Gerechtshof Amsterdam, 01-04-2010, BM1903, 04/03617

GERECHTSHOF AMSTERDAM

Eerste Meervoudige Belastingkamer

1.1. Van belanghebbende is op 7 september 2004 ter griffie een beroepschrift ontvangen, ingediend door mr. P.R. van der Waal (Russo & Van der Waal, belastingadviseurs en advocaten) te Amsterdam (hierna: de gemachtigde), aangevuld bij brief van 6 december 2004.

Het beroep is gericht tegen de uitspraken van de inspecteur betreffende aan belanghebbende opgelegde navorderingsaanslagen in de inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen (hierna: IB/PV) voor de jaren 1990 tot en met 1996, en de jaren 1998 met aanslagnummer 303.05.263 H88 en 1999 met aanslagnummer 303.05.263 H89, alsmede in de vermogensbelasting (hierna: VB) voor de jaren 1991 tot en met 2000 (hierna gezamenlijk: de navorderingsaanslagen). Het beroep is tevens gericht tegen de uitspraken van de inspecteur betreffende de kwijtscheldingsbesluiten ter zake van de in de navorderingsaanslagen begrepen verhogingen respectievelijk de gelijktijdig met de navorderingsaanslagen jegens belanghebbende genomen boetebeschikkingen (hierna gezamenlijk: de boetebeschikkingen). Voorts is het beroep gericht tegen de uitspraken van de inspecteur betreffende de gelijktijdig met de navorderingsaanslagen genomen beschikkingen inzake in rekening gebrachte heffingsrente (hierna: de beschikkingen heffingsrente).

2.1. De navorderingsaanslagen en boetebeschikkingen waarop het geschil betrekking heeft zijn opgelegd in het kader van een door de Belastingdienst uitgevoerd onderzoek naar houders van bankrekeningen, vermeld op door de Belgische autoriteiten bij brief van 27 oktober 2000 aan de Nederlandse belastingdienst verstrekte fotokopieën, het zogenaamde Rekeningenproject. In de uitspraak van dit Hof van 2 juli 2009 met kenmerk P04/03329 t/m 04/03349, gepubliceerd onder LJN BJ1298 op www.rechtspraak.nl, is dit project nader omschreven en heeft het Hof een oordeel gegeven omtrent een aantal algemene, dus niet specifiek op belanghebbende betrekking hebbende, geschilpunten naar aanleiding van de in het kader van dit project opgelegde (navorderings)aanslagen.

Dit oordeel komt erop neer dat de inspecteur niet gehouden is meer stukken in te brengen dan hij heeft gedaan, de op deze fotokopieën vermelde rekeningen betrekking hebben op bij de KB-Luxbank te Luxemburg aangehouden bankrekeningen, de fotokopieën als bewijsmiddel mogen worden gebruikt, het onderzoek van de Belastingdienst naar de identiteit van de op de fotokopieën vermelde personen betrouwbaar is geweest en dat, onder meer op basis van gegevens van belastingplichtigen die in het kader van het Rekeningenproject openheid van zaken hebben gegeven met betrekking tot de aangehouden rekeningen bij de KB-Luxbank, het vermoeden gerechtvaardigd is dat de als rekeninghouder geïdentificeerde belastingplichtige gedurende de door de inspecteur gestelde periode rekeningen bij de KB-Luxbank heeft aangehouden en dat het aan de desbetreffende belastingplichtige is dit vermoeden te weerleggen. Voorts houdt dat oordeel in dat het niet verstrekken van door de inspecteur op grond van artikel 47 van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (AWR) gevraagde gegevens en inlichtingen over die rekeningen leidt tot een verzwaring van de bewijslast als bedoeld in artikel 27e AWR, met betrekking tot de omvang van de door de inspecteur na een schatting vastgestelde belastbare inkomens en vermogens.

Daarbij heeft het Hof geoordeeld dat de inspecteur uitsluitend met betrekking tot de door hem gehanteerde factor van 1,5 niet in redelijkheid tot de onderhavige schatting van de correcties heeft kunnen komen.

3.1. Op de door de inspecteur overgelegde fotokopieën van microfiches komen onder meer de volgende regels voor:

JUSTIFICATIF DES SOLDES PAR RUBRIQUES IML AU 31/01/1994

(...)

52-[123456]-12-0000 00 0010 VUE [Arie X] OU[ Bea Y] 81,30

(...)

