Parket bij de Hoge Raad, 24-01-2025, ECLI:NL:PHR:2025:91, 24/01975

Belanghebbende woonde van 2007 tot en met 2012 in Italië en verhuisde toen (terug) naar Nederland. Hij is hier 1 januari 2013 een onderneming gestart in de vorm van een eenmanszaak. Die onderneming staat sinds 3 januari 2013 ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel.

Voor de jaren 2013 tot en met 2016 heeft belanghebbende geen aangifte IB/PVV gedaan. Hij is daartoe niet uitgenodigd. Aan hem zijn voor die jaren ook geen (primitieve) aanslagen IB/PVV opgelegd. Belanghebbende deed – in elk geval over de tijdvakken vanaf 1 januari 2015 – wel aangifte voor de omzetbelasting.

Op 21 oktober 2019 heeft de Inspecteur een boekenonderzoek bij belanghebbende aangekondigd naar de juistheid van de aangiften omzetbelasting over 1 januari 2015 tot en met 30 juni 2019.

Vervolgens is belanghebbende (al dan niet op zijn verzoek) met dagtekening 31 oktober 2019 uitgenodigd tot het doen van aangifte IB/PVV voor de jaren 2017 en 2018.¹ Die aangiften heeft belanghebbende gedaan op 6 januari 2020 (betreffende 2018) en op 11 januari 2020 (betreffende 2017).

De (primitieve) aanslagen IB/PVV en inkomensafhankelijke bijdrage Zorgverzekeringswet (Zvw) zijn conform die aangiften opgelegd op 10 maart 2020 (betreffende 2017) en 18 april 2020 (betreffende 2018).

Ondertussen was het boekenonderzoek op 12 februari 2020 aangevangen met een gesprek. Tijdens dit gesprek kreeg de controleambtenaar van de gemachtigde van belanghebbende te horen dat deze “ooit bericht [heeft] gehad van de belastingdienst dat geen aangifte ib gedaan hoefde te worden”.² Hier wilde de controleambtenaar kennelijk meer van weten want in het verslag van dit gesprek staat direct onder de zojuist geciteerde mededeling: ”brieven worden aan mij opgestuurd !!”.

Op 26 augustus is het conceptrapport van het boekenonderzoek naar belanghebbende gestuurd. Het definitieve controlerapport is gedagtekend 8 oktober 2020. In dit rapport worden – naast een naheffing van omzetbelasting – navorderingsaanslagen IB/PVV aangekondigd over de jaren 2015 tot en met 2018. Over de jaren 2015 en 2016 zijn daarnaast vergrijpboetes aangekondigd van 25 procent van de nagevorderde belasting.

Na tevergeefs bezwaar te hebben gemaakt, heeft belanghebbende beroep ingesteld bij de Rechtbank.

In beroep was de omvang van de in de navorderingen betrokken (verzamel-)inkomens niet in geschil. Wel was in geschil of de Inspecteur op grond van art. 16 AWR bevoegd was tot navordering over te gaan, of het vertrouwensbeginsel was geschonden en of de vergrijpboetes terecht en tot juiste bedragen waren opgelegd.

Belanghebbende heeft tegen de uitspraak van de Rechtbank hoger beroep ingesteld. In essentie waren voor het Hof dezelfde geschilpunten aan de orde als in beroep. Belanghebbende stelde dat de navorderingsaanslagen moeten worden vernietigd omdat een nieuw feit ontbrak – althans, omdat de Inspecteur een ambtelijk verzuim heeft begaan – en wegens schending van het vertrouwensbeginsel. Daarnaast bestreed belanghebbende de vergrijpboetes met de stelling dat hij niet te kwader trouw was. De Inspecteur verweerde zich, net als bij de Rechtbank, door te stellen dat er wel een nieuw feit ten grondslag ligt aan de navorderingsaanslagen en dat – zo dit niet het geval is – de navorderingsaanslagen een kenbare fout corrigeren. Volgens de Inspecteur was het vertrouwensbeginsel niet geschonden en waren de vergrijpboetes terecht opgelegd en – voor zover door de Rechtbank gehandhaafd – qua hoogte passend en geboden.

