NTFR 2023/812 - Belastingherziening: kalm aan en rap een beetje!

Dat de Wet IB 2001 na ruim twintig jaar aan groot onderhoud toe is, behoeft geen toelichting. Het fiasco van de wijze waarop inkomsten uit vermogen worden belast, de (naar mijn mening onnodig) complexe regelgeving rondom de eigen woning en de ondoorgrondelijke wirwar van heffingskortingen behoeven na alles wat daar al over is gezegd geen nadere toelichting. De Wet IB 2001 is een delicaat kaartenhuis geworden. Dat maakt dat er niet zonder gevolgen naar willekeur aan een aspect kan worden gesleuteld. Maar bij nadere beschouwing zijn er wel degelijk mogelijkheden om dringend gewenste aanpassingen te doen zonder dat het kaartenhuis instort. Laat ik een enkel voorbeeld noemen.

Met het boxensysteem werd ook boxhopping een populaire en lucratieve mogelijkheid. Een goede zaak daarom dat de wetgever bij de herbezinning op de toekomst van box 3 aandacht heeft voor de mogelijkheden om heffing in box 3 te ontgaan of te ontwijken. Inderdaad een delicate en complexe afweging. Dat neemt niet weg dat ook binnen box 3 weeffouten eenvoudig kunnen worden hersteld.

De Hoge Raad oordeelde in 2010 dat het lidmaatschapsrecht van een Vereniging van Eigenaren (VvE) dient te worden aangemerkt als een vermogensrecht en dus bij het bepalen van de rendementsgrondslag in aanmerking moet worden genomen voor de waarde in het economische verkeer.¹ Dat leidde tot veel onbegrip bij appartementseigenaren, omdat het vermogensrecht niet afzonderlijk overdraagbaar is, maar tevens niet tot nauwelijks van invloed is op de waarde van het appartementsrecht. Het ongenoegen nam toe met de komst van de Wet rechtsherstel box 3. Waar voor banktegoeden het fictief rendement is vastgesteld op 0,00%, geldt voor andere bezittingen zoals vermogensrechten een fictief rendement van 5,53%.² Verenigingen van Eigenaren moeten de tegoeden aanhouden op een afzonderlijke betaalrekening of spaarrekening als bedoeld in art. 1:1 Wet op het financieel toezicht.³ Het is daarom niet verrassend dat hof Arnhem--Leeuwarden oordeelde dat voor het vermogensrecht dat bestaat uit het aandeel in de VvE-reserve moet worden uitgegaan van het forfaitair rendement van de categorie ‘bank- en spaartegoeden’ en niet van de categorie ‘overige bezittingen’.⁴ Het is wel jammer dat de wetgever niet zelf al de onredelijkheid van een andere lezing inzag en de rechter (wederom) moest ingrijpen. Het lijkt erop dat de staatssecretaris de onredelijkheid ook inziet, want uit de Voorjaarsnota 2023 blijkt het voornemen om het aandeel in het vermogen van een VvE te plaatsen in de categorie ‘banktegoeden’. Helaas blijkt uit dit voornemen niet of aan deze herindeling terugwerkende kracht wordt toegekend.⁵ Dat lijkt mij wel raadzaam, om te voorkomen dat de toch al overbelaste Belastingdienst en rechtbanken worden geconfronteerd met een nieuwe vloedgolf aan bezwaar- en beroepschriften.

Ook andere bezittingen zullen een aantoonbaar lager rendement te zien geven dan het forfaitair rendement van de categorie ‘overig’. Reparatie daarvan is minder eenvoudig, maar daarom niet minder gewenst. Dat er bezittingen zullen zijn met een rendement dat aantoonbaar lager is dan het forfaitair rendement is het gevolg van het feit dat alleen contant geld, banktegoeden en deposito’s niet tot deze restcategorie behoren. Voor deze onevenwichtigheid zijn twee oplossingen denkbaar. Een voor de hand liggende reflex is een verdere verfijning door het toevoegen van meer categorieën. Zeker indien de forfaitaire rendementen van de diverse categorieën verder uiteen liggen, zullen er discussies over de juiste indeling ontstaan. Deze reflex zal dus leiden tot meer complexiteit in de wetgeving en eerder tot meer dan tot minder geschillen aanleiding geven. Een andere mogelijkheid is de introductie van een tegenbewijsmogelijkheid. Belastingplichtigen krijgen de mogelijkheid aannemelijk te maken dat het rendement dat is behaald met bepaalde bezittingen lager is dan het forfaitaire rendement. Hoewel deze mogelijkheid leidt tot een rechtvaardiger heffing en de menselijke maat meer in beeld komt, leidt een tegenbewijsmogelijkheid eveneens, al is het in mindere mate, tot complexere wetgeving, maar ook tot een toename van de administratieve lasten bij de burger en de uitvoeringslasten bij de Belastingdienst. Mijn voorkeur heeft de derde mogelijkheid, het simpelweg verlagen van het forfaitair rendement. Het argument dat de wijziging van box 3 budgettair neutraal moet zijn spreekt mij niet aan. Compensatie kan ook elders binnen de Wet IB 2001 worden gezocht, of zelfs daarbuiten. Hoe vaak hebben we al niet een uitbreiding van de heffingsgrondslag of een verhoging van het tarief in de vennootschapsbelasting gezien, ter dekking van uitgaven of zelfs belastingverlagingen elders? Het gemis aan opbrengst uit box 3 kan worden gevonden door aan andere knoppen te draaien. Maar budgettaire neutraliteit kan natuurlijk ook eenvoudig worden bereikt door aan de tariefknop van box 3 te draaien, bijvoorbeeld door de reeds voorziene tariefverhoging naar voren te halen.