54-[123456]-66-0000-00-0040 VUE [Arie X] OU [Bea Y] 49,71

55-[123456]3-0000-00-0040 TER LDO [Arie X] OU [Bea Y] 250.000,00

3.2. In een proces-verbaal van ambtshandeling, gedagtekend 5 december 2002, opgemaakt in het kader van het Rekeningenproject, is onder meer opgenomen:

"(...) verklaar ik, verbalisant, het volgende:

1. Op de afdrukken van de microfiches van de KB Lux komt onder meer voor de naam:

[Arie X] OU [BY].

2. Uit de match van het cliëntenbestand KB Lux met het BVR-bestand komt één [B.Y] voor van het vrouwelijk geslacht.

3. Uit de match van het cliëntenbestand KB Lux met het BVR-bestand komt één adres voor, waarbij [Y] en [X] staan ingeschreven. Dit betreft bovenstaande [B.Y], geboren [bb-bb-bbbb] met sofinummer [0987654321] en [A.X], geboren op [aa-aa-aaaa] met sofinummer [1234567890].

4. Uit de match van het BVR-bestand met het RDW-bestand met betrekking tot deze twee namen zie ik dat de (eerste) voornaam van [B.Y] is [Bea] en die van [A.X Arie].

Conclusie:

Uit de match van de rekeninghouder(s), zoals vermeld op de microfiches van de KB Lux met de Belastingdienst ten dienste staande landelijke bestanden, komt slechts de combinatie [B.Y] met [A.X] als rekeninghouder in aanmerking, zoals die onder voornoemd punt 3 staat vermeld."

“Kennisgeving navordering/aanslag en boete wegens buitenlandse tegoeden

[...]

In deze brief stel ik u in kennis van mijn voornemen [...] navorderingsaanslagen op te leggen voor de inkomstenbelasting 1990/vermogensbelasting 1991 met een bestuurlijke boete. [...]

[...]

Motivering boete

[...]

Ik heb u[...] reeds kenbaar gemaakt dat de Belastingdienst de beschikking heeft over informatie waaruit blijkt dat uw client tegoeden aanhoudt of heeft aangehouden bij een buitenlandse bank. Deze tegoeden en de inkomsten daaruit zijn niet in de belastingaangiften aangegeven terwijl het van algemene bekendheid is dat dat verplicht is.

De vragen in het aangiftebiljet of er sprake is van buitenlandse tegoeden zijn altijd [...] ontkennend beantwoord. Bij herhaling zijn over uw buitenlandse tegoed(en) op grond van artikel 47, eerste lid, onderdeel a, van de AWR [...] vragen gesteld waarop geen dan wel onjuist of onvolledig antwoord is gegeven.

Op grond van deze feiten en omstandigheden ben ik van mening dat er sprake is van bewust, of ook wel met opzet dan wel voorwaardelijke opzet, nalaten om deze tegoeden en inkomsten op te geven met het oogmerk belasting te ontduiken.

Ik merk het feit dat u gebruik heeft gemaakt van een buitenlandse bankrekening(en) teneinde de Belastingdienst het zicht op (het ontstaan van ) de tegoeden en de inkomsten daaruit te ontnemen aan als een strafverzwarende omstandigheid als bedoeld in paragraaf 42 juncto 43 van het Boetebesluit. Dit heeft tot gevolg dat de boeten 100% van de verschuldigde (enkelvoudige) belasting bedragen."

Inkomstenbelasting

jaar 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

belastbare inkomens

primitieve aanslag 104.276 104.276 48.781 60.367 548 7.787 9.975 0 77.105 742.091

correcties

44.132 41.052 40.832 40.480 67.848 30.976 35.948 36.212 53.284

belastbare inkomens

navorderingsaanslag 148.048 145.328 89.613 100.847 68.396 38.763 45.923 0 113.317 795.375

belastingbedragen

navorderingsaanslag 26.480 24.631 20.416 21.094 26.097 11.663 13.481 0 18.198 31.971

Vermogensbelasting

jaar 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 200000

Correcties 624.000 639.600 640.380 694.980 687.960 715.260 808.080 966.420 1073280 950.000

af correcties IB (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...)

af correcties heffingsrente (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...)

af correcties VB (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...) (...)

gecorrigeerd vermogen 597.000 583.000 556.000 582.600 540.810 547.240 618.170 767.130 844.170 677.239

belastingbedrag navorderingsaanslag 4.776 4.664 4.448 4.660 4.326 4.377 4.945 5.369 5.912 4.740

3.6. De navorderingsaanslag IB/PV voor het jaar 1990 en de navorderingsaanslag VB voor het jaar 1991 zijn vastgesteld op 31 december 2002 overeenkomstig voormeld overzicht.