Voor de navorderingsaanslagen over de jaren 2015 en 2016 heeft het Hof het beroep van belanghebbende op het nieuw feit-vereiste afgewezen. Daartoe heeft het Hof overwogen dat er voor het verstrijken van de termijn voor het opleggen van de primitieve aanslagen nog geen aanleiding voor de Inspecteur was om te betwijfelen of de aanslagen achterwege konden blijven (overweging 5.5). De inschrijving van belanghebbende in het handelsregister van de Kamer van Koophandel en de door belanghebbende gedane aangiften voor de omzetbelasting hoefden de Inspecteur geen aanleiding te geven tot een nader onderzoek. Het dossier IB/PVV bevatte voor het overige ook geen aanwijzingen die de Inspecteur redelijkerwijs aanleiding gaven voor een nader onderzoek buiten dat dossier. Pas ten tijde van de start van het boekenonderzoek op 12 februari 2020 heeft de Inspecteur geconstateerd dat ten onrechte primitieve aanslagen IB/PVV 2015 en 2016 achterwege zijn gebleven, omdat hem uit belanghebbendes jaarstukken toen pas bleek dat belanghebbende in die jaren winst uit onderneming heeft genoten. Hiermee beschikt de Inspecteur naar het oordeel van het Hof over een nieuw feit dat navordering over de jaren 2015 en 2016 rechtvaardigt.

Voor de navorderingsaanslagen over de jaren 2017 en 2018 heeft het Hof het beroep van belanghebbende op het nieuw feit-vereiste gehonoreerd (overweging 5.7). Hiertegen wordt in cassatie niet opgekomen; daarom laat ik dit onderdeel van de bestreden uitspraak verder onbesproken.

Die navorderingsaanslagen zijn echter in stand gebleven omdat daarmee naar het oordeel van het Hof een kenbare fout in de zin van art. 16(2)(c) AWR werd gecorrigeerd. Daartoe heeft het Hof overwogen dat de aangiften voor 2017 en 2018 automatisch zijn afgedaan en dat er voor die jaren geen handmatige beoordeling heeft plaatsgevonden. Onder die omstandigheden is sprake van een fout als gevolg van de automatische verwerking van aangiften die in beginsel voor navordering in aanmerking komt, mits voldaan is aan het kenbaarheidsvereiste. Vervolgens heeft het Hof vastgesteld dat de te weinig geheven belasting over 2017 en 2018 ten minste 30 procent van de verschuldigde belasting bedroeg. Dit betekent dat van rechtswege het bewijsvermoeden geldt dat sprake is van een voor belanghebbende kenbare fout, tenzij belanghebbende in redelijkheid kon menen dat de aanslag, hoewel tot een te laag bedrag, niettemin op goede gronden is vastgesteld. Dat kon belanghebbende naar het oordeel van het Hof niet. Daarbij heeft het Hof in aanmerking genomen dat na het gesprek op 12 februari 2020 tussen de gemachtigde van belanghebbende en de controleambtenaar nog veelvuldig is gecorrespondeerd en dat daarbij voor het laatst stukken zijn overgelegd door belanghebbende op 30 juni 2020.

Voor alle in geschil zijnde jaren (2015-2018) heeft het Hof het beroep van belanghebbende op het vertrouwensbeginsel verworpen (overweging 5.6 en 5.9). Omdat belanghebbende in cassatie niet klaagt over deze verwerping van zijn beroep op het vertrouwensbeginsel, bespreek ik deze onderdelen van de uitspraak verder niet.

Het Hof heeft de vergrijpboetes vernietigd, kort gezegd omdat de eventuele grove schuld van de gemachtigde niet aan belanghebbende kan worden toegerekend (overweging 5.12). Aangezien hiertegen in cassatie niet wordt opgekomen laat ik ook dit onderdeel van de bestreden uitspraak verder onbesproken.