Parket bij de Hoge Raad, 18-10-2002, AD9787, 36663

Nrs. 36.663 en 36.664

Mr Van Kalmthout

Derde Kamer A

Omzetbelasting

31 december 2001

Conclusie inzake

Waterschap Zeeuws-Vlaanderen

tegen

de Staatssecretaris van Financiën

2.10. Ter aanvulling van het voorgaande acht ik het van belang nòg enkele - door het Hof 's-Gravenhage vastgestelde(4) - feiten in herinnering te brengen:

- de vijf bestuursleden van de Stichting zijn door belanghebbende benoemd en bij belanghebbende in loondienst, hun bevoegdheden tot het verrichten van alle feitelijke handelingen en rechtshandelingen met betrekking tot de RWZI zijn slechts van theoretische betekenis; en

- het beheer van de RWZI is bij uitstek een verantwoordelijkheid van belanghebbende.

3.1. Ingevolge artikel 7, lid 1 en lid 2, Wet OB 1968 is ondernemer voor de omzetbelasting eenieder die zelfstandig een bedrijf of beroep uitoefent dan wel een vermogensbestanddeel exploiteert om er duurzaam opbrengst uit te verkrijgen. Deze bepalingen corresponderen met de leden 1 en 2 van de Zesde richtlijn(5), die inhouden:

"1. Als belastingplichtige wordt beschouwd ieder die, ongeacht op welke plaats, zelfstandig een van de in lid 2 omschreven economische activiteiten verricht, ongeacht het oogmerk of het resultaat van die activiteit.

2. De in lid 1 bedoelde economische activiteiten omvatten alle werkzaamheden van een fabrikant, handelaar of dienstverrichter, (...). Als economische activiteit wordt onder andere beschouwd de exploitatie van een lichamelijke of onlichamelijke zaak om er duurzaam opbrengst uit te krijgen."

3.2. De EG-lidstaten hebben de bevoegdheid om de beperking in de kring van belastingplichtigen welke uit laatstbedoeld vereiste voortvloeit, te mitigeren. Artikel 4, lid 3, Zesde richtlijn bepaalt namelijk, voorzover hier van belang:

"3. De Lid-Staten kunnen eveneens als belastingplichtige aanmerken ieder die incidenteel een handeling verricht die behoort tot de in lid 2 bedoelde activiteiten, met name een van de volgende handelingen

(...)"

3.3. De vraag of, en in hoeverre, publiekrechtelijke lichamen belastingplichtig zijn, wordt in beginsel evenzeer aan de hand van de hiervóór bedoelde criteria beantwoord. Artikel 4, lid 5, eerste alinea, Zesde richtlijn voorziet echter in een uitzondering:

"4. De Staat, de regio's, de provincies, de gemeenten en de andere publiekrechtelijke lichamen worden niet als belastingplichtigen aangemerkt voor de werkzaamheden of handelingen die zij als overheid verrichten, ook niet indien zij voor die werkzaamheden of handelingen rechten, heffingen, bijdragen of retributies innen.

(...)"

Voorts bevat de tweede alinea van artikel 4, lid 5, Zesde richtlijn een uitzondering op de uitzondering van de eerste alinea:

"(...)

Wanneer deze lichamen evenwel zodanige werkzaamheden of handelingen verrichten, moeten zij daarvoor als belastingplichtige worden aangemerkt, indien een behandeling als niet-belastingplichtige tot concurrentievervalsing van enige betekenis zou leiden."

Artikel 4, lid 5, Zesde richtlijn is door het HvJ EG in zijn arrest van 17 oktober 1989, gevoegde zaken nrs. 213/87 (Fiorenzuo - la d'Arda) en 129/88 (Carpaneto Piacentino), Jurispr. Blz. I-3233, FED 1990/312, als volgt verduidelijkt:

"Artikel 4, lid 5, eerste alinea, van de Zesde richtlijn moet aldus worden uitgelegd, dat werkzaamheden door publiekrechtelijke lichamen 'als overheid' verricht in de zin van deze bepaling, die zijn welke door hen worden verricht in het kader van het specifiek voor hen geldende juridische regiem, met uitsluiting van de werkzaamheden die zij onder dezelfde juridische voorwaarden als particuliere economische subjecten verrichten. Het staat aan elke Lid-Staat de passende wetgevingstechniek te kiezen om de bij deze bepaling vastgestelde regel van niet-belastingplichtigheid in nationaal recht om te zetten."

HR 2 november 2001, nr. 36.519, V-N 2001/61.21 betreft een waterschap dat - als één van haar activiteiten - slib tot compost verwerkt en de compost vervolgens aan een derde levert. In dit arrest overwoog de Hoge Raad:

"3.3. (...) Bij de beantwoording van de vraag of een publiekrechtelijk lichaam bepaalde werkzaamheden al dan niet als overheid verricht komt het er op aan of dat lichaam die werkzaamheden verricht in het kader van het specifiek voor dat lichaam geldende juridische regime dan wel onder dezelfde juridische voorwaarden als particuliere marktdeelnemers. De omstandigheid dat het publiekrechtelijke lichaam de desbetreffende werkzaamheden verricht in samenhang met werkzaamheden die in het publiek belang en in het kader van het voor dat lichaam specifiek geldende overheidsregime verricht brengt (...) niet mee dat het lichaam al die werkzaamheden als overheid verricht.

In het onderhavige geval laten de vaststaande feiten geen andere conclusie toe dan dat belanghebbende het in zijn opdracht door derden geproduceerde compost onder dezelfde juridische voorwaarden als particuliere marktdeelnemers op de markt brengt. Belanghebbende handelt in zoverre dus niet als overheid (...)"

3.5. Dat artikel 4, lid 5, Zesde richtlijn niet uitdrukkelijk in de Wet OB 1968 is overgenomen, betekent niet dat de Wet OB 1968 geen enkele (bijzondere) bepaling bevat betreffende het ondernemerschap van publiekrechtelijke lichamen. Artikel 7, lid 3, Wet OB 1968 houdt in:

"Bij ministeriële regeling kan worden bepaald, dat publiekrechtelijke lichamen die, anders dan als ondernemer, prestaties verrichten welke uit hun aard ook door ondernemers kunnen worden verricht, met betrekking tot die prestaties als ondernemer worden aangemerkt."

Artikel 7, lid 3, heeft een uitwerking gekregen in artikel 3 Uitv. besch. OB 1968. Voorzover hier van belang is daarin bepaald:

"Publiekrechtelijke lichamen worden als ondernemer aangemerkt met betrekking tot de volgende prestaties:

a. de levering van onroerende zaken en van rechten waaraan deze zijn onderworpen;

(...) "

De memorie van toelichting bij het ontwerp van de Wet OB 1968 merkt met betrekking tot artikel 7, lid 3, op(11):

"Op grond van de thans geldende jurisprudentie blijven verschillende prestaties van overheidslichamen buiten de heffing van omzetbelasting, omdat zij met betrekking tot die prestaties niet als ondernemer kunnen worden aangemerkt. Voor zover het betreft prestaties welke door publiekrechtelijke lichamen ter uitvoering van de aan hen als overheid in de strikte zin van het woord opgedragen taak worden verricht, zoals het sluiten van huwelijken, het verstrekken van afschriften van akten uit de registers van de burgerlijke stand achten de ondergetekenden dat juist. In gevallen waarin de prestaties uit hun aard eveneens door ondernemers kunnen worden verricht die daarvoor in de belastingheffing zouden worden betrokken, achten de ondergetekenden het echter gemotiveerd ook bij het publiekrechtelijke lichaam belasting te heffen. Gedacht zij bijv. aan het geval waarin een gemeente grond bouwrijp maakt en daarvoor van de koper van de grond een vergoeding vordert, welke in de belastingverordening van de gemeente is geregeld.

Aangezien niet kan worden overzien welke gevallen zich kunnen voordoen, is ter zake een delegatiebepaling opgenomen."

Naar aanleiding van vragen over artikel 7, lid 3, in het voorlopig verslag betoogden de bewindslieden van Financiën in de memorie van antwoord(12):

"Deze bepaling beoogt een verstoring van de concurrentieverhoudingen te voorkomen. Een dergelijke verstoring kan optreden zowel ten nadele van het publiekrechtelijke lichaam als ten nadele van het particuliere bedrijfsleven. Voorshands zal de aanwijzing van de in de bepaling bedoelde prestaties zich beperken tot een gering aantal gevallen, waarin een zodanige verstoring reeds is te voorzien. Als zodanig worden genoemd: de levering van grond (levering van bouwrijp gemaakte grond, dan wel oplevering van dergelijke grond), prestaties welke publiekrechtelijke lichamen als exploitant van bijv. een kampeerterrein verrichten, het aanleggen en het onderhoud van tuinen (van derden). Indien straks nog andere gevallen onder de aandacht komen, kunnen deze eveneens worden aangewezen. De vraag of de verandering van stelsel aanleiding is om publiekrechtelijke lichamen, anders dan thans te gaan belasten, gaat uit van de onjuiste veronderstelling dat deze lichamen onder de huidige wet nimmer als ondernemer aan de omzetbelasting zijn onderworpen. Talrijke gemeenten e.d. zijn echter ook thans reeds omzetbelasting verschuldigd. Men denke bijv. aan gemeentelijke energiebedrijven. De onderwerpelijke bepaling beoogt slechts om in gevallen waarin thans nog geen heffing plaats vindt en zulks tot verstoringen van concurrenteiverhoudingen leidt, de publiekrechtelijke lichamen eveneens als ondernemer aan te merken. (...) Het feit dat nog niet precies kan worden overzien in welke gevallen aan een aanwijzing behoefte bestaat, is naar de mening van de ondergetekenden voldoende grond voor het verlenen van de delegatie. Gevallen welke in elk geval niet voor belastingheffing in aanmerking komen, zijn vermeld in de memorie van toelichting; zij liggen op het terrein waar de overheid zuiver als zodanig optreedt.

(...) Het ligt op het ogenblik stellig niet in de bedoeling om prestaties zoals vuilophalen, interne prestaties e.d. aan de belasting te onderwerpen. (...)

(...)

Naar aanleiding van de vraag of er sprake is van een wezenlijke verkrapping met betrekking tot het ondernemerschap voor publiekrechtelijke lichamen, wijzen de ondergetekenden erop, dat zulks zeker niet het geval is. Immers, in de gevallen waarin de publiekrechtelijke lichamen reeds thans als ondernemer onder de omzetbelasting vallen, zullen zij dit blijven doen. De onderhavige bepaling beoogt, zoals gezegd, slechts het ondernemerschap te creëren in die gevallen, waarin van een wezenlijke verstoring van de concurrentieverhoudingen sprake is. Aan het opnemen in deze bepaling van semi-overheidslichamen en niet regelmatig als ondernemer optredende particulieren zien de ondergetekenden geen behoefte.

Uit het voorgestelde artikel blijkt, dat prestaties kunnen worden aangewezen, die uit hun aard ook door ondernemers kunnen worden verricht. Behalve de prestaties welke gewoonlijk door het bedrijfsleven worden verricht, kunnen ook ander prestaties worden aangewezen, althans indien van een verstoring van de concurrentieverhoudingen sprake is. Zoals uit het voorafgaande kan worden afgeleid, bestaat bij de ondergetekenden voorshands niet het voornemen om prestaties van waterschappen aan te wijzen; mocht hieraan te eniger tijd behoefte bestaan, dan kan dit nog nader worden bezien en kan alsnog aanwijzing worden overwogen."

3.7. In het arrest Sint Oedenrode, HR 21 november 1990, nr. 26.362, BNB 1991/19, ging het om de vraag wat moet worden verstaan onder een 'bouwterrein', een begrip dat wordt gebezigd in artikel 4, lid 3, onder b, Zesde richtlijn. In dit verband overwoog de Hoge Raad:

"4.5. De levering van een bouwterrein is in lid 3, sub b, van laatstgenoemd richtlijnartikel(13) aangewezen als één van de tot de in lid 2 bedoelde activiteiten behorende handelingen met betrekking tot welke de Lid-Staten de vrijheid wordt geboden een ieder die incidenteel een zodanige handeling verricht, aan te merken als belastingplichtige in de zin van de Richtlijn. Van deze vrijheid is door Nederland in dier voege gebruik gemaakt dat de Minister van Financiën, uit hoofde van de hem bij artikel 7, lid 5, van de Wet gedelegeerde bevoegdheid, in artikel 3, aanhef en letters a en b, van de Uitvoeringsbeschikking omzetbelasting 1968 heeft bepaald dat publiekrechtelijke lichamen als ondernemer worden aangemerkt met betrekking tot de levering van onroerende goederen, onderscheidenlijk het bouwrijp maken van grond."

3.9. Van Zadelhoff merkte voorts onder meer op(16):

"De (...) overweging van de Hoge Raad, betreffende de belastingplicht ter zake van op incidentele basis verrichte handelingen, vormt een essentieel onderdeel van het betoog van de Hoge Raad waarmee hij tot de conclusie komt dat de Nederlandse wetgeving op het gebied van de omzetbelasting een invulling heeft gegeven aan het begrip 'bouwterrein'. Sinds de inwerkingtreding van de Wet OB 1968 biedt het daarin opgenomen art. 7, derde lid, aan de minister van Financiën de mogelijkheid om publiekrechtelijke lichamen die, anders dan als ondernemer, prestaties verrichten welke uit hun aard ook door ondernemers kunnen worden verricht, met betrekking tot die prestaties als ondernemer aan te merken. (...)

Uit de wetsgeschiedenis blijkt mijns inziens geenszins dat - zoals de motivering van de Hoge Raad aangeeft - met art. 7, derde lid, Wet OB 1968 is bedoeld om publiekrechtelijke lichamen in de heffing te betrekken ter zake van incidenteel te verrichten handelingen. (...)

(...)

Uit de (...) geschiedenis van het wetsontwerp dat heeft geleid tot de Wet OB 1968 blijkt mijns inziens duidelijk dat art. 7, derde lid, Wet OB 1968 is bedoeld om verstoring van concurrentieverhoudingen tegen te gaan. Een verstoring welke zou kunnen ontstaan ingeval publiekrechtelijke lichamen voor bepaalde handelingen niet, en andere personen voor dergelijke handelingen wel in de heffing zouden worden betrokken.

Indien, zoals in de motivering van de Hoge Raad ligt besloten, ervan uit moet worden gegaan dat publiekrechtelijke lichamen wel en andere personen niet ter zake van incidenteel verrichte handelingen in de heffing van omzetbelasting worden betrokken, zou deze regeling haar doel voorbij schieten. Immers, het in de heffing betrekken is bedoeld om een verstoring van de concurrentieverhoudingen te vermijden, welk een verstoring zou optreden indien met betrekking tot bepaalde handelingen publiekrechtelijke lichamen niet en anderen wel in de heffing worden betrokken. De gedachtengang van de Hoge Raad volgend dat in Nederland slechts ten aanzien van publiekrechtelijke lichamen in een belastingplicht voor op incidentele basis verrichte handelingen is voorzien, kan deze nimmer een verstoring van de concurrentieverhoudingen voorkomen. Daar waar anderen voor deze op incidentele basis verrichte handelingen niet in de heffing worden betrokken, behoeven de publiekrechtelijke lichamen evenmin in de heffing te worden betrokken. De regeling van art. 7, derde lid, Wet OB 1968 zou juist tot concurrentieverstoring leiden indien op grond van deze bepaling slechts publiekrechtelijke lichamen in de heffing worden betrokken ter zake van op incidentele basis verrichte handelingen.

Afgezien van het vorenstaande vormen mijns inziens ook de teksten van art. 7, derde lid, Wet OB 1968 en van art. 3 Uitvoeringsbeschikking OB 1968 een belemmering om aan te nemen dat deze bepalingen ten doel hebben om als belastingplichtige aan te merken degene die incidenteel een zodanige handeling verricht. De teksten van deze bepalingen gebruiken, afgezien van het bouwrijp maken van de grond, immers de meervoudsvorm."

3.10. Ook Bijl had weinig op met het arrest Sint Oedenrode(17). Zijn kritiek was niet mals:

"2. (...) Het lijkt erop dat dit arrest tot stand gekomen is na een onoordeelkundig gebruik van een zoekprogramma voor het wettenbestand.

(...) Overwogen wordt dat Nederland van de gegeven vrijheid gebruik heeft gemaakt op de voet van art. 7, derde lid, Wet OB 1968 publiekrechtelijke lichamen aan te merken als ondernemer voor het bouwrijp maken van grond. Daarom moeten onder bouwterreinen worden verstaan bouwrijp gemaakte grond. Er is slechts heel weinig inzicht in de omzetbelasting-systematiek vereist om te beseffen dat art. 7, derde lid, Wet OB 1968 een uitwerking is van de uitsluiting van de belastingplicht van publiekrechtelijke lichamen in art. 4, vijfde lid, van de Zesde richtlijnen dat die bepaling niets te maken heeft met de belastingplicht voor incidentele handelingen in art. 4, derde lid, van de Zesde richtlijn - een regeling die overigens in de nationale wet niet is opgenomen -, noch met de toepassing van de onroerend-goedregeling van art. 13, B, onderdeel h, van de Zesde richtlijn. Niettemin wordt dit verband door de Hoge Raad nadrukkelijk gelegd (...)"

4.1. Ingeval een natuurlijk persoon of een lichaam een duurzaam kapitaalgoed aanschaft en dat bestemt voor zijn activiteiten als ondernemer, dus voor economische activiteiten in de zin van artikel 7, lid 1 en lid 2, Zesde richtlijn, heeft hij in beginsel recht op aftrek van de aan hem in rekening gebrachte omzetbelasting. Het recht op aftrek van de 'voorbelasting' is voorzien in artikel 15 Wet OB 1968, dat voorzover hier van belang inhoudt:

"1. De (...) belasting welke de ondernemer in aftrek brengt, is:

a. de belasting welke in het tijdvak van aangifte door andere ondernemers ter zake van door hen aan de ondernemer verrichte leveringen en verleende diensten in rekening is gebracht op een op de voorgeschreven wijze opgemaakte factuur;

(...)

4. De aftrek van belasting vindt plaats overeenkomstig de bestemming van de goederen en diensten op het tijdstip waarop de belasting aan de ondernemer in rekening wordt gebracht dan wel op het tijdstip waarop de belasting wordt verschuldigd. Indien op het tijdstip waarop de ondernemer goederen en diensten gaat bezigen, blijkt, dat de belasting ter zake voor een groter of kleiner gedeelte in aftrek is gebracht dan waartoe de ondernemer op grond van het gebruik is gerechtigd , wordt hij de te veel afgetrokken belasting op dat tijdstip verschuldigd. De verschuldigd geworden belasting wordt op de voet van artikel 14 voldaan. De te weinig afgetrokken belasting wordt aan hem op zijn verzoek teruggegeven.

(...)"

4.5. Artikel 13 Uitv. besch. OB 1968 bepaalt met betrekking tot onroerende zaken:

"1. In afwijking van artikel 11 worden voor de toepassing van de aftrek afzonderlijk in aanmerking genomen:

a. onroerende zaken en rechten waaraan deze zijn onderworpen;

b. (...)

2. Met betrekking tot onroerende zaken en rechten waaraan deze zijn onderworpen wordt de aftrek herzien in elk van de negen boekjaren , volgende op dat waarin de ondernemer het goed is gaan bezigen. De herziening geschiedt telkens voor een tiende gedeelte van de voorbelasting op basis van de voor het boekjaar geldende gegevens bij de aangifte over het laatste belastingtijdvak van dat boekjaar.

3. (...)

4. De herziening blijft achterwege in het boekjaar waarin de belasting welke op basis van de voor dat boekjaar geldende gegevens voor aftrek in aanmerking komt, niet meer dan tien percent verschilt van de in aftrek gebrachte belasting."

Verder houdt artikel 13a Uitv. besch. OB 1968 in:

"1. In geval van levering door de ondernemer van de in artikel 13, eerste lid, bedoelde goederen binnen de termijn waarin de aftrek wordt herzien, is artikel 13, tweede en derde lid, van overeenkomstige toepassing. Daarbij wordt de ondernemer geacht tot het einde van die termijn het bezigen van het goed in het kader van zijn onderneming voort te zetten uitsluitend ten behoeve van:

a. prestaties als bedoeld in artikel 11 van de wet waarvoor geen recht opaftrek van voorbelasting bestaat, indien de levering van het goed is vrijgesteld van belastingop grond van dat artikel;

b. andere prestaties, indien ter zake van de levering van het goed belasting is verschuldigd.

2. De herziening geschiedt in één keer bij de aangifte over het belastingtijdvak waarin de levering plaatsvindt."

4.7. Naar aanleiding van ontwikkelingen in de praktijk is bij beschikking van de Staatssecretaris van Financiën van 14 januari 1994, nr. VB94/37(22), V-N 1994/5.22, de in § 11 van de Toelichting Aftrek van voorbelasting opgenomen goedkeuring ten dele ingetrokken, met onmiddellijke ingang. In de beschikking is te kennen gegeven:

"(...)

Gebleken is dat gemeenten thans overgaan tot het verkopen en leveren van onroerend goed dat wordt gebruikt buiten het kader van de onderneming en (...) aftrek van voorbelasting bewerkstelligen, hoewel het onroerend goed ter beschikking van de gemeente blijft of komt en voor zelfde doeleinden wordt gebezigd. Een dergelijke levering blijkt onderdeel te vormen van een opzet waarbij het onroerend goed wordt overgedragen aan een andere (rechts)persoon en door deze persoon aan de gemeente wordt verhuurd, op basis van een optie voor belast verhuur. Verwezen zij hierbij naar de situatie die aan de orde was in het arrest van de Hoge Raad van 16 september 1992 (BNB 1993/223).

Teneinde de strekking van de in § 11 van de Toelichting Aftrek van voorbelasting en § 11 van de Toelichting Gemeenten opgenomen regeling te verduidelijken, moet voor de toepassing van die paragrafen met ingang van heden van het volgende worden uitgegaan. Bij levering van onroerend goed door gemeenten, welk onroerend goed buiten het kader van de onderneming is gebruikt en na de levering, via een derde (rechts)persoon, bij de gemeente ter beschikking blijft of komt, komt voor het onroerend goed of het deel ervan dat buiten het kader van de onderneming is gebruikt, geen betekenis toe aan de in die paragrafen opgenomen goedkeuring. Dit houdt in dat bij een zodanige levering geen herziening van de voorbelasting kan plaatshebben. In dat verband wordt de in de vorenbedoelde paragrafen bedoelde goedkeuring eveneens ontzegd in vergelijkbare gevallen, bijvoorbeeld die waarbij onroerend goed, al of niet via een derde (rechts)persoon, ter beschikking komt van een ander overheidslichaam of een andere publiekrechtelijke rechtspersoon en door dit lichaam of deze rechtspersoon buiten het kader van de onderneming wordt gebruikt. Ook in die gevallen kan bij een zodanige levering geen herziening van de voorbelasting plaatshebben.

Het vorenstaande geldt uiteraard mede voor de in § 11 van de Toelichting Aftrek van voorbelasting bedoelde publiekrechtelijke lichamen.

(...)"

5.1. Nu, ten tweede male in cassatie, zijn in de zaak nr. 36.663 nog slechts de geschilpunten van belang die het Hof in onderdeel 3 van zijn uitspraak in die zaak als volgt heeft omschreven:

"In geschil is of belanghebbende ter zake van de overdracht van de RWZI aan de stichting terecht aanspraak maakt op herziening van de haar ter zake van de investering in de RWZI in rekening gebrachte, destijds niet in aftrek gekomen, omzetbelasting. (...) Het geschil betreft thans nog de volgende vragen:

a. (...)

b. of de herziening mogelijk is op grond van de artikelen 11 tot en met 14 van de Uitvoeringsbeschikking in samenhang met de beleidsregels in par. 11 van de Toelichting Aftrek van voorbelasting en par. 11 van de Toelichting Gemeenten, zoals belanghebbende verdedigt, dan wel afstuit op genoemde artikelen van de Uitvoeringsbeschikking in samenhang met de beleidsregels in het Besluit van 14 januari 1994, nr. VB 94/37 (hierna: Mededeling 16), respectievelijk de in de feiten onder 2.4. tot en met 2.6. weergegeven afspraak (hierna: de afspraak), zoals de inspecteur primair verdedigt. Voor het geval de afspraak niet van toepassing is op de herziening ter zake van de onderhavige levering, stelt de inspecteur zich subsidiair op het standpunt dat de herziening (slechts) kan worden toegepast op de aan de kamerfilterpers toe te rekenen voorbelasting.

(...)"

De verdere rechtsoverwegingen van het Hof monden uit in de slotsom (in rechtsoverweging 5.3.5.):

"(...) dat belanghebbende ervan heeft afgezien de installatie, inclusief de kamerfilterpers, gedeeltelijk tot het ondernemingsvermogen te rekenen. Daaraan staat geen bepaling in de wet of de Zesde richtlijn in de weg. Het gevolg van deze handelwijze is dat de onderhavige levering door belanghebbende niet in het kader van de onderneming is verricht, zodat reeds op die grond een herziening van de aftrek van de voorbelasting niet aan de orde kan komen."

5.3. De uitspraak van het Hof in de zaak 36.664 bouwt hierop voort, zie rechtsoverweging 5.1.:

"Nu, gelijk is overwogen in de uitspraak van dit Hof met het kenmerk P99/03734, (...), de onderhavige levering niet in het kader van de onderneming van belanghebbende is verricht, heeft de inspecteur terecht belanghebbendes verzoek om te worden ontheven van de vrijstelling van omzetbelasting afgewezen."

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

1 Uitspraken van 24 juni 1998, nr. 96/2787 respectievelijk 24 juli 1998, nr. 96/1900.

2 De uitspraken zijn genummerd P99/03734 en 99/03735.

3 Het Hoofd van de Belastingdienst Ondernemingen P.

4 Zie de rechtsoverwegingen 6.5. en 6.6. van dat Hof in de uitspraak nr. 96/2787, ook kenbaar uit het arrest nr. 34.585.

5 Zesde Richtlijn 77/388/EEG van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der Lid- Staten inzake omzetbelasting - Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag, PB nr. L145 blz. 1, 1977/06/13.

6 O.m. HvJ EG 26 maart 1987, nr. 235/85 (Commissie vs Nederland), Jurispr. Blz. 1471, en HvJ EG 4 december 1990, nr. C-186/89 (Van Tiem), Jurispr. 1990 I-4363, BNB 1991/352.

7 Zie ook hiervoor het arrest Van Tiem, genoemd in de vorige noot.

8 HvJ EG 26 september 1996, nr. C-230/94 (Enkler), Jurispr. 1996 I-4517, V-N 1997/6.22, r.o. 20. Vgl. voorts B.G. van Zadelhoff, Belastingplichtige in de BTW, 1999, blz. 30, en J.J.P. Swinkels, De belastingplichtige en de Europese BTW, 2001, blz. 156.

9 Dit is gebeurd bij de Wet van 28 december 1978 tot wijziging van de Wet op de omzetbelasting 1968, Stb. 677.

10 Bij de Wet van 24 december 1992 tot wijziging van de Wet op de omzetbelasting 1968 in verband met de afschaffing van de fiscale grenzen, Stb. 713, zijn de aanvangswoorden 'Onze minister kan bepalen' vervangen door 'Bij ministeriële regeling kan worden bepaald'.

11 Kamerstuk 9324, nr. 3, blz. 32, lk.

12 Kamerstuk 9324, 9410, nr. 6, blz. 62 rk, blz. 63 rk.

13 Bedoeld is artikel 4 Zesde richtlijn, vK.

14 B.G. van Zadelhoff, Een incident met incidentele handelingen, WFR 1991/5959.

15 Artikel 1 Uitv. besch. OB 1968 geeft een opsomming van de artikelen van de Wet OB 1968 welke in de Uitv. besch. nader worden uitgewerkt. Artikel 7, lid 5, Wet OB 1968 wordt in artikel 1 Uitv. besch. OB 1968 zelfs niet genoemd.

16 Blz. 595 en 596.

17 D. Bijl, aantekening onder de resolutie van 11 april 1991, nr. VB 91/898, FED 1991/546.

18 D.B. Bijl, D.G. van Vliet en J.B. van der Zanden, Europese BTW en Nederlandse omzetbelasting, tweede druk, 1994, blz. 30.

19 J. Reugebrink, Omzetbelasting, negende druk, 1997, bewerkt door M.E. van Hilten, blz. 90 - 91.

20 Resolutie van 8 november 1968, nr. D 68/7220, V-N 1968, blz. 904.

21 Resolutie van 25 april 1969, nr. D69/4141, V-N 1969, blz. 396.

22 Aangeduid als 'Mededeling 16'.