatenschap niet mag worden begrepen (de helft van) hetgeen erflaters weduwe uit de nalatenschap van haar moeder had verkregen.

Middel 5 meent, dat de latente belasting, bedoeld in art. 20, leden 5 en 6, Sw. 1956, - anders dan het hof in rov. 5.4.4. heeft beslist - moet worden berekend over het stamrecht, zonder dat dit is verminderd met de ten laste van de weduwe gekomen premies.

3. De door de staatssecretaris in het beroepschrift in cassatie gemaakte berekening van de verkrijgingen van de echtgenote en de kinderen en het daarover verschuldigde successierecht is juist, aangenomen dat cassatiemiddel 5 van belanghebbenden (betreffende de berekening van de latente belasting) faalt.

Zie daarover punt 2.2 hierna.

Behoudens de vermindering wegens dubbele belasting is de echtgenote dan aan successierecht verschuldigd ƒ 130.149,-- en de vier kinderen ieder ƒ 119.916,--. Het - subsidiaire - cassatiemiddel II, eerste gedeelte, van de staatssecretaris is derhalve terecht voorgesteld.

1. Cassatiemiddel 5 van de belanghebbenden stelt de vraag aan de orde, of de op de voet van art. 20, vijfde lid, onderdeel b, in verband met art. 20, zesde lid, Sw. 1956 op een verkregen stamrecht in mindering te brengen latente belasting van 30 % moet worden berekend over de waarde van het stamrecht nadat daarop de premieaftrek is toegepast of over de waarde van het stamrecht zonder premieaftrek.

Het betreft hier een bedrag van ƒ 112.334,--, waarop de inspecteur in mindering heeft gebracht de opgeofferde premie van ƒ 54.210,--, waarna hij het verschil van ƒ 58.124,-- nog heeft verminderd met 30 % van dat verschil of met ƒ 17.437,--, waarna een fictieve verkrijging resteert van ƒ 40.686,-- (welk bedrag tezamen met een uitkering van bruto ƒ 348.255,--, verminderd met een bedrag aan premieaftrek van ƒ 104.742, of netto ƒ 243.512,--, de totale fictieve verkrijging van erflaters echtgenote van ƒ 284.198,-- vormt).

8. Verstraaten en Zwemmer zijn naar het mij voorkomt ten onrechte van mening, dat de Hoge Raad in het arrest BNB 1991/364* van het arrest BNB 1989/238* is teruggekomen . In punt 8.4, tweede alinea, van mijn conclusie voor het arrest waarschuwde ik voor een mogelijk misverstand waartoe mijn argumentatie inzake de premieaftrek zou kunnen leiden. Wellicht heeft dit misverstand de schrijvers niettemin parten gespeeld.

Blijkens de door de Hoge Raad onderschreven becijfering van punt 8.2 van mijn conclusie kwam in dat geval premieaftrek in het geheel niet aan de orde. Het ging er slechts om of voor de aan de schenking verbonden last dezelfde "netto-methode" moest gelden als voor de premieaftrek, welke vraag ik met een uitvoerige motivering in de punten 8.5 e.v. van de conclusie ontkennend beantwoordde, samengevat in de laatste alinea van punt 8.8 van de conclusie:

10. Op grond van het vorenstaande ben ik van mening, dat cassatiemiddel 5 van de belanghebbenden faalt en dat derhalve de door de staatssecretaris gemaakte berekening van het successierecht

(zie punt 2.1.3) - afgezien van de berekening van de vermindering wegens dubbele belasting - juist is.

1. Het Verdrag bepaalt voor zover van belang:

Artikel 2

De belastingen waarop deze Overeenkomst van toepassing is, zijn:

a. voor de Verenigde Staten: de Federal estate tax (de Federale belasting van nalatenschappen) en

b. voor Nederland: het recht van successie ...enz.

Artikel 5

1. Behoudens voor zover in deze Overeenkomst anders is bepaald, heft iedere Staat zijn belasting en verleent hij vrijstellingen, aftrekken, verrekeningen en andere tegemoetkomingen in overeenstemming met zijn wetgeving.

2. In elk geval waarin de wetgeving van een Staat aftrek van schulden en lasten op grond van de ligging van een vermogensbestanddeel toekent, wordt een vermogensbestanddeel voor de vaststelling van de bedragen van die aftrek alleen dan geacht in die Staat te zijn gelegen, indien die Staat dit vermogensbestanddeel krachtens deze Overeenkomst mag belasten, en wordt een vermogensbestanddeel voor de vaststelling van de bedragen van verrekeningen alleen dan geacht in de andere Staat te zijn gelegen, indien krachtens artikel 11 een verrekening kan worden verleend voor de belasting van die andere Staat met betrekking tot dat vermogensbestanddeel. ... enz.

Artikel 6

1. Onroerende vermogensbestanddelen mogen door een Staat worden belast, indien die vermogensbestanddelen in die Staat zijn gelegen.

2. De vraag of een vermogensbestanddeel onroerend is wordt beslist overeenkomstig de wetgeving van de Staat waarin dat vermogensbestanddeel is gelegen. De uitdrukking "onroerende vermogensbestanddelen" omvat evenwel in elk geval landerijen en gebouwen (maar niet hypotheken, obligaties of andere in effecten belichaamde rechten, of schepen of luchtvaartuigen).

3. Enz.

Artikel 7

1. Behoudens het in artikel 6 bepaalde mogen bezittingen (....) deel uitmakende van het bedrijfsvermogen van een vaste inrichting door een Staat worden belast, indien de vaste inrichting in die Staat is gelegen.

2. Enz.

Artikel 11

1. Indien beide Staten belasting heffen met betrekking tot vermogensbestanddelen welke door een van de Staten overeenkomstig artikel 6 of 7 mogen worden belast, verleent een Staat die zijn belasting heft omdat de overledene bij zijn overlijden zijn woonplaats in die Staat had of staatsburger daarvan was, een verrekening gelijk aan het bedrag van de belasting die door de andere Staat is geheven met betrekking tot vermogensbestanddelen welke door die andere Staat overeenkomstig artikel 6 of 7 mogen worden belast.

2. Enz.

3. Niettegenstaande de bepalingen van het eerste en het tweede lid overschrijdt het totale bedrag van alle verrekeningen die een Staat verleent volgens dit artikel of volgens de wetgeving of andere overeenkomsten van die Staat met betrekking tot alle vermogensbestanddelen waarvoor een verrekening kan worden verleend ingevolge het eerste lid en het tweede lid, letter a of b, niet dat deel van de belasting van de Staat die de verrekening verleent, dat aan die vermogensbestanddelen kan worden toegerekend.

4. Enz.

6. Geen verrekening wordt op grond van dit artikel definitief verleend voordat de belasting waarvoor de verrekening kan worden verleend (verminderd met elke verrekening die ter zake daarvan kan worden verleend) is betaald. (...)

"De Amerikaanse successiewetgeving kent een evenredige toerekening van schulden in de gevallen dat niet over de gehele (wereld)nalatenschap van een erflater estate tax wordt geheven, doch slechts over de in de Verenigde Staten gelegen bestanddelen daarvan. Dit is het geval voor nalatenschappen van non-residents non-citizens van de Verenigde Staten.

Ingevolge section 2106 van de Internal Revenue Code wordt het bedrag van de schulden van de nalatenschap, die aan een desbetreffend situsgoed kunnen worden toegerekend, gevonden door het totaalbedrag der schulden van de nalatenschap te vermenigvuldigen met een breuk, waarvan de teller wordt gevormd door de waarde van het situsgoed en de noemer door de waarde van alle tot de nalatenschap behorende bestanddelen.

Deze methode wijkt af van het systeem van de Nederlandse successiewetgeving en eveneens van het in de OESO-Succcessiemodelverdragen aanbevolen systeem. Blijkens de memorie van toelichting op het verdrag, waren de Verenigde Staten echter niet bereid bij verdrag afstand te doen van het door hen toegepaste systeem."

5. F. Sonneveldt en J. C. L. Zuiderwijk, Internationale aspecten van schenkings- en successierecht, Fiscale brochures FED (1993), § 10.4, blz. 94 merken op:

6. In het onderhavige geval is het Amerikaanse successierecht kennelijk als volgt berekend (zie ook prod. XII, blz. 000085, door belanghebbenden overgelegd bij beroepschrift voor het hof):

Het netto-saldo van de nalatenschap (vóór aftrek van de begrafeniskosten en zonder de fictieve verkrijgingen) bedraagt ƒ 3.525.492 of $ 1.698.623, waarvan $ 657.900 in de V.S. is gelegen. Het totaal aan schulden en begrafeniskosten bedraagt $ 93.778 , waarvan aftrekbaar 657.900/1.698.623 x $ 93.778 =

$ 36.322. Derhalve in V.S. belast $ 657.900 - $ 36.322 =

$ 621.578 (zie rov. 2.2.4 van de uitspraak van het hof).

7. Als in de V.S. slechts $ 657.900 - $ 57.500 (zie punt 3.1.2) = $ 600.400 was belast, dan had de berekening (in afwijking van die van het hof in rov. 5.3) geluid: aftrekbaar wegens schulden en kosten 600.400/1.698.623 x $ 93.778 = $ 33.147, zodat zou zijn geheven over $ 600.400 - $ 33.147 = $ 567.253, d.w.z. aan successierecht 567.253/612.578 x $ 175.415 = $ 162.599.

B. De omrekeningskoers

9. Op grond van het vorenstaande ben ik van mening, dat cassatiemiddel 2 van belanghebbenden vruchteloos wordt voorgesteld.

Aangezien het Amerikaanse successierecht een boedelbelasting is, kan het in punt 3.2.2 berekende bedrag van ƒ 321.075 geacht worden door de vijf erfgenamen ieder voor 1/5 gedeelte te zijn betaald of ƒ 64.215 per erfgenaam.

5. Nu de Amerikaanse wetgeving niet de "situsschulden" aftrekt, maar een aftrek verleent van een evenredig deel van alle schulden en kosten, zou methode 2 aldus kunnen worden uitgewerkt, dat in de teller de in feite in de V.S. in aftrek gebrachte schulden in mindering worden gebracht en in de noemer alle schulden en kosten van de nalatenschap. De uitkomst van die breuk zou evenwel niet verschillen van die van methode 1 dan is de breuk in methode 1 b/a. In methode 2 is de teller van de breuk b - b/a x c en de noemer a - c. De uitkomst van die breuk is weer b/a., ware het niet, dat de schuldenaftrek, zoals in feite berekend blijkens punt 3.1.6 een drietal bijzonderheden (eventueel onvolkomenheden) vertoont, t.w.

6. a. Het aftrekbare gedeelte van de totale schulden en kosten wordt berekend op een breukdeel daarvan. In de noemer van die breuk is in feite (al dan niet terecht) niet uitgegaan van het totale actief van de nalatenschap, maar van het saldo ervan (dus met aftrek van de schulden, maar zonder aftrek van de begrafeniskosten). Aldus wordt bij de berekening van het aftrekbaar gedeelte in feite tweemaal rekening gehouden met de schulden.

7. b. Het saldo van de nalatenschap omvat niet de fictieve verkrijgingen.

8. c. Met de nadere aangifte van de belastingschulden is geen rekening gehouden.

9.

10. Het bovenstaande illustreert, dat als in teller en noemer de schulden en kosten worden geïntroduceerd, men er niet aan ontkomt de Amerikaanse rechtsberekening te corrigeren, wellicht ten dele op basis van een bepaalde uitleg van de Amerikaanse wetgeving. Dit kan worden vermeden door een keuze voor methode 1. Voor zover de uitkomst al verschilt met methode 2, lijkt dat verschil - althans voor een belangrijk deel - te berusten op onvolkomenheden in de Amerikaanse rechtsberekening.

1. Cassatiemiddel 4 van de belanghebbende betreft de vraag, of - aangenomen dat de noemer van de breuk wordt gevormd door de activa van de nalatenschap, zie punt 3.3 hiervóór - hetgeen door de echtgenote is verkregen van haar moeder al dan niet tot die activa behoort .

2. Aan rov. 5.4.2 van het hof heb ik weinig toe te voegen. Uitgaande van de feitelijke vaststelling, dat er weliswaar sprake was van privé-vermogen, maar dat dit is opgegaan in het vermogen van de erflater, m.a.w. niet meer als zodanig is te traceren, lijkt mij geen andere beslissing mogelijk dan dat de echtgenote ten sterfdage van de erflater een vordering op hem had ten belope van de waarde van dat privé-vermogen, vermeerderd met rente. Ook middel 4 kan derhalve niet tot cassatie leiden.

1. Gelet op het vorenstaande dient naar mijn mening de limiet van art. 11, derde lid, van het Verdrag voor wat betreft de echtgenote worden berekend met inachtneming van de volgende elementen:

a. in de V.S. belaste activa 1/5 x ƒ 1.240.941,45 (zie rov. 5.4.3 van de uitspraak van het hof) = ƒ 248.188,29;

b. 1/5 deel van het totaal bedrag van de activa bedraagt 1/5 x ƒ 3.949.309 = ƒ 789.861,80 vermeerderd met de (netto) fictieve verkrijging van ƒ 284.198,-- = ƒ 1.074.059,80;

c. het door haar verschuldigde successierecht (zonder vermindering wegens dubbele belasting) bedraagt ƒ 130.149,--.

