Parket bij de Hoge Raad, 08-07-1997, AA2206, 31540

Edelhoogachtbaar College,

I. . Korte beschrijving van de zaak.

"(blz. 1) (...) 2.1. Belanghebbende, geboren op 15 mei 1949, heeft uitsluitend de Nederlandse nationaliteit. Hij is gehuwd. 2.2. Tot 17 augustus 1985 was hij, samen met zijn echtgenote, woonachtig in Nederland. Op evenvermelde datum hebben belanghebbende en zijn echtgenote zich metterwoon gevestigd in Q, België. In oktober 1988 hebben zij zich metterwoon gevestigd in Z. (blz. 2) 2.3. Gedurende het gehele onderhavige jaar - 1987 - dreef belanghebbende samen met zijn echtgenote in de vorm van een vennootschap onder firma een reisbureau te Z. Hij genoot uit dien hoofde winst uit onderneming. Zijn met het drijven van evenbedoeld reisbureau gemoeide werkzaamheden, welke zes dagen per week in beslag namen, oefende hij uitsluitend uit op het grondgebied van Nederland. Naast deze werkzaamheden oefende belanghebbende in het onderhavige jaar geen andere (beroepsmatige) activiteiten uit (...)"

"(...) toelichting (...)"

"(...) Art. 34. De middelen tot dekking van de uitgaven van het in artikel 35 bedoelde Ouderdomsfonds, alsmede de middelen, benodigd voor het vormen en in stand houden van een bij algemene maatregel van bestuur te bepalen reserve worden gevonden door het heffen van premies van de verzekerden. Art. 35. 1. De premies, bedoeld in artikel 34 worden gestort in een (...) Ouderdomsfonds. 2. De ingevolge deze wet uit te keren ouderdomspensioenen en de aan de uitvoering van deze wet verbonden kosten komen ten laste van het Ouderdomsfonds. (...)"

B. . Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (HvJ EG) 5 mei 1977, zaak 104/76 (Jansen), met conclusie van de advocaat-generaal Reischl, Jurisprudentie van het HvJ EG 1977, blz. 829, overwoog (onder 12),

"(blz. 841) (...) dat de bepalingen (...) de migrerende werknemers met het oog op de verkrijging en het behoud van het recht op uitkeringen weliswaar de samentelling van alle door de verschillende nationale wetgevingen in aanmerking genomen tijdvakken waarborgen, doch - bij gebreke van uitdrukkelijke regels - niet aldus mogen worden uitgelegd dat de begunstigde personen hierdoor worden gehinderd in de uitoefening van de hun door de wetgeving van deze of gene Lid-Staat geboden keuzemogelijkheden, zoals het recht om onder bepaalde omstandigheden terugbetaling van bijdragen of premies van sociale zekerheid te verlangen; (blz. 842) dat een dergelijke uitlegging immers afbreuk zou doen aan de - bij stilzwijgender teksten - te respecteren vrijheid van de bij verschillende stelsels van sociale zekerheid aangesloten personen om in het kader van de hun door een nationale wettelijke regeling geboden mogelijkheden hun belangen naar eigen goeddunken te behartigen (...)"

C. . HvJ EG 3 mei 1990, zaak C-2/89 (Kits van Heijningen), met conclusie van de advocaat-generaal Tesauro, Jurisprudentie van het HvJ EG 1990, blz. I-1755, overwoog:

"(blz. I-1773) (...) 12 (...) de bepalingen van titel II van verordening nr. 1408/71 (...) hebben niet alleen tot doel de gelijktijdige toepassing van verschillende nationale wettelijke regelingen en de mogelijke complicaties daarvan te voorkomen, maar ook te beletten dat binnen de werkingssfeer van verordening nr. 1408/71 vallende personen (blz. I-1774) wegens het ontbreken van een toepasselijke wettelijke regeling geen enkele sociale-zekerheidsbescherming genieten (...) (blz. I-1775) (...) 21 Artikel 13, lid 2, sub a, van de verordening bepaalt uitdrukkelijk, dat op degene die op het grondgebied van een Lid-Staat werkzaamheden in loondienst uitoefent, de wetgeving van die staat van toepassing is, "zelfs indien hij op het grondgebied van een andere Lid-Staat woont". Deze bepaling zou elk nuttig effect verliezen, indien het woonplaatsvereiste waarvan de wettelijke regeling van de Lid-Staat op het grondgebied waarvan de werkzaamheden in loondienst worden verricht, de aansluiting bij de aldaar geldende verzekeringsregeling afhankelijk stelt, kan worden tegengeworpen aan de in artikel 13, lid 2, sub a, bedoelde personen. Artikel 13, lid 2, sub a, heeft tot gevolg, dat het woonplaatsvereiste voor deze personen wordt vervangen door een voorwaarde die berust op de uitoefening van werkzaamheden in loondienst op het grondgebied van de betrokken Lid-Staat."

. HvJ EG 21 februari 1991 , zaak C-245/88 (Daalmeijer), met conclusie van de advocaat-generaal Mischo, Jurisprudentie van het HvJ EG 1991, blz. I-555, overwoog (blz. I-577):

"(...) 12 In casu is (...) geen van de bepalingen van titel II van verordening nr. 1408/71 van toepassing. (...) 14 Voor de aansluiting bij het nationale stelsel van sociale zekerheid kunnen derhalve (...) woonplaatsvoorwaarden worden gesteld, wat niet het geval zou zijn wanneer de wetgeving van een Lid-Staat van toepassing was ingevolge een conflictregel van artikel 13, lid 2, van verordening nr. 1408/71 (...)"

D. . P. Kavelaars, Toewijzingsregels in het Europese sociaal-verzekeringsrecht, 1992, betoogt:

"(blz. 111) (...) 3.5.1. (...) (blz. 112) (...) De sterke werking houdt (...) in dat wanneer ingevolge regelingen van internationaal recht de toewijzing van de verzekeringsplicht aan een staat plaatsvindt, de nationale regelgeving van de desbetreffende staat effectieve verzekeringsplicht niet mag verhinderen op grond van een woonplaatscriterium. In feite stelt de theorie van de sterke werking een eventueel in de nationale wetgeving opgenomen woonplaatsvereiste terzijde, indien dat woonplaatsvereiste ertoe leidt dat een onderscheid wordt gemaakt tussen ingezetenen en niet-ingezetenen. (...) (blz. 113) (...) 3.5.2.2. (...) (blz. 116) (...) c. (...) (blz. 118) (...) De arresten Kits van Heijningen en Daalmeijer brengen met zich mee dat (...) wanneer ingevolge Vo. 1408/71 de verzekeringsplicht aan Nederland wordt toegewezen ook (...) degenen die inkomen genieten uit een vroegere dienstbetrekking of een fictieve dienstbetrekking verzekerd zijn, althans op basis van het niet-ingezetenschap niet uitgezonderd kunnen worden. Hetzelfde geldt voor niet-ingezetenen die werkzaamheden buiten dienstbetrekking verrichten. (...)"

"dat, voor het geval de (...) gemaakte gevolgtrekkingen niet juist zijn, het Hof van oordeel is dat de Nederlandse wetgever door het stellen van de eis van ingezetenschap het vertrouwen heeft gewekt dat belanghebbende niet premieplichtig is voor de Nederlandse volksverzekeringen en belanghebbende zich op dit vertrouwen mag beroepen (...)"

2. . Naar ik in mijn conclusie voor (het tussenarrest) HR 8 april 1992, BNB 1992/271, betoogde (blz. 1697),

"(...) 9.5. (...) kan het rechtskarakter van de Verordening meebrengen, dat zij rechtstreeks verplichtingen oplegt aan burgers tegenover de overheid, ook al zijn zulke verplichtingen niet uitgedrukt in de nationale wet. Dat kan meebrengen, dat de nationale wet ook niet geschikt is om bij de burgers het vertrouwen te vestigen dat de overheid de Verordening in zoverre niet zou uitvoeren. Daar komt bij, dat waar het gaat om de verzekeringsplicht voor de volksverzekeringen de premieplicht uit de aard der zaak een zekere correspondentie vertoont met het uitkeringsrecht. 9.6. Het zojuist overwogene wijst uit, dat (...) op dit punt geen beslissing genomen kan worden zonder de hulp van een prejudiciële beslissing van het HvJ EG. (...)"

"12. (...) dat bijlage I bij de Verordening, onder I, Nederland, bepaalt, dat als zelfstandige in de zin van artikel 1, sub a-ii, van de verordening wordt aangemerkt degene die anders dan in dienstbetrekking zijn beroepswerkzaamheden uitoefent. Volgens deze bepaling behoeft de belanghebbende, om de hoedanigheid van zelfstandige te hebben, dus niet noodzakelijkerwijs in Nederland te wonen. 13. Hieruit volgt, dat X ondanks het feit dat hij niet voldoet aan het door de Nederlandse wetgeving gestelde woonplaatsvereiste, moet worden beschouwd als een zelfstandige die onder de personele werkingssfeer van de verordening valt. (...) 19. Gelet op de antwoorden (...), behoeven de vierde en vijfde vraag niet te worden beantwoord."

"(blz. 13 (Suppl. 42 (april 1993))) (...) 3.2.2.2. (...) Het vraagstuk van de sterke werking is tot op heden niet eenduidig en expliciet opgelost; wel kan inmiddels op grond van diverse impliciete overwegingen van het Hof van Justitie de conclusie worden getrokken dat Vo. 1408/71 gegrondvest is op het principe van de sterke werking. De problematiek zelf is overigens al vele malen aan de orde geweest, met name ook in de jurisprudentie van het Hof van Justitie, doch het Hof heeft steeds kans gezien om een expliciete principiële uitspraak te voorkomen. (...) (blz. 23 (Suppl. 53 (april 1994))) (...) 3.2.2.4. (...) (blz. 24-28 (Suppl. 53 (april 1994))) (...) de vraag [is] opgeworpen of het wenselijk zou zijn de sterke werking in de regeling op te nemen. Deze suggestie was gedaan door de Sociale Verzekeringsraad in diens advies aangaande de herziening van het Besluit uitbreiding en beperking kring verzekerden volksverzekeringen. De staatssecretaris heeft het advies van de Sociale Verzekeringsraad niet gevolgd omdat hij van oordeel was dat een dergelijk principe (...) op het niveau van de (...) verordeningen geregeld zou moeten worden."

"(...) dat bepalingen die (...) voorzien dat de aannemer hoofdelijk aansprakelijk is voor de onbetaald gebleven premie (...) die de onderaannemer verschuldigd is in verband met het verrichten van werkzaamheden door zijn werknemers ter zake van het betrokken werk, niet onder de werkingssfeer van verordening nr. 1408/71 vallen."

"(...) Het is redelijkerwijs (...) niet voor twijfel vatbaar dat de verplichte aansluiting bij een nationaal stelsel van sociale verzekering (...) niet alleen betrekking heeft op de uitkeringskant maar ook op de (eventuele) premiekant van dat stelsel. Een andersluidende opvatting zou op gespannen voet staan met de gebruikelijke situatie in de Lid-Staten, waar sociale verzekeringen in de regel gefinancierd worden door het heffen van premies van de verzekerden, en zou tot gevolg kunnen hebben dat een onevenwichtige en ongerechtvaardigde verdeling optreedt van de financieringslasten voor die verzekeringen. (...)"

"(...) Verzekeringsplicht, premieplicht en uitkeringsgerechtigdheid zijn drie verschillende zaken. Ik neem (...) het standpunt in dat door de zogenaamde "sterke werking" van de Verordening (...) geen premieplicht [kan ontstaan]. M.a.w., de zogenaamde "sterke werking" van de Verordening kan [niet] leiden tot voor belanghebbende (...) "negatieve" effecten."

C. . Middelonderdeel c houdt in (ibid.):

"(...) De bepalingen van de Nederlandse wetgeving voorzien (...) in casu niet in premieheffing. Naar mijn mening is (...) er sprake (...) van te honoreren vertrouwen, in die zin dat er in gevallen als de onderhavige niet tot premieheffing zal worden overgegaan. (...)"