Rechtbank Zeeland-West-Brabant, 20-05-2020, ECLI:NL:RBZWB:2020:2206, AWB - 17_2583

De rechtbank heeft ervoor gekozen om de hierna vermelde procesbeslissing niet mede te delen per brief. Reden is dat het gewenst wordt geacht om deze procesbeslissing te motiveren in een tussenuitspraak en deze te publiceren. Dit houdt verband met de transparantie en de omstandigheid dat er nog nauwelijks jurisprudentie is over de toepassing van artikel 8:32a van de Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb). Verder weegt mee dat de hier aan de orde zijnde problematiek breder speelt dan alleen in deze zaken. De aan de orde zijnde problematiek betreft de combinatie van enerzijds de ruime opvatting in de jurisprudentie van wat op de zaak betrekking hebbende stukken zijn en anderzijds de omstandigheid dat informatie om diverse redenen (toegenomen samenwerking en vergevorderde digitalisering, waardoor steeds grotere hoeveelheden informatie sneller en eenvoudiger gedeeld kunnen worden) steeds gemakkelijker beschikbaar wordt voor belastingambtenaren. In een bepaald type zaken – bijvoorbeeld zaken waarin ook een strafrechtelijk onderzoek aan de orde is – lijken de dossiers daardoor steeds omvangrijker te worden. De vraag is hoe het voor partijen en de rechter werkbaar blijft, te meer nu niet zelden uiteindelijk blijkt dat een groot deel van de stukken niet of nauwelijks relevant is voor het belastinggeschil.

Het geschil wat betreft de omvang van het procesdossier is in de kern het volgende. Belanghebbenden menen dat het procesdossier kan worden beperkt, wat betreft de stukken uit het strafdossier, tot de twee ordners. De inspecteur voert aan dat weliswaar de stukken in die twee ordners de voor de belastingprocedures van belang zijnde stukken uit het strafdossier zijn, maar dat het gehele strafdossier één op de zaak betrekking hebbend stuk is dat hij (dus) moet inbrengen. Verder wil hij het hele dossier ook inbrengen, om daaruit eventueel later nog te kunnen putten.

Belanghebbenden hebben het standpunt ingenomen dat de stukken in de 23 verhuisdozen – met uitzondering van de stukken die ook in de twee ordners zitten – (hierna: de 23 verhuisdozen) geen op de zaak betrekking hebbende stukken zijn in de zin van artikel 8:42 van de Awb. Voor het geval de rechtbank anders oordeelt, verzoeken belanghebbenden de rechtbank om de inspecteur op grond van artikel 8:32a van de Awb te verzoeken om per document in de ordners in de 23 verhuisdozen toe te lichten ter staving van welke stelling de gegevens en bescheiden zijn bedoeld en welk onderdeel daartoe van belang is. Belanghebbenden hebben in dat verband onder meer aangevoerd dat als de 23 verhuisdozen onderdeel zouden uitmaken van de fiscale procedure, het voor belanghebbenden onmogelijk is om daarop te reageren zónder dat het duidelijk is welke delen daarvan relevant zouden kunnen zijn voor welke van de door de inspecteur ingenomen stellingen.

Op grond van artikel 8:42 van de Awb is de inspecteur gehouden om de op de zaak betrekking hebbende stukken aan de bestuursrechter toe te sturen (hierna: 8:42-stukken). Dit zijn stukken die van belang kunnen zijn voor de beoordeling van het geschil en de inspecteur ter raadpleging ter beschikking staan of hebben gestaan, waaronder stukken die een rol hebben gespeeld bij de besluitvorming.

De rechtbank stelt het volgende voorop. In de jurisprudentie is een invulling gegeven aan het begrip ‘op de zaak betrekking hebbende stukken’ die wel als ‘zeer ruim’ is getypeerd.¹ Die jurisprudentie staat echter niet eraan in de weg dat procespartijen (proces)afspraken kunnen maken over wat als op de zaak betrekking hebbende stukken zijn aan te merken in een concrete zaak. De jurisprudentie biedt die ruimte gelet op het criterium dat het moet gaan om stukken ‘die van belang kunnen zijn voor de beslechting van de (nog) bestaande geschilpunten.’² De kwestie is bovendien niet van openbare orde. Verder hoeft de waarheidsvinding niet in het gedrang te komen. Voor zover de rechter aanvullende stukken gewenst acht, al dan niet op initiatief van een van de partijen, kan de rechter verzoeken om bepaalde stukken alsnog in te brengen, ook op grond van artikel 8:45 van de Awb. Gelet op het voorgaande is er – anders dan waarvan de inspecteur mogelijk uitgaat – geen juridisch beletsel voor de praktische benadering die de gemachtigde voorstaat.

Naar de rechtbank begrijpt ziet de inspecteur (echter) alleen aanleiding voor beperking van de omvang van het dossier in deze zaken, indien de rechtbank tot een principieel oordeel komt waarbij het begrip ‘op de zaak betrekking hebbende stukken’ enger wordt uitgelegd dan uit jurisprudentie van de Hoge Raad voortvloeit. De rechtbank ziet daarvoor geen aanleiding. De jurisprudentie van de Hoge Raad moet (mede) worden begrepen uit het oogpunt van rechtsbescherming en in dit verband het principe van gelijkheid der wapenen. Het is dan ook als uitgangspunt aangewezen dat een belanghebbende over dezelfde stukken kan beschikken als waarover de inspecteur beschikt dan wel heeft kunnen beschikken. Dat neemt echter niet weg dat een belanghebbende ervoor kan kiezen om niet volledig van zijn recht gebruik te maken en met de inspecteur procesafspraken te maken.

Voor het zich hier voordoende geval dat de rechtbank niet tot de door de inspecteur bepleite principiële beslissing komt, volhardt – zo begrijpt de rechtbank – de inspecteur in inbreng van de 23 verhuisdozen. Dat betekent dat in het midden kan blijven of de 23 verhuisdozen zijn aan te merken als 8:42-stuk(ken), zoals de inspecteur stelt en belanghebbenden betwisten. Een beslissing daarover is niet relevant. Immers, ook als de 23 verhuisdozen geen 8:42-stuk(ken) zijn, kan dat er niet aan afdoen dat het de inspecteur als uitgangspunt vrij staat de 23 verhuisdozen in te brengen.

Gelet op (i) de omstandigheid dat de inspecteur heeft gesteld dat de twee ordners de voor de belastingprocedures van belang zijnde stukken uit het strafdossier bevatten, (ii) de omvang van het strafdossier (23 verhuisdozen), en (iii) het verdedigingsbelang dat belanghebbenden hebben aangevoerd, zou de rechtbank aanleiding hebben gezien om gebruik te maken van haar bevoegdheid om het in artikel 8:32a van de Awb bedoelde verzoek aan de inspecteur te doen ter zake van de 23 verhuisdozen. Een afzonderlijk verzoek was echter niet meer nodig. In zijn brief van 20 april 2020 heeft de inspecteur zich immers reeds over de relevantie van de 23 verhuisdozen uitgelaten (zie 1.8).

De rechtbank is van oordeel dat de inspecteur niet aan zijn zogenoemde substantiëringsplicht als omschreven in artikel 8:32a van de Awb heeft voldaan. De inspecteur heeft onvoldoende duidelijk gemaakt ter toelichting of staving van welke stelling(en) de 23 verhuisdozen (afgezien van de stukken die ook tot de twee ordners behoren) zijn bedoeld. Wat de inspecteur heeft gesteld, is te algemeen. Hoewel niet licht tot toepassing van artikel 8:32a van de Awb moet worden besloten, ziet de rechtbank gelet op de tekortschietende substantiëring en de in 2.10 vermelde omstandigheden aanleiding om gebruik te maken van haar bevoegdheid om toepassing te geven aan dat artikel en de 23 verhuisdozen buiten beschouwing te laten.