Voor de jaren 1998 en 1999 zijn met dagtekening 6 juni 2003 de thans niet in geschil zijnde navorderingsaanslagen IB/PV opgelegd met aanslagnummers 303.05.263.H87 en 303.05.263.H97. Deze navorderingsaanslagen zijn berekend naar een vastgesteld belastbaar inkomen van respectievelijk ƒ 98.999 en ƒ 763.856.

De thans in geschil zijnde navorderingsaanslagen IB/PV voor deze jaren met de aanslagnummers 303.05.263.H88 en 303.05.263.H98 zijn vastgesteld op 16 juli 2003.

Deze navorderingsaanslagen IB/PV zijn berekend naar een belastbaar inkomen van respectievelijk ƒ 135.211 en ƒ 817.140.

Eveneens met dagtekening 16 juli 2003 is de navorderingsaanslag IB/PV voor het jaar 1996 opgelegd. Deze aanslag bedraagt ƒ 13.425 en is voor het overige berekend overeenkomstig voormeld overzicht.

Met dagtekening 30 juni 2003 zijn de navorderingsaanslagen IB/PV voor de jaren 1991 tot en met 1995 en de navorderingsaanslagen VB voor de jaren 1992 tot en met 2000 opgelegd. Al deze navorderingsaanslagen zijn vastgesteld overeenkomstig voormeld overzicht, met uitzondering van:

- de navorderingsaanslag IB/PV voor het jaar 1992, welke is vastgesteld op een te betalen bedrag van ƒ 20.418,

- de navorderingsaanslag VB voor het jaar 1999, welke is vastgesteld op een te betalen bedrag van ƒ 5.897 en

- de navorderingsaanslag VB voor het jaar 2000, welke is vastgesteld op een te betalen bedrag van ƒ 4.724.

Op de aanslagbiljetten vermogensbelasting zijn de verschuldigde bedragen aangeduid als inkomstenbelasting.

Bij alle navorderingsaanslagen is een boete opgelegd van 100% van de te betalen belasting, met uitzondering van de navorderingsaanslag IB/PV voor het jaar 1994, waarbij de boete is vastgesteld op ƒ 17.608, te weten 100% van 60% van 29.348.

Voor de standpunten van partijen en het onderzoek ter zittingen verwijst het Hof naar de stukken van het geding.

5. Beoordeling van het geschil

5.1. Van het door de Belastingdienst verrichte onderzoek naar de identiteit van de houder van de onder 3.1 vermelde rekening(en) is het onder 3.2 aangehaalde proces-verbaal opgemaakt. Blijkens dit proces-verbaal komt slechts belanghebbende als rekeninghouder in aanmerking. Nu het Hof de in het proces-verbaal beschreven methode van onderzoek betrouwbaar acht, heeft de inspecteur met het overleggen van het proces-verbaal voldoende aannemelijk gemaakt dat ook in dit geval sprake is van een juiste identificatie.

In de onder 3.1 aangehaalde tekst wordt na de naam van belanghebbende een tweede achternaam vermeld. De inspecteur heeft gesteld dat een zodanige vermelding duidt op een tweede rekeninghouder, meestal de echtgenote van de eerste rekeninghouder. Nu deze tweede achternaam overeen komt met de naam van de partner van belanghebbende, acht het Hof aannemelijk dat belanghebbende en zijn partner houder zijn (geweest) van deze rekeningen.

Het zojuist overwogene brengt mee dat belanghebbendes grieven tegen deze identificatie worden verworpen.

5.2. De griffier heeft belanghebbende bij brief van 29 mei 2006 op de hoogte gebracht van het vermoeden dat belanghebbende en zijn partner gedurende de gehele door de inspecteur in aanmerking genomen periode houder waren van de onder 3.1 vermelde rekeningen bij de KB-Luxbank en hem in de gelegenheid gesteld om het vermoeden te weerleggen, dan wel om het Hof alsnog informatie te verschaffen omtrent de saldi en het verloop van deze bankrekeningen in genoemde jaren.

In zijn reactie hierop heeft de gemachtigde in zijn brief van 21 augustus 2006 geschreven dat hij 'verbijsterd' is over het oordeel van het Hof, maar dat hij zal trachten een schriftelijke bevestiging van de KB-Luxbank te verkrijgen dat hij geen rekeninghouder bij deze bank was/is en dat hij het Hof verzoekt hem daartoe in de gelegenheid te stellen tot 15 september 2006.

De gemachtigde heeft na deze eerste reactie niets ingebracht ter weerlegging van het in de brief verwoorde vermoeden. Het Hof is dan ook van oordeel dat dit vermoeden niet is weerlegd. Derhalve gaat het Hof ervan uit dat belanghebbende en zijn partner gedurende de door de inspecteur gestelde periode rekeningen hebben aangehouden bij de KB-Luxbank.

5.3. De inspecteur heeft na het verkrijgen van aanwijzingen daaromtrent, belanghebbende meermalen, voor het eerst op 19 augustus 2002, schriftelijk in de gelegenheid gesteld gegevens te verschaffen over door hem in het buitenland aangehouden bankrekeningen. De inspecteur heeft belanghebbende er daarbij expliciet op gewezen dat hij ingevolge artikel 47, eerste lid, AWR verplicht is de gevraagde gegevens te verstrekken, alsmede dat het niet voldoen aan deze verplichting leidt tot omkering van de bewijslast. De inspecteur heeft zich in deze procedure wegens het door belanghebbende niet voldoen aan die verplichting op omkering en verzwaring van de bewijslast beroepen.

Vaststaat dat belanghebbende voor alle jaren waarover de onderhavige navorderingsaanslagen zijn opgelegd van de door de inspecteur geboden gelegenheid geen gebruik heeft gemaakt en geen gegevens over door hem gehouden rekeningen bij de KB-Luxbank heeft verstrekt. Daarmee heeft hij niet aan de verplichtingen ingevolge artikel 47 AWR voldaan. Uitgaande van het oordeel dat belanghebbende rekeninghouder bij de KB-Luxbank is geweest, heeft hij immers kunnen beschikken over op die rekening betrekking hebbende gegevens, waaronder rekeningafschriften. Hieruit vloeit voort dat het Hof het beroep met betrekking tot de nagevorderde belasting op grond van het bepaalde in artikel 27e, onder b, AWR ongegrond dient te verklaren, tenzij zou blijken dat en in hoeverre de uitspraken op het bezwaar onjuist zijn. Het voorgaande betekent tevens dat het Hof in het midden kan laten of het op grond van het bepaalde in artikel 27e, onder a AWR (het niet doen van de vereiste aangifte) tot een zelfde conclusie had kunnen komen.

5.5.1. Belanghebbende heeft in zijn pleitnota voor de zitting van 11 januari 2008 verwezen naar de door hem gestelde datum waarop het Rekeningenproject een aanvang heeft genomen, te weten 1 november 2001, en het standpunt ingenomen dat de inspecteur vanaf die datum op de hoogte had kunnen zijn van door belanghebbende gehouden KB-Luxrekeningen. Hij verbindt hieraan de conclusie dat de inspecteur niet beschikt over een voor navordering vereist nieuw feit voor de navorderingsaanslagen IB/PV voor de jaren 1998, 1999 en 2000 en de navorderingsaanslagen VB voor de jaren 1999 en 2000.

Naar het oordeel van het Hof levert de onder 3.1 weergegeven informatie en hetgeen daarover later bekend is geworden een nieuw feit op dat navordering rechtvaardigt. Zoals onder 5.3 is overwogen heeft belanghebbende niet voldaan aan het verzoek van de inspecteur om gegevens te verstrekken over door belanghebbende gehouden rekeningen bij de KB-Luxbank. Het Hof acht aannemelijk dat belanghebbende die gegevens opzettelijk, dat wil zeggen willens en wetens, niet heeft verstrekt. Derhalve was hij ter zake van dit feit te kwader trouw, als bedoeld in de slotzin van artikel 16, eerste lid, AWR, zodat navordering reeds daarom gerechtvaardigd is. In het midden kan dan blijven vanaf welke datum de inspecteur op de hoogte had kunnen zijn van de door belanghebbende aangehouden KB-Luxrekeningen.

5.6.2. De inspecteur heeft in zijn verweerschrift in onderdeel '6.5.8 Berekening navorderingsaanslagen 1990-1993: herstel onjuistheden' een overzicht gegeven van fouten welke zijn gemaakt bij het vaststellen van de navorderingsaanslagen IB/PV voor de jaren 1990 tot en met 1993.