De voor haar geldende limiet bedraagt dus 248.188,29/

1.074.059,80 x ƒ 130.149 = ƒ 30.074,17. Zij is derhalve na aftrek wegens dubbele belasting aan successierecht verschuldigd ƒ 130.149,-- - ƒ 30.075,-- = ƒ 100.074,--. Haar aanslag ten belope van ƒ 100.420,-- moet worden verminderd met een bedrag van ƒ 346,--.

2. Voor ieder van de kinderen geldt:

a = ƒ 248.188,29;

b = ƒ 789.861,80;

c = ƒ 119.916,--;

zodat per kind de limiet bedraagt 248.188,29/789.861,80 x ƒ 119.916,-- = ƒ 37.679,69 en het successierecht per kind na aftrek wegens dubbele belasting ƒ 119.916,-- - ƒ 37.680,-- =

ƒ 82.236,--.

3. In navolging van rov. 5.4.5 van de uitspraak van het hof maakt de staatssecretaris een afwijkende berekening (die ik weergeef, uitgaande van de cijfers van de punten 3.7.1 en 3.7.2):

De gezamenlijke limieten van de erfgenamen bedragen 4 x ƒ 37.679,69 + ƒ 30.074,17 = ƒ 180.792,93. Per erfgenaam bedraagt de limiet dus ƒ 180.792,93 : 5 = ƒ 36.158,59. De aanslag van de echtgenote zou dan moeten worden verminderd tot ƒ 130.149 - ƒ 36.159 = ƒ 93.990 en de aanslagen van de kinderen ieder tot ƒ 119.916 - ƒ 36.159 = ƒ 83.757.

5. De eerste volzin van deze overweging lijkt mij op zichzelf juist, maar strekt mijns inziens niet verder dan de constatering, dat de feitelijk in de V.S. geheven belasting aan een ieder van de erfgenamen voor een evenredig deel moet worden toegerekend (d.w.z. 1/5 gedeelte of ƒ 64.215 per erfgenaam, zie punt 3.2.9 slot hiervóór).

Naar mijn mening moet vervolgens dit feitelijk geheven bedrag worden vergeleken met de voor iedere erfgenaam persoonlijk berekende limiet.

In de berekening waarbij de onderscheiden persoonlijke limieten worden opgeteld en vervolgens weer gedeeld door het aantal erfgenamen, komen - in strijd met het Nederlandse heffingssysteem - bij de heffing in aanmerking genomen persoonlijke omstandigheden van een verkrijger gedeeltelijk ten voordele of ten nadele van andere verkrijgers. Zo heeft in het onderhavige geval de echtgenote enerzijds een aanzienlijk grotere vrijstelling, anderzijds fictieve verkrijgingen, hetgeen per saldo leidt tot een lager bedrag aan successierecht, maar ook tot een lagere limiet. Het lijkt mij niet juist om dan ten nadele van de andere erfgenamen de limieten via de geschetste omslagmethode gelijk te trekken. Naar het mij voorkomt dwingt noch de aard van het Amerikaanse successierecht, noch art. 11, derde lid, van het Verdrag tot een dergelijke berekening.

6. Wel merk ik op, dat de opvatting van het hof en de staatssecretaris soms voor de erfgenamen als groep voordeliger kan zijn dan mijn opvatting.

Stel bijvoorbeeld, dat voor een der verkrijgers de op de voet van art. 11, derde lid, berekende limiet hoger is dan het aan hem toe te rekenen aandeel in de werkelijk betaalde Amerikaanse belasting (de voor hem ingevolge art. 11, eerste lid, geldende maximum-aftrek), maar dat het totaal van de (per verkrijger berekende) limieten lager is dan het totaal van het in de V.S. ter zake van de nalatenschap betaalde successierecht, dan zou via de evenredige omslag van het totaal van de limieten wellicht dat totaal in aftrek kunnen komen.

In mijn opvatting zou bij de verkrijger wiens limiet hoger is dan het door hem werkelijk betaalde Amerikaanse successierecht het verschil niet in aftrek komen (en ook niet - via de omslag - kunnen worden "gebruikt" door een mede-verkrijger wiens limiet lager ligt dan het door hem werkelijk betaalde successierecht).

Mocht uw Raad de opvatting van het hof en de staatssecretaris volgen, dan heeft dat in het onderhavige geval geen consequenties voor het in totaal wegens de nalatenschap verschuldigde successierecht, maar dienen de aanslagen per erfgenaam te worden vastgesteld als is berekend in punt 3.7.3.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden