Parket bij de Hoge Raad, 06-12-2002, AE1535, 37051

Feiten en procesverloop

1. De inzet van deze zaak is de toelaatbaarheid van een bepaald waarderingsstelsel voor obligaties die zijn aangeschaft tegen koersen boven pari. De betreffende obligaties dienen als belegging.

2. De feiten en het procesverloop tot dusver zijn als volgt.

(i) Verweerster in cassatie, X B.V. (hierna: belanghebbende), is opgericht op 14 mei 1993. Zij houdt zich bezig met het verzekeren en (vooral) het herverzekeren van arbeidsongeschiktheids- en ongevallenrisico's. Zij valt onder het toezicht van de Pensioen- & Verzekeringskamer.

(ii) Bij, of kort na haar oprichting heeft belanghebbende de portefeuille arbeidsongeschiktheids- en ongevallenverzekeringen van een met haar verbonden vennootschap overgenomen. Zij verkreeg bij deze transactie tevens een pakket effecten, voornamelijk bestaande uit obligaties.

(iii) Belanghebbende heeft de obligaties in haar aangifte voor de vennootschapsbelasting over 1993, haar eerste boekjaar, gewaardeerd volgens het stelsel 'kostprijs of lagere beurswaarde'. Dit resulteerde in een boekwaarde per 31 december 1993 van ƒ 206.411.415(1).

(iv) De Inspecteur(2) heeft belanghebbende over 1993 een aanslag opgelegd overeenkomstig de aangifte. Het aanslagbiljet is gedagtekend 31 juli 1996. Bij brief van 6 september 1996 heeft belanghebbendes gemachtigde de Inspecteur echter medegedeeld:

Onder 'amortisatiewaarde' verstaat belanghebbende, voorzover het betreft de boven pari verworven obligaties, de historische aanschaffingskosten verminderd met een lineaire afschrijving op het verschil tussen deze aanschaffingskosten en de aflossingswaarde van de effecten naar rato van de resterende looptijd(3). Het verschil tussen de aanschaffingskosten en de aflossingswaarde(4) wordt in de processtukken 'agio' genoemd. Gemakshalve zal ik mij bij deze terminologie aansluiten.

De amortisatiewaarde van belanghebbendes obligaties beliep per 31 december 1993 ƒ 206.280.394.

(v) De Inspecteur heeft de brief van 6 september 1996 aangemerkt als een bezwaarschrift. Hij heeft er uitspraak op gedaan en daarbij de aanslag gehandhaafd. Hij is van mening dat de door belanghebbende nader als waarderingsstelsel gekozen amortisatiemethode niet als goed koopmansgebruik kan worden beschouwd.

(vii) De Staatssecretaris van Financiën is in cassatie gekomen. Hij heeft één middel van cassatie voorgedragen. Belanghebbende heeft een verweerschrift ingediend.

Het oordeel van het Hof en de inhoud van het cassatiemiddel

3. Het Hof heeft in rechtsoverweging 5.2.1. de feitelijke uitgangspunten bij zijn beoordeling van het geschil geformuleerd:

"5.2.1. Belanghebbende bezit een pakket obligaties dat tegen een prijs boven pari is verworven en dat als belegging wordt aangehouden en niet een speciale relatie heeft met bepaalde verplichtingen. Niet aannemelijk is dat ten tijde van de verwerving of op de balansdatum het voornemen bestond het pakket aan te houden tot de aflossingsdatum."

Omtrent de rechtsvraag welke belanghebbende en de Inspecteur verdeeld hield, heeft het vervolgens overwogen en beslist:

5.6. Naar goed koopmansgebruik dient een obligatie zodanig te worden gewaardeerd dat een juiste toerekening van baten en lasten aan de jaren wordt gerealiseerd, niet een verlies ten laste van enig jaar wordt gebracht dat in werkelijkheid niet is geleden en niet een bate tot uitdrukking wordt gebracht die nog niet is gerealiseerd. (...) Een juiste toerekening van resultaten brengt mee dat jaarlijks niet uitsluitend de vervallen rentetermijnen worden verantwoord maar ook koersresultaten veroorzaakt door het verstrijken van de looptijd van de obligatie. Gebeurtenissen na verwerving van de obligatie die leiden tot een koersstijging van de obligatie behoeven eerst verantwoord te worden wanneer het voordeel wordt gerealiseerd, bijvoorbeeld door verkoop van de obligatie. Gebeurtenissen na verwerving van de obligatie die leiden tot een koersdaling van de obligatie kunnen worden verantwoord wanneer deze opkomen.

5.8. Het is (...) in overeenstemming met goed koopmansgebruik obligaties die als belegging en niet als voorraad worden aangehouden, te waarderen tegen nominale waarde indien hetgeen boven dat bedrag is betaald, het agio, als een transitoire post in het actief van de balans wordt opgenomen en daarop wordt afgeschreven over de resterende looptijd van de obligaties. Daarmede wordt bereikt dat de last van het agio verbonden wordt aan de jaarlijkse couponrente, voor zover die rente meer bedraagt dan de ten tijde van de verwerving van de obligatie geldende marktrente. Voor het toepassen van deze methode komt (...) geen betekenis toe aan de omstandigheid dat belanghebbende de obligaties niet aanhoudt tot de aflossingsdatum en dat kennelijk ook niet beoogt. Tussen partijen is de wijze van afschrijven op het agio niet in geschil."

4. Het cassatiemiddel bestrijdt deze overwegingen en beslissingen met klachten waarvan het gemeenschappelijke uitgangspunt is dat

"(...) goed koopmansgebruik niet toestaat om verliezen in aftrek te brengen die niet geleden zullen worden dan wel verliezen in een jaar te nemen waaraan deze niet toegerekend kunnen worden."

De klachten zijn uitgewerkt in de toelichting. De essentie daarvan is in de navolgende passages vervat:

"Wanneer obligaties niet worden aangehouden tot de amortisatie is het geen realiteit dat het verschil tussen de verwervingsprijs en de nominale waarde verloren zal gaan. Belanghebbende zal de obligaties op een voor haar zo gunstig mogelijk moment vervreemden tegen de dan geldende beurswaarde. Er is dus eerst sprake van een verlies indien de beurswaarde daalt onder de verwervingsprijs. Wanneer in een jaar waarin de beurswaarde niet is gedaald onder de verwervingsprijs en toch een verlies wordt genomen op basis van de amortisatiemethode, wordt een verlies tot uitdrukking gebracht dat niet geleden is en waarvan ook niet aannemelijk is dat het geleden zal worden. Een dergelijke methode is niet in overeenstemming met het beginsel dat resultaten zoveel mogelijk aan het juiste jaar dienen worden toegerekend(6). Wanneer de beurskoers in een later jaar wel onder de verwervingsprijs daalt, wordt daadwerkelijk verlies geleden wat in dat jaar genomen mag worden. (...)"(7)

"Voor de beantwoording van de vraag of in dit geval sprake is van een verlies in de zin van het verloren gaan van de boven nominale waarde betaalde bedragen moet worden beoordeeld wat de geschatte opbrengst zal zijn bij het einde van de verwachte bezitsduur. De residuwaarde is actuele waarde bij einde gebruiksduur, dat is de waarde welke de zaken naar verwachting zullen hebben ten tijde dat zij in het bedrijf niet langer bruikbaar zullen zijn. (...)"(8)

Enkele eerste opmerkingen

5. Het cassatiemiddel wekt de indruk het geschilpunt te willen plaatsen in de context van de afschrijving op bedrijfsmiddelen. Onbestreden is dat de obligaties voor belanghebbende niet het karakter van voorraad hebben. Zij zijn bestemd om voor langere tijd tot belanghebbendes vermogen te behoren, en vormen dus 'vaste' activa. Maar brengt dit nu zonder meer mee dat de obligaties als bedrijfsmiddelen moeten worden beschouwd? Ik laat deze vraag hier rusten(9), omdat het in deze zaak gaat om een kwestie die men niet op bedrijfsmiddelen behoeft toe te spitsen doch algemener kan formuleren: in hoeverre kan (of moet) een actiefpost in de fiscale balans geheel of ten dele ten laste van jaarwinsten worden afgebroken? Het antwoord, eveneens in algemene zin, luidt uiteraard: in zoverre de actiefpost de kostprijs vormt van een hoeveelheid nutseenheden en de waarde van deze nutseenheden afneemt tengevolge van gebruik of verbruik in de uitoefening van de onderneming.

6. Het Hof heeft niet aannemelijk geacht dat belanghebbende ten tijde van de verwerving van de obligaties, of op de balansdatum, het voornemen had de stukken aan te houden tot de aflossingsdatum.

Uit deze vaststelling mag men mijns inziens niet afleiden dat het op de balansdatum (vrijwel) vaststond dat belanghebbende de obligaties vóór de aflossingsdatum zou vervreemden. De beslissing om obligaties weer van de hand te doen vóór de aflossingsdatum is aangebroken, hangt voor een ondernemer als belanghebbende van verscheidene factoren af. Eén daarvan - en ongetwijfeld een belangrijke - is de ontwikkeling van de rente op de kapitaalmarkt. Het is een algemene ervaringsregel dat die ontwikkeling wezenlijk onzeker is. Omtrent de mate van waarschijnlijkheid dat belanghebbende haar obligaties daadwerkelijk tussentijds zal afstoten, heeft het Hof niets vastgesteld.

Naar mijn mening moet daarom in cassatie ervan worden uitgegaan, enerzijds dat belanghebbende op 31 december 1993 niet het voornemen had haar obligaties steeds tot de aflossingsdatum in bezit te houden, doch anderzijds dat de vraag òf een tussentijdse vervreemding daadwerkelijk zou plaatsvinden, en zo ja van welke obligaties en wanneer, op de zo-even genoemde balansdatum niet met zekerheid kon worden beantwoord.

7. Verder is opvallend dat de actuele beurswaarde van de obligaties op 31 december 1993 in het debat van partijen voor het Hof geen enkele rol heeft gespeeld. In de stukken heb ik het bedrag van die beurswaarde zelfs niet aangetroffen.

8. Doordat de Belastingdienst het waarderingssysteem 'kostprijs of lagere beurswaarde' voor belanghebbendes obligaties wèl in overeenstemming met goed koopmansgebruik acht doch de amortisatiemethode niet, zijn deze beide stelsels nogal scherp tegenover elkaar komen te staan. We moeten echter voor ogen blijven houden dat ook de amortisatiemethode een vorm van waarderen op historische kostprijs is. Alleen houdt zij er rekening mee dat een deel van de aanschaffingskosten van een boven pari gekochte obligatie betrekking heeft op iets dat in bedrijfseconomische zin slijtage vertoont, namelijk het bij de aankoop bestaande verschil tussen de nominale rente waarop de obligatie recht geeft en de - lagere - actuele kapitaalmarktrente.

9. Het agio bij aankoop is niets anders dan de contante waarde van laatstbedoeld verschil, berekend over de resterende looptijd van de obligatie. Bij een verder gelijk blijvende marktrente verdwijnt het agio naargelang de tijd verstrijkt en de houder van de obligatie het renteverschil incasseert. Dat de ter belegging aangehouden, boven pari gekochte obligatie ten dele een slijtend activum is, valt daarom op zich niet te loochenen. Dit geldt ongeacht of de obligatie tot de einddatum in bezit blijft.

Iets anders is evenwel dat een verdere daling van de rente op de kapitaalmarkt ertoe kan leiden dat een nieuw renteverschil - en dus een nieuw agio - ontstaat: een verschil tussen de marktrente ten tijde van de aankoop van de obligatie en de marktrente na daling op een of meer latere tijdstippen. Dit nieuwe renteverschil kan - indien groot genoeg - veroorzaken dat de beurswaarde van de obligatie komt te liggen boven de boekwaarde welke is bepaald met de amortisatiemethode.

