Parket bij de Hoge Raad, 02-07-2013, ECLI:NL:PHR:2013:1353, 13/00195

Het Gerechtshof 's-Gravenhage heeft verdachte op 20 april 2012 vrijgesproken.

De AG bij het gerechtshof, mr. J.H.M. van Leijen, heeft cassatie ingesteld. Mr. H.H.J. Knol, eveneens AG bij het hof, heeft een schriftuur ingezonden, houdende een middel van cassatie.

Het middel stelt dat het hof het begrip "zich ontdoen van" en “afvalstoffen” te beperkt heeft uitgelegd. De steller wijst erop dat het hof over het hoofd heeft gezien dat de producten waarvan in deze zaak sprake is vallen onder aangewezen categorieën zoals omschreven in Bijlage I bij Richtlijn 2006/12/EG en attendeert in dit verband op de Revised Correspondents Guidelines No. 1, getiteld "Shipments of Waste electrical and Electronic Equipment".

Aan verdachte was ten laste gelegd dat

“1.

zij in of omstreeks de periode van 12 juni 2009 tot en met 17 juli 2009 te Rotterdam, althans in Nederland, in elk geval binnen het grondgebied van Europese Gemeenschap, tezamen en in vereniging met een (of meer) ander(en), althans alleen, al dan niet opzettelijk, (een) handeling(en) heeft verricht als bedoeld in artikel 2 onder 35 sub a en/of b van Verordening (EG) Nr. 1013/2006 betreffende de overbrenging van afvalstoffen, immers was/waren zij en/of (een of meer van) haar mededader(s) doende een container ([001]) waarvan de inhoud bestond uit elektrische en/of elektronische huishoudelijke apparaten die (deels) niet meer

functioneerden en waarvan de houder(s) zich had(den) ontdaan, te weten (onder meer) friteuses en/of klokken en/of koffiezetapparaten, in ieder geval elektronische restanten als genoemd onder code GC020 van Bijlage III van voornoemde verordening, over te brengen van Nederland naar Kameroen, terwijl die overbrenging geschiedde zonder een voorafgaande kennisgeving aan en/of (schriftelijke) toestemming van alle/de betrokken bevoegde autoriteiten overeenkomstig genoemde verordening;

Het hof heeft aan deze vrijspraak de volgende overwegingen ten grondslag gelegd:

“Vrijspraak

Ter terechtzitting is door de raadsman van de verdachte betoogd dat de inhoud van de in de tenlastelegging bedoelde container niet kan worden aangemerkt als afvalstof in de zin van de Wet Milieubeheer en de Verordening (EG) nr. 1013/2006 betreffende de overbrenging van afvalstoffen (hierna: EVOA).

Op grond van de zich in het dossier bevindende stukken en hetgeen ter terechtzitting is verhandeld, overweegt het hof dienaangaande het volgende:

Voor de omschrijving van hetgeen wordt bedoeld met 'afvalstoffen' - in de zin van de EVOA en de Wet Milieubeheer - wordt in artikel 2 van de EVOA verwezen naar de omschrijving in artikel 1, lid 1, onder a), van Richtlijn 2006/12/EG. Daarin wordt bepaald: 'afvalstof': elke stof of elk voorwerp behorende tot de

in bijlage I genoemde categorieën waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen (zie thans: artikel 3, aanhef en onder 1, van Richtlijn 2008/98/EG).

Het antwoord op de vraag of sprake is van afvalstof in de zin van genoemde regelgeving hangt vooral af van het gedrag van de houder en van de betekenis van de term 'zich ontdoen van' en moet worden beoordeeld met inachtneming van alle omstandigheden. Daarbij moet de uitleg plaatsvinden tegen de achtergrond van enerzijds het hoofddoel van de EVOA en aanverwante regelgeving, namelijk de bescherming van de gezondheid van de mens en het milieu tegen de schadelijke invloeden van het ophalen, het transport, de behandeling, de opslag en het storten van afvalstoffen, en anderzijds artikel 174, tweede lid, van het EG Verdrag, thans: artikel 191, tweede lid, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, volgens hetwelk de Gemeenschap in haar milieubeleid streeft naar een hoog niveau van bescherming, waarbij dit beleid berust op onder meer het voorzorgsbeginsel, het beginsel van preventief handelen en het beginsel dat milieuaantastingen bij voorrang aan de bron moeten worden bestreden.

Uit de verklaringen van de vertegenwoordiger van de verdachte ter terechtzitting in eerste aanleg en in hoger beroep blijkt dat de bewuste container huishoudelijke apparaten bevatte die door consumenten (al dan niet onder de garantieregeling) bij. de leveranciers (detaillisten) waren teruggebracht omdat ze niet bevielen of een klein mankement hadden en voorts restanten van verkoopassortimenten die de detaillisten uit de winkel haalden. De vertegenwoordiger heeft verklaard dat de container voor zestig procent gevuld was met nieuwe artikelen en dat van de overige veertig procent een grote hoeveelheid na een kleine aanpassing weer goed bruikbaar was. Hieruit leidt het hof af dat de onderhavige container gevuld was met nieuwe en nagenoeg nieuwe artikelen. Dit blijkt ook uit de bevindingen van de buitengewoon opsporingsambtenaar [verbalisant 1]. In haar ambtsedig opgemaakte proces-verbaal van overdracht, d.d. 17 juli 2009, staat dat zij de container [001] op 22 juni 2009 heeft bekeken samen met de inspecteur van de VROM-inspectie Zuid-West, [verbalisant 2]. Uit haar verklaring daarover blijkt dat de container was beladen met dozen met koffiezetapparaten, klokken en frituurpannen, waarbij de meeste van deze goederen waren voorzien van de originele verpakking. Op een aantal dozen waren stickers bevestigd met de volgende opmerkingen: "defect", "wijzer kapot", "defect, blijft hangen op de 8", "bakje batterij stuk". De tweeëntwintig apparaten die zijn getest op hun werking, werkten allemaal.

Uit voornoemde feiten volgt dat de container geen productie- of consumptieresiduen, noch afgedankte versleten tweedehands goederen bevatte. De container bevatte (nagenoeg) nieuwe producten die in het land van bestemming zonder voorafgaande wijziging in de aard, samenstelling en vorm en zonder bewerking konden worden gebruikt. Dat er bij een deel van goederen een kleine reparatie nodig was, doet daaraan niet af.

Evenmin vormde de container een ongeordende vergaarbak van zeer verschillende producten. De inhoud van de container was beperkt tot koffiezetapparaten, klokken en frituurpannen, die voor een groot deel nog in hun originele verpakking zaten verpakt.

Voorts acht het hof van belang dat de producten op het moment van het ongedaan maken van de aankoop door de consument en de verkoop door de detaillist nog een substantiële, positieve marktwaarde hadden en nog volledig in het handelsverkeer als voortzetting van het distributieproces waren (vergelijk: gebruikte automobielen tot twee jaar oud). Ook de afnemer in het land van bestemming zou een daarmee corresponderende prijs betalen. De container bevatte geen residu(en) van een productieproces van een andere stof, noch kwam de inhoud van de container voor geen enkel ander gebruik dan verwijdering in aanmerking. Van een last waarvan de houder zich wilde ontdoen was bij de producten in de onderhavige container geen sprake.

Een en ander tezamen brengt met zich dat het naar het oordeel van het hof in dit geval - gelet op alle omstandigheden die in deze zaak naar voren zijn gekomen – niet gaat om stoffen of voorwerpen die beantwoorden aan de omschrijving van het begrip afvalstof in de zin van de EVOA.

Gelet op het voorgaande is geen handeling verricht als bedoeld in artikel 2 onder 35 van de EVOA, noch sprake van bedrijfsafvalstoffen zoals bedoeld in het onder 2 tenlastegelegde.

Derhalve is niet wettig en overtuigend bewezen hetgeen aan de verdachte onder 1 en 2 is ten laste gelegd, zodat de verdachte daarvan behoort te worden vrijgesproken.