De rechtbank merkt in verband met het meewegen van het verdedigingsbelang van belanghebbenden nog het volgende op. In de memorie van toelichting is op het eerste gezicht met name het belang van de rechter centraal geplaatst. Opgemerkt is: “Voorkomen moet worden dat de bestuursrechter gehouden zou zijn talloze stukken of verwijzingen te doorzoeken op relevantie voor de zaak in het kader waarvan zij zijn meegezonden.”³ Uit de memorie volgt echter indirect ook dat het artikel beoogt, in het kader van een goede procesorde, de belangen van de wederpartij te beschermen.⁴ De memorie vermeldt namelijk dat de inhoud van artikel 8:32a van de Awb is ontleend aan het arrest NJ 2004/48.⁵ Uit dat arrest volgt dat de substantiëringsplicht mede dient ten behoeve van de wederpartij.

De rechtbank overweegt in verband met de rechtskundige aspecten van haar oordeel verder nog het volgende:

- Artikel 8:32a van de Awb is weliswaar met het oog op digitaal procederen in de wet opgenomen, maar het toepassingsbereik van het artikel is – zo blijkt ook uit de totstandkomingsgeschiedenis⁶ – niet beperkt tot digitale gegevens. Het artikel kan dus ook toegepast worden ter zake van op papier verstrekte gegevens en bescheiden.

- Artikel 8:32a van de Awb kan naar het oordeel van de rechtbank ook toepassing vinden ter zake van (delen van) stukken die kwalificeren als 8:42-stukken. De tekst van artikel 8:32a van de Awb zondert dergelijke stukken niet van zijn werking uit. Wetsystematiek noch wetsgeschiedenis biedt (voldoende) aanknopingspunten voor een andersluidende opvatting. Voor de duidelijk merkt de rechtbank daarbij wel op dat het bepaalde in artikel 8:32a van de Awb niet eraan afdoet dat een belanghebbende als uitgangspunt wel eerst moet kunnen kennisnemen van 8:42-stukken. De inspecteur kan overlegging van 8:42-stukken dus niet weigeren onder verwijzing naar artikel 8:32a van de Awb.

Betekent dit oordeel dan dat de inspecteur in zijn procespositie wordt geschaad? Dat is niet het geval. De inspecteur kan in de loop van de procedure (met inachtneming van de kaders van een goede procesorde en in elk geval niet later dan tien dagen voor de zitting) nog steeds onderdelen van de stukken van de 23 verhuisdozen ter onderbouwing inbrengen.

Bij de op 12 maart 2020 ingekomen brief heeft de inspecteur de rechtbank bericht dat de officier van justitie hem heeft geïnformeerd dat er inmiddels nog zo’n 15 tot 20 ordners aan stukken zijn toegevoegd aan het strafdossier. De inspecteur verzoekt de rechtbank kenbaar te maken of de inspecteur gehouden is deze stukken in te brengen dan wel of de inspecteur zelf een selectie kan maken, hetgeen hij het meest praktisch acht. Uit de brief van 8 april 2020 begrijpt de rechtbank dat belanghebbenden zich op het standpunt stellen dat ook deze nieuwe stukken geen 8:42-stukken zijn. Gelet hierop en op wat overwogen is in 2.6, ziet de rechtbank geen aanleiding om de inspecteur op te dragen de nieuwe stukken in te brengen.

De rechtbank zal de stukken opgenomen in de ordners in de 23 verhuisdozen buiten beschouwing laten. Deze stukken zullen ook niet aan belanghebbenden worden doorgestuurd, mede om praktische redenen (hoeveelheid kopieerwerk). Wel blijven de stukken tot het dossier behoren, gelet op (een overeenkomstige toepassing van) artikel 2.17, derde lid, van het Procesreglement bestuursrecht rechtbanken (niet-KEI-zaken) 2017 met het oog op een eventuele hogerberoepsprocedure. De stukken die zijn opgenomen in de twee ordners die de inspecteur afzonderlijk bij de verweerschriften heeft ingediend, blijven niet buiten beschouwing. De in 2.15 bedoelde nieuwe stukken hoeven niet te worden ingebracht.