NTFR 2020/672 - Btw-fraude, prijsvergelijkers en een profiterende consument

Onderzoekers² van de EU-handelscijfers kwamen onlangs tot een opmerkelijke vaststelling: het aangegeven handelsverkeer naar andere lidstaten was aanmerkelijk groter dan het handelsverkeer vanuit andere lidstaten. In 2018 bedroeg dit handelsoverschot zelfs € 308 miljard. Theoretisch is een dergelijke uitkomst onmogelijk, dus moest er iets schorten aan de achterliggende cijfers. Blijkbaar werden transacties wel als export aangegeven maar niet als invoer verantwoord. Een patroon dat past bij btw-fraude, waarbij fraudeurs op binnenlandse verkopen wel btw incasseren, maar de transacties zelf als vrijgestelde uitvoer in hun btw-aangifte opnemen. Aldus wordt ontdekking door de fiscus uitgesteld.

De onderzoekers achtten een dergelijke btw-fraude de meest waarschijnlijke verklaring voor de geconstateerde inconsistenties. Het zou dan gaan om een fraudebedrag van tientallen miljarden euro’s. Een vergelijkbaar bedrag volgt ook uit een onlangs in opdracht van de Europese Commissie uitgevoerd onderzoek naar de btw-kloof (VAT-gap): het verschil tussen theoretische en daadwerkelijke btw-inkomsten in de lidstaten.³ Helemaal hard zijn al deze cijfers niet, maar dat is ook inherent aan een fenomeen dat zich uiteraard bij voorkeur in het geniep afspeelt. Maar het gaat om veel geld, dat is wel zeker. Dat sommige van deze fondsen voor dubieuze doeleinden worden gebruikt, tot financiering van terrorisme aan toe,⁴ valt evenmin uit te sluiten.

De meest schadelijke variant van btw-fraude is de zogeheten carrouselfraude. Centraal in een dergelijke fraude staat een ploffer (ploffirma of missing trader) die zónder btw inkoopt maar mét btw verkoopt. De ploffer koopt bijvoorbeeld vanuit een andere lidstaat tegen een nultarief. Hierop volgt een verkoop aan een lokale afnemer waarbij btw in rekening wordt gebracht. De ploffer ontvangt de koopprijs en de btw van zijn afnemer, maar betaalt deze btw niet aan de fiscus. Als de fiscus hier na enige tijd achter komt, is het geld weggesluisd en blijkt de ploffer niet meer dan een lege huls. Inmiddels kan de afnemer van de ploffer de betaalde btw in beginsel wel in aftrek nemen.⁵ De belastingdienst moet dan btw terugbetalen die hij nooit heeft ontvangen. Carrouselfraude kun aldus tot negatieve belastinginkomsten leiden.

Soms draaien producten rondjes tussen dezelfde partijen; vandaar de benaming carrouselfraude. Het wezen van de fraude is altijd gelijk: btw incasseren maar niet aangeven en zorgen dat het geld weg is voordat de fiscus erachter komt. Redelijk eenvoudig allemaal. Fraudeurs proberen handelsketens echter zo ingewikkeld mogelijk te maken om ontdekking voor te blijven. Verder streven zij vooral naar zo veel mogelijk verkopen in een zo kort mogelijke tijd. Producten worden dikwijls met verlies doorverkocht aan derden. Dat maakt niet uit, want voor de fraudeurs is de beschikbare winstmarge de gestolen btw.

Carrouselfraude is in beginsel met alle producten (goederen of diensten) mogelijk. Ideaal zijn kostbare producten waarin veel handel bestaat. Op dergelijke markten kunnen fraudeurs snel hoge omzetten genereren door de scherpste prijs te bieden. Enige jaren geleden bleek de toenmalige markt in emissierechten een ideale voedingsbodem te vormen voor carrouselfraude.⁶ Een nieuwe markt, een snelle wereldwijde elektronische handel, geen transportkosten en deelnemers die weinig vragen stelden. De btw-schade liep in de miljarden euro’s.⁷ Uiteindelijk is deze fraude, in de meeste lidstaten van de EU althans, gestopt door een verlegging in te voeren voor lokale verkopen van emissierechten. De lokale afnemer betaalt dan geen btw meer aan zijn (frauderende) leverancier, maar rechtstreeks aan de belastingdienst. Niemand kan er dan meer met de btw vandoor gaan.

Een markt waar de carrouselfraude traditioneel al wat langer speelt, is de markt in mobiele telefoons. Mobiele telefoons zijn kostbaar, eenvoudig te transporteren en snel verhandelbaar. Ideaal voor deze fraudevorm. In Nederland geldt, na nogal wat fraudegevallen, sinds 2013 een verplichte verlegging bij de verkoop van (onder meer) mobiele telefoons. De btw-schade voor de Nederlandse fiscus blijft sindsdien beperkt. Ontwikkelingen op de telefoonmarkt krijgen dan minder aandacht.

Het invoeren van een verlegging voor de handel in bepaalde goederen, waaronder mobiele telefoons, is toegestaan onder art. 199bis Btw-richtlijn. Veel lidstaten hebben van deze mogelijkheid gebruikgemaakt. Fraudeurs blijken dan uit te wijken naar lidstaten waar een verlegging (nog) niet geldt. Bijvoorbeeld Hongarije, waar onlangs een carrouselfraude met mobiele telefoons werd ontrafeld met een btw-schadebedrag van ruim € 12 miljoen.⁸ Binnen een woud van gelieerde vennootschappen waren in Hongarije diverse ploffers actief geweest die mobiele telefoons met Hongaarse btw (tegen een tarief van 27%!) doorverkochten zonder de ontvangen btw aan de fiscus te voldoen.

De telefoons moeten uiteindelijk wel bij de consument terechtkomen. Met de dan verkregen opbrengsten kunnen weer nieuwe toestellen worden aangekocht zodat het carrouselverkeer kan blijven doordraaien. Dikwijls worden de telefoons naar een andere lidstaat doorverkocht. Dit bemoeilijkt het onderzoek van de belastingdienst. Want voor fraudeurs geldt de interne markt, voor opsporingsinstanties en belastingdiensten nog lang niet. Het ontrafelen van handelsstromen via andere lidstaten neemt hierdoor de nodige tijd in beslag. Verkoop naar een lidstaat met een btw-verlegging voor de levering van mobiele telefoons lijkt hierbij te verkiezen. In dergelijke lidstaten zal de fiscus minder aandacht besteden aan de handel in mobiele telefoons aangezien btw-fraude in de lidstaat zelf niet meer mogelijk is.

De transportkosten voor deze handelsstromen zijn verhoudingsgewijs gering. Een vrachtwagen met mobiele telefoons heeft al snel een waarde van ettelijke miljoenen. Het kost een paar honderd euro om deze truck naar een ‘bevriende vennootschap’ in een andere lidstaat te laten rijden.

En dan komt Nederland in beeld. Met een consumentenmarkt van tegen de vijf miljoen exemplaren per jaar een interessant afzetgebied. Maar hoe bereik je de prijsbewuste Nederlandse consument? Prijsvergelijkingssites kunnen hierbij behulpzaam zijn.