Voor het stellen van een prejudiciële vraag aan het Hof van Justitie EU, zoals door de raadsman verzocht, acht het hof geen termen aanwezig.”

In de bewezenverklaarde periode luidde het tweede lid van artikel 10.60 Wet milieubeheer aldus:

"Het is verboden handelingen te verrichten als bedoeld in artikel 2, onder 35, van de EG-verordening overbrenging van afvalstoffen."

Artikel 2 van de EG-verordening overbrenging van afvalstoffen¹ (EVOA) luidde toen, voor zover relevant:

" Voor de toepassing van deze verordening wordt verstaan onder:

Artikel 1, lid 1, onder a), van Richtlijn 2006/12/EG² had de volgende inhoud:

" 1. In deze richtlijn wordt verstaan onder:

Bijlage I geeft een opsomming van categorieën afvalstoffen en vermeldt onder meer:

"Q2 Producten die niet aan de normen voldoen

(...)

Q14 Producten die voor de houder niet of niet meer bruikbaar zijn (bijvoorbeeld artikelen die zijn afgedankt door landbouw, huishoudens, kantoren, winkels, bedrijven enz.)

(...)

Q16 Alle stoffen, materialen of producten die niet onder de hierboven vermelde categorieën vallen."

Richtlijn nr. 2006/12/EG is inmiddels met ingang van 12 december 2010 ingetrokken en opgevolgd door Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal richtlijnen. De Hoge Raad heeft deze opvolging niet als een verandering van wetgeving in de zin van het tweede lid van artikel 1 Sr gekwalificeerd.³ De nieuwe Richtlijn wil de omschrijving van wat onder afval is te verstaan verduidelijken en de nuttige toepassing ervan bevorderen.⁴ Hij sluit aan bij hetgeen eerder in rechtspraak en wetgeving in de Gemeenschap is ontwikkeld en daarom lijkt het mij zinvol om kennis te nemen van een deel van de inhoud van deze Richtlijn.

Vooraf wijs ik nog op de interessante overweging (24) in de considerans. Daarin wordt aan de Commissie de bevoegdheid gegeven ter wille van de zekerheid en samenhang om op basis van de definitie van afvalstoffen richtsnoeren vast te stellen aan de hand waarvan in bepaalde gevallen wordt bepaald wanneer stoffen of voorwerpen afvalstoffen worden. Dergelijke richtsnoeren kunnen onder andere voor elektrische en elektronische apparatuur en voor voertuigen worden vastgesteld. De achtergrond van deze overweging is de bijzondere aandacht die hij de totstandkoming van Richtlijn is geschonken aan elektronische apparatuur. Bij eerste lezing stelde het Europees Parlement voor om artikel 3 onder a) aldus te doen luiden:

"a) "waste" means any substance or object which the holder discards or intends or is required to discard; the Commission shall put forward a legislative proposal for certain consumer products (e.g. electronic equipment) specifying the functional, environmental and quality criteria to be met in order to define when the holder is regarded as having the intention to discard."

Dit voorstel is niet terug te vinden in de definitieve tekst van de Richtlijn. Waarom het is gesneuveld is mij niet duidelijk geworden. Misschien is men tevreden geweest met de oproep aan de Commissie in overweging (24) van de considerans. Het voorstel van de Raad voor deze overweging luidde oorspronkelijk aldus:

"(22) On the basis of the definition of waste, in order to promote certainty and consistency, the Commission may adopt guidelines to specify in certain cases when substances or objects become waste. Such guidelines may be developed inter alia for electrical and electronic equipment and vehicles."

Op dit voorstel is een amendement ingediend om het om te vormen tot een meer bindende opdracht:

"(22) On the basis of the definition of waste, in order to promote certainty and consistency, the Commission should adopt measures to specify in certain cases when substances or objects become waste. Such measures should urgently be developed inter alia for electrical and electronic equipment and vehicles to close the loopholes in waste shipment legislation."

De motivering van dit amendement luidde aldus:

"Large quantities of waste electrical and electronic equipment are shipped to Africa in the guise of reuse, only to be dumped there. Old vessels make their last journey to Asia, to be scrapped under completely unacceptable conditions for human health and the environment. It is long overdue that the Commission develops guidelines to close the loopholes in the waste shipment regulation with regard to the waste definition." ⁵

Voor zover mij bekend heeft de Commissie nog geen nadere regels gegeven over de einde-afvalstatus van elektronische apparatuur.⁶

Artikel 3 van Richtlijn 2008/98/EG houdt onder meer het volgende in:

“In deze richtlijn wordt verstaan onder:

In wezen worden afvalstoffen erdoor gekenmerkt dat de houder zich van hen ontdoet, wil ontdoen of zich moet ontdoen. Het werkwoord zich ontdoen, dat het toepassingsgebied van het begrip afvalstof bepaalt, kan niet restrictief worden uitgelegd gelet op de strekking van de Europese wetgeving die op afvalstoffen betrekking heeft, te weten de bescherming van de gezondheid van de mens en het milieu.⁷

Het oogmerk waarmee de houder zich van stoffen of voorwerpen ontdoet is niet bepalend voor de kwalificatie tot afval. De bescherming van de gezondheid van mens en milieu zou in gevaar kunnen worden gebracht wanneer de toepasselijkheid van de regels van het oogmerk van de houder zou afhangen. Er kan dus sprake zijn van het zich ontdoen van voorwerpen en daarmee van afvalstoffen ook als de houder niet het oogmerk heeft om ieder hergebruik van de stof of het voorwerp door anderen onmogelijk te maken.⁸

Ook voorwerpen die voor economisch hergebruik geschikt zijn kunnen afval zijn.⁹ Zelfs kunnen voorwerpen en stoffen, waarvan de eigenaar afstand doet, afval zijn ook al hebben zij een commerciële waarde en worden zij voor handelsdoeleinden opgehaald met het oog op hergebruik.¹⁰

Naar mijn mening gold dit onder Richtlijn 2006/12/EG en is dit stelsel door Richtlijn 2008/98/EG niet gewijzigd. Richtlijn 2008/98/EG expliciteert slechts wat eerder werd geacht besloten te liggen in Richtlijn 2006/12/EG. De inhoud van het begrip " afvalstoffen" is ongewijzigd gebleven. Enkel is onder woorden gebracht wat recycling, hergebruik enzovoorts inhoudt. Producten waarvan men zich ontdoet of heeft ontdaan zijn afvalstoffen, ongeacht of zij nog een waarde vertegenwoordigen en ongeacht of zij versleten zijn. Deze afvalstoffen kunnen worden gecontroleerd, schoongemaakt of gerepareerd en aldus worden voorbereid voor hergebruik. Als deze voorwerpen zijn gecontroleerd, schoongemaakt of gerepareerd en weer voor hetzelfde doel kunnen worden gebruikt als waarvoor zij waren bedoeld, verliezen zij de kwaliteit van afvalstof.

Het hof heeft vastgesteld dat de container gevuld was met nieuwe en nagenoeg nu wordt er geen productie- of consumptieresiduen noch afgedankte, versleten tweedehandsgoederen bevatte. De inhoud van de container zou in het land van bestemming zonder voorafgaande wijziging in de aard, samenstelling en vorm en zonder bewerking weer opnieuw kunnen worden gebruikt. Aldus heeft het hof mijns inziens aan het begrip "afvalstoffen" een onjuiste uitleg gegeven door dat het niet heeft nagegaan of degene van wie verdachte voorwerpen trok zich van die voorwerpen wilde ontdoen. Evenmin heeft het hof nagegaan of de voorwerpen nog moesten worden schoongemaakt, gecontroleerd of gerepareerd alvorens zij zouden kunnen worden hergebruikt.

Het middel lijkt mij gegrond te zijn.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest en tot terugwijzing van de zaak naar het Gerechtshof Den Haag teneinde op het bestaande beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden