Europese Rekenkamer: nog veel agressieve belastingplanning

De EU heeft haar defensieve maatregelen tegen schadelijke belastingstelsels en belastingontwijking door bedrijven versterkt, maar er bestaan nog steeds hiaten. Het verlies aan belastinginkomsten in de EU als gevolg van winstverschuiving door bedrijven kan oplopen tot wel € 100 miljard  per jaar. Dit blijkt uit een recent rapport van de Europese Rekenkamer (ERK).

Aangezien de EU-landen zelf verantwoordelijk zijn voor kwesties betreffende directe belastingen, heeft de EU slechts een eerste verdedigingslinie kunnen bouwen. Deze linie is niet waterdicht, omdat de lidstaten de defensieve maatregelen verschillend interpreteren. Ook is er geen gemeenschappelijk kader om de prestaties te monitoren.

Multinationals maken steeds handiger gebruik van complexe strategieën voor belastingplanning om hun belastingdruk te verlagen door in te spelen op hiaten en inconsistenties in de belastingstelsels van verschillende landen. Dit soort agressieve belastingplanning leidt tot een schadelijke vorm van belastingontwijking door bedrijven. Op Europees niveau kan agressieve belastingplanning resulteren in oneerlijke concurrentie tussen bedrijven en een ongelijk speelveld tussen lidstaten. Aangezien de EU-landen hierdoor veel belastinginkomsten kunnen derven, zijn het uiteindelijk de andere belastingbetalers die de “ontbrekende” inkomsten moeten compenseren door meer bij te dragen. Elke lidstaat behoudt echter het recht om zijn eigen belastingwetten en -stelsels te ontwerpen, die vanzelfsprekend in het eigen belang zijn. De Europese Commissie kan hierbij alleen ingrijpen als de interne markt van de EU mogelijk wordt verstoord.

Hiaten en onduidelijke definities

De belastingwetgeving van de EU wordt verder uitgebreid en houdt in grote lijnen rekening met internationale ontwikkelingen. In de afgelopen jaren zijn er drie nieuwe EU-richtlijnen aangenomen die onder andere tot doel hebben gemeenschappelijke EU-regels op te stellen om stelselmatige schadelijke belastingpraktijken te bestrijden. De Commissie heeft verder echter geen leidraad verstrekt voor de praktische toepassing van die regels. Wanneer lidstaten hiaten en onduidelijke definities tegenkomen, interpreteren zij die verschillend. Hoewel de Commissie er goed op toeziet dat deze richtlijnen worden omgezet in nationale wetgeving, ondernemen zij en de lidstaten weinig om na te gaan of hun defensieve maatregelen ook echt effect hebben. Bovendien laten brede evaluaties van alle drie de richtlijnen te lang op zich wachten. Of deze hun doelen zullen bereiken, is dus nog onduidelijk.

Weinig kwaliteitscontroles

De uitwisseling van informatie over mogelijk schadelijke grensoverschrijdende belastingregelingen is een robuust instrument voor de EU-landen. Zij voeren echter weinig kwaliteitscontroles uit op de gerapporteerde informatie, die daarom onvolledig of onnauwkeurig kan zijn. Bovendien maken de lidstaten weinig gebruik van de informatie die ze ontvangen, wat afdoet aan de waarde van automatische uitwisselingen en de strijd tegen belastingontduiking minder effectief maakt. Ook bestaat in sommige lidstaten het risico dat de sanctieregelingen voor niet-naleving van de rapportageverplichtingen niet voldoende afschrikkend zijn omdat de boetes duidelijk te laag zijn.

Wat de schadelijke belastingregimes in de EU betreft, hebben de lidstaten de preferentiële maatregelen ingetrokken die de Groep gedragscode had aanbevolen. Dit EU-orgaan is gespecialiseerd in de belastingregeling voor ondernemingen. De respijtperioden — d.w.z. terugdraaiperioden en “grandfathering” — waren echter vaak te lang, wat betekent dat bedrijven langer hebben kunnen profiteren van oneerlijke belastingvoordelen. De lidstaten nemen ook defensieve maatregelen tegen niet-coöperatieve rechtsgebieden buiten de EU, maar hun aanpak is niet uniform.

In haar jaarverslag van 2024 inzake belastingen schat zij dat het verlies aan belastinginkomsten in de EU als gevolg van winstverschuiving door bedrijven — een agressieve strategie voor belastingplanning — kan oplopen tot wel € 100 miljard  per jaar. De auditors onderzochten hoe de Commissie de EU-richtlijn bestrijding belastingontwijking, de vijfde wijziging van de richtlijn betreffende de administratieve samenwerking op het gebied van belastingen (DAC 6) en de richtlijn betreffende mechanismen ter beslechting van belastinggeschillen heeft ontworpen en hoe deze richtlijnen in de periode 2019-2023 zijn toegepast in Ierland, Cyprus, Luxemburg, Malta en Nederland. De controle had geen betrekking op staatssteun aan bedrijven of op specifieke bilaterale overeenkomsten tussen bedrijven en regeringen, een andere belangrijke kwestie op het gebied van schadelijke belastingpraktijken.

Europese Rekenkamer, 28 november 2024