De vraag die nu in de onderhavige procedure beantwoord moet worden is mijns inziens deze: staat de mogelijkheid dat de in bezit van belanghebbende zijnde obligaties als gevolg van een verdere daling van de marktrente in waarde stijgen eraan in de weg dat belanghebbende het in de aanschaffingskosten begrepen agio, dat naar zijn aard slijtend is in bedrijfseconomische zin, in overeenstemming met deze slijtage ten laste van haar jaarwinsten brengt?

10. Voor het Hof heeft de Inspecteur zich er niet tegen verzet dat belanghebbende de economische slijtage van het agio tot uitdrukking brengt door een - naar rato van het tijdsverloop - lineaire amortisatie. Helemaal zuiver is dit niet; de afbraak van het agio zou eigenlijk moeten plaatsvinden met inachtneming van een rentefactor, in welk geval dit een progressief verloop heeft. Men kan eraan twijfelen of belanghebbende met haar keuze voor een lineaire afbraak van het agio in overeenstemming met goed koopmansgebruik handelt, mede gelet op de aard en omvang van de onderneming die zij drijft. Maar nu noch de Inspecteur, noch - in cassatie - de Staatssecretaris hiervan een twistpunt heeft willen maken, kan dit aspect in deze procedure buiten beschouwing blijven.

De invloed van de residuwaarde bij de afschrijving op bedrijfsmiddelen

11. Ter ondersteuning van het standpunt van de Staatssecretaris in deze procedure verwijst de toelichting op het cassatiemiddel onder meer naar jurisprudentie betreffende de betekenis van de residuwaarde bij de afschrijving op bedrijfsmiddelen.

De Vakstudie, onderdeel Inkomstenbelasting, merkt over dit laatste op(11):

alsmede(12):

"De residuwaarde is de waarde welke de zaken naar verwachting zullen hebben ten tijde dat zij in het bedrijf niet langer bruikbaar zullen zijn."

Deze opmerkingen lijken mij een getrouwe samenvatting van de rechtspraak van de Hoge Raad. Daarin staat centraal het arrest HR 2 januari 1958, nr. 13.379, BNB 1958/56, waarin is overwogen:

Smeets tekende bij het arrest aan:

12. Nadien heeft de Hoge Raad in een specifiek soort van gevallen een verzachting aangebracht op de in BNB 1958/56 geformuleerde regels. Het arrest HR 7 november 1962, nr. 14.859, BNB 1963/6 houdt namelijk in:

Vergelijk voorts HR 26 juni 1963, nr. 14.909, BNB 1963/266A, HR 26 juni 1963, nr. 14.991, BNB 1963/266B en - na verwijzing - HR 13 mei 1964, nr. 15.218, BNB 1964/156.

De jurisprudentie over de manier waarop moet worden omgegaan met de residuwaarde van bedrijfsgebouwen met ondergrond is natuurlijk niet direct van belang voor de waardering van boven pari gekochte obligaties, maar zij laat wel zien dat nuanceringen op de regels van BNB 1958/56 geboden kunnen zijn, afhankelijk van de aard van de af te schrijven activa.

BNB 1992/109, BNB 1992/170 en BNB 1996/247

13. Aanvankelijk was de Hoge Raad van opvatting dat een ondernemer die obligaties of andere leningen u/g ter belegging had verworven voor een prijs boven de nominale waarde, in overeenstemming met goed koopmansgebruik handelt indien hij de vorderingen onmiddellijk afwaardeert tot pari(13). In het arrest HR 13 november 1991, nr. 27.563, BNB 1992/109(14), ging hij evenwel om. Hij overwoog toen:

"3.3. Indien een lening of een obligatie wordt verworven tegen een prijs die hoger is dan het nominale bedrag, berust het verschil in de regel op de omstandigheid dat de lening of de obligatie een hogere rente draagt dan de ten tijde van de verwerving geldende marktrente. Dit betekent dat het verschil niet een - toekomstig - verlies inhoudt, doch een vergoeding vormt voor hetgeen in latere jaren in de vorm van rente zal worden terugontvangen. Dit brengt mee dat het door belanghebbende voorgestane stelsel, waarin bedoeld verschil in het jaar waarin de lening of de obligatie is verworven, als verlies in aanmerking wordt genomen, niet in overeenstemming is met goed koopmansgebruik. Dat stelsel is immers in strijd met het beginsel dat verliezen en winsten tot uitdrukking dienen te worden gebracht in het jaar waarop zij betrekking hebben, nu daarin in dat jaar waarin de lening of de obligatie is verworven, een verlies tot uitdrukking wordt gebracht dat, gezien het recht op in de toekomst te genieten opbrengsten, in dat jaar in feite niet is geleden.

3.4. Het onder 3.3 overwogene brengt mee dat, indien een belastingplichtige op grond van de omstandigheid dat de lening of de obligatie is bestemd om te worden aangehouden tot de aflossing, dit bezit wenst te waarderen op het nominale bedrag, zulks slechts aanvaardbaar is indien hetgeen boven laatstgenoemd bedrag is betaald als een transitoire post in het actief van de balans wordt opgenomen.

BNB 1992/109 is door de commentatoren positief ontvangen. Aardema vertolkt in punt 1 van zijn aantekening onder het arrest in FED het algemene gevoelen aldus:

In het vervolg van zijn noot gaat Aardema nader op de problematiek in. Hij betoogt onder meer:

De beslissing dat obligaties en andere leningen, aangeschaft tegen koersen boven de nominale waarde, niet terstond na aankoop mogen worden afgewaardeerd tot pari, is herhaald in HR 17 april 1996, nr. 30.801, BNB 1996/247. Slot merkt in zijn noot op:

Het arrest BNB 1996/247 is voorafgegaan door een conclusie van de toenmalige plaatsvervangend Procureur-Generaal Van Soest. De bijlage bij die conclusie geeft een overzicht van rechtspraak en literatuur betreffende de waardering van obligaties en andere leningen in het kader van de jaarwinstbepaling, naar welk overzicht ik gaarne verwijs.

14. Tussen BNB 1992/109 en BNB 1996/247 in heeft de Hoge Raad een arrest gewezen dat een spiegelbeeldsituatie van deze arresten betrof, HR 11 maart 1992, nr. 26.101, BNB 1992/170: een Nederlandse NV wilde afschrijvingen op het agio en de aankoopkosten, betaald bij de aanschaf van Canadese hypothecaire vorderingen, juist achterwege laten. Het belang daarvan was gelegen in de aftrek ter voorkoming van dubbele belasting waarop zij aanspraak maakte. Een bijzonderheid was dat de vorderingen voor de nominale waarde konden worden terugverkocht aan de verkoper en dat het valutarisico was afgedekt. De Hoge Raad achtte afschrijving op het agio en de aankoopkosten geboden:

"3.2. (...) In zodanig geval eist goed koopmansgebruik dat het bedrag van deze agio- en aankoopkosten wordt toegerekend aan de jaren waarin de verwachte opbrengsten uit de vorderingen worden genoten. (...)"

15. Wat leren de arresten BNB 1992/109, BNB 1992/170 en BNB 1996/247 ons voor de onderhavige zaak? Goed beschouwd niet zo veel. In gevallen waarin aannemelijk is dat de houder van een obligatie bij aflossing of tussentijdse verkoop een opbrengst zal ontvangen gelijk aan de nominale waarde, moet hij het agio gedurende de bezitsduur geleidelijk ten laste van zijn winst brengen; dat is duidelijk geworden. Maar over de vraag waarom het in het onderhavige geval gaat, of het agio evenzeer als kostenpost moet worden toegerekend aan de jaren waarin de hogere rente wordt genoten indien niet zonder meer kan worden aangenomen dat in de toekomst (slechts) de nominale waarde van de obligatie zal worden geïncasseerd, zeggen de arresten niets.

Naar het oordeel van de redactie van V-N(15) doet het verschil tussen de onderhavige zaak en het arrest BNB 1992/109 niet ter zake:

De waardering van obligaties in de jaarrekening

16. Op welke wijze obligaties moeten worden gewaardeerd, is een kwestie die ook aan de orde kan komen bij het opstellen van een jaarrekening. De Richtlijnen voor de jaarverslaggeving (hierna: de Richtlijnen) bevatten voor de waardering van obligaties en andere effecten enkele specifieke voorschriften.

Allereerst wordt onderscheid gemaakt tussen obligaties(16) die tot de financiële vaste activa dienen te worden gerekend, omdat zij bestemd zijn om duurzaam te worden aangehouden, en obligaties die onder de vlottende activa moeten worden opgenomen(17).

Voor obligaties welke tot de financiële vaste activa behoren is alinea 405 van hoofdstuk 214 van de Richtlijnen(18) van belang:

Voorts is ingevolge alinea 407 op deze obligaties alinea 403 van overeenkomstige toepassing. Laatstbedoelde alinea schrijft voor:

"Onder de in alinea 402 bedoelde vorderingen kunnen vorderingen voorkomen uit hoofde van leningen die met disagio of agio zijn verstrekt of overgenomen. Het (dis)agio dient in aanmerking te worden genomen door deze gedurende de looptijd van de vordering ten gunste respectievelijk ten laste van het resultaat te brengen. Het nominale bedrag van de lening wordt daartoe verminderd respectievelijk vermeerderd met het nog aan het resultaat - op basis van de looptijd - toe te rekenen disagio respectievelijk agio. Het is echter ook mogelijk de disagio- of agiopost als overlopende post op te nemen. Van de twee mogelijkheden verdient de eerstgenoemde de voorkeur (...)."(20)

17. Voor de activa en passiva van verzekeringsmaatschappijen gelden bijzondere waarderingsregels(21). Voor wat betreft obligaties en andere vastrentende beleggingen zijn deze neergelegd in artikel 2:443 BW en alinea 210 van hoofdstuk 605 van de Richtlijnen(22). Alinea 210 houdt in:

"Artikel 2:443 BW luidt:

Bespreking van het cassatiemiddel

18. Zoals opgemerkt onder punt 4 hiervóór, is het uitgangspunt van het middel dat goed koopmansgebruik niet toestaat om verliezen in aftrek te brengen die niet geleden zullen worden dan wel verliezen in een jaar te nemen waaraan deze niet toegerekend kunnen worden. Tegen dit uitgangspunt op zich valt niets in te brengen. Het komt evenwel aan op de toepassing van deze regel op het onderhavige geval; leidt het door belanghebbende voor haar obligaties gebezigde waarderingsstelsel inderdaad ertoe dat verliezen in aftrek worden gebracht die niet zullen worden geleden, of dat verliezen worden genomen in een jaar waaraan deze niet kunnen worden toegerekend?

19. Bij de beantwoording van deze laatste vragen behoort naar mijn mening geen betekenis toe te komen aan de omstandigheid dat de Hoge Raad in de arresten BNB 1992/109 en 1996/247 heeft overwogen dat hetgeen boven de nominale waarde voor de obligatie (of andere lening) is betaald mag worden verwerkt als een transitoire post in de balans. Een obligatie, met alle daaraan verbonden rechten, is één ongedeelde bezitting. Hetgeen boven de nominale waarde voor de obligatie is opgeofferd, heeft derhalve geen zelfstandig karakter, ook al is het boekhoudkundig in een afzonderlijke balanspost tot uitdrukking gebracht. Ingeval in de balans een transitoire post als zo-even bedoeld is opgevoerd, is in de balans eveneens de nominale waarde van de obligatie opgenomen. Beide balansposten tezamen vormen de boekwaarde van de obligatie.

20. De verliezen waarop het middel het oog heeft, zijn de kosten veroorzaakt door de amortisatie van het verschil tussen de aanschaffingsprijs en de nominale waarde van de obligaties in de jaren waarin belanghebbende de obligaties in haar bezit heeft en de rentebaten daaruit geniet. Volgens het middel is te verwachten dat deze kosten zullen worden gecompenseerd door verkoopopbrengsten van de obligaties en is het om die reden niet reëel de kosten gedurende de bezitsperiode van de obligaties in aanmerking te nemen.

21. Het middel noopt ertoe te bezien of in het waarderingsstelsel dat belanghebbende toepast de baten van de obligaties - bestaande uit de periodiek vervallende rente en koerswinsten bij vervreemding - en de lasten ervan - bestaande uit het tenietgaan van het agio bij verwerving - worden toegerekend aan de jaren waarin belanghebbende de obligaties in haar bezit heeft, op een wijze die met goed koopmansgebruik in strijd is.

22. Het waarderingsstelsel van belanghebbende brengt mee dat in elk jaar van de bezitsperiode een rendement tot de winst wordt gerekend dat een benadering is van de marktrente op het tijdstip van aanschaffing van de betreffende obligaties. Dit rendement is het saldo van de periodieke rente en het geamortiseerde deel van het agio. Het stelsel houdt voorts in, dat in het jaar waarin obligaties worden vervreemd ook het verschil tussen de vervreemdingsopbrengst en de boekwaarde op dat moment tot de winst wordt gerekend.

23. Afgezien van het effect dat optreedt doordat het agio op lineaire wijze ten laste van de winst wordt gebracht, en niet met inachtneming van een rentefactor gelijk aan de actuele marktrente, wordt laatstbedoeld verschil in zijn geheel veroorzaakt door een daling van de marktrente tussen de aanschaffing van de obligaties en de vervreemding ervan. Het is de contante waarde - op het moment van vervreemding van de obligaties - van het verschil tussen de periodieke rente waarop de obligaties recht geven en de marktrente, berekend over de nog resterende looptijd van de obligaties. Dit bestanddeel van de verkoopopbrengst van de obligaties kan men bedrijfseconomisch beschouwen als een vergoeding voor het rendement dat belanghebbende derft door de obligaties vóór de aflossingsdatum van de hand te doen. Weliswaar kan belanghebbende de verkoopopbrengst herbeleggen, maar ingeval zij daarbij kiest voor vergelijkbare beleggingsobjecten zal zij dan genoegen moeten nemen met een rendement dat lager is dan de verkochte obligaties haar gaven.

Naar ik meen kan een ondernemer zich in redelijkheid op het standpunt stellen dat een verschil tussen de vervreemdingsopbrengst en de boekwaarde van de obligaties als zo-even bedoeld geen oorzakelijk verband heeft met de bezitsduur van de obligaties, doch eerst verdiend wordt door en bij de vervreemding. Ik meen dan ook dat de wijze waarop belanghebbende de baten en lasten van haar obligaties bij de fiscale jaarwinstbepaling in aanmerking neemt, niet in strijd komt met goed koopmansgebruik. Het middel faalt derhalve.

24. Ten overvloede voeg ik hieraan nog het volgende toe. Het feitelijke uitgangspunt waarop het middel berust, namelijk dat de obligaties welke belanghebbende op 31 december 1993 in haar bezit had door haar vóór de aflossingsdata zullen worden verkocht tegen koersen boven de nominale waarde, is door de uitspraak van het Hof niet vast komen te staan. De Inspecteur heeft weliswaar gemotiveerd gesteld dat de obligaties verkoopopbrengsten boven de nominale waarde zullen opleveren, maar belanghebbende heeft deze stelling weersproken (in het bijzonder in haar conclusie van repliek voor het Hof, blz. 12) en het Hof heeft zich er niet over uitgelaten. Het Hof heeft het standpunt van de Inspecteur immers op andere gronden afgewezen.

Zou men menen, anders dan ik hiervóór betoogde, dat het waarderingsstelsel dat belanghebbende op haar obligaties toepast inderdaad het risico in zich draagt dat verliezen in aftrek worden gebracht die niet zullen worden geleden, dan wel verliezen in aftrek worden gebracht in een jaar waaraan zij niet kunnen worden toegerekend, dan is een nader onderzoek van feitelijke aard geboden naar de zojuist bedoelde stelling van de Inspecteur. Daarbij zou mede aandacht moeten worden besteed aan de ervaringsregel dat het verloop van de rente op de kapitaalmarkt wezenlijk onzeker is.

Conclusie

25. Ik concludeer tot ongegrondverklaring van het beroep.

A-G