Het Hof volgt de inspecteur met betrekking tot de jaren 1991 en 1993 en zal:

* de navorderingsaanslag voor het jaar 1991 vernietigen en

* het aan de navorderingsaanslag voor het jaar 1993 ten grondslag liggende belastbare inkomen naast de uit de lagere correctie voortvloeiende vermindering ook verminderen met ƒ 8.316.

Voor het alsnog rekening houden met de belaste afname van de FOR voor het jaar 1992 ziet het Hof geen reden, reeds omdat de inspecteur zich niet uitdrukkelijk en ondubbelzinnig heeft beroepen op interne compensatie. Ook de bij de navorderingsaanslag voor het jaar 1990 gemaakte fout behoeft geen herstel, nu deze per saldo niet tot een hoger te betalen bedrag aan belasting leidt.

jaar

1990 1992 1993 1994 1995 1996 1998 1999

belastbare inkomens

navorderingsaanslag 148.048 89.613 100.847 68.396 38.763 45.923 135.211 817.140

minus 1/3 correctie 14.711 13.611 13.493

(en minus 8.316) 22.616 10.325 11.983 12.071 17.761

belastbare inkomens

volgens uitspraak Hof 133.337 76.002 79.038 45.780 28.438 33.940 123.140 799.379

5.6.3. Wat betreft de vaststelling van de vermogens voor de navorderingsaanslagen VB oordeelt het Hof als volgt. De vermogens van belanghebbende over de jaren 1991 tot en met 2000 bestaan uit:

- de niet-aangegeven tegoeden bij de KB-Luxbank en

- de als gevolg van deze uitspraak gewijzigde inkomstenbelasting-, heffingsrente- en vermogensbelastingschulden over voorafgaande jaren.

Uit de onder 3.5 opgenomen tabel voor de VB leidt het Hof af dat de inspecteur op die wijze de heffingsgrondslag voor de navorderingsaanslagen VB heeft vastgesteld, zij het uiteraard met inachtneming van andere bedragen aan inkomstenbelasting-, heffingsrente- en vermogensbelastingschulden dan die waartoe de onderhavige hofuitspraak leidt. Nu, uitgaande van de evenbedoelde schulden zoals die uit deze uitspraak voor belanghebbende voortvloeien, de vaststelling van de vermogens voor de verschuldigde VB niet afhankelijk is van enig subjectief oordeel van de inspecteur (zij vloeien immers rechtstreeks uit de wet voort), belanghebbende geen grieven heeft aangevoerd tegen de berekeningswijze van de inspecteur en het Hof ook niet anderszins gebleken is dat de inspecteur bij die berekening fouten heeft gemaakt, zal het Hof de inspecteur bij wijze van tussenuitspraak opdragen om met inachtneming van deze uitspraak op exact dezelfde wijze wederom de vermogens voor de VB vast te stellen, daarbij uitgaande van niet-aangegeven tegoeden bij de KB-Luxbank tot de bedragen vermeld in de onderstaande tabel (in guldens):

5.7.1.2. Artikel 67e, eerste lid, AWR luidt voor zover thans van belang:

"Indien het met betrekking tot een belasting welke bij wege van aanslag wordt geheven aan opzet of grove schuld van de belastingplichtige is te wijten dat de aanslag tot een te laag bedrag is vastgesteld of anderszins te weinig belasting is geheven, vormt dit een vergrijp ter zake waarvan de inspecteur hem […] een boete kan opleggen van ten hoogste 100 percent van de in het tweede lid omschreven grondslag voor de boete."

Voor het opleggen van boeten als de onderhavige is derhalve vereist dat - de inspecteur bewijst dat - het aan opzet of grove schuld van belanghebbende is te wijten dat er over het tegoed op de KB-Luxrekeningen en de inkomsten daaruit geen of te weinig vermogens- respectievelijk inkomstenbelasting is geheven. Niet in geschil is dat een tegoed op een KB-Luxrekening een bezitting voor de Wet VB vormt en dat de inkomsten daaruit inkomsten uit vermogen vormen voor de Wet IB.

5.7.3.5. In voornoemde omstandigheden kan evenwel geen rechtvaardiging worden gevonden voor na te noemen perioden van in totaal ongeveer 37 maanden.

a. Na de ontvangst van de conclusie van dupliek op 16 januari 2006 heeft het tot 24 mei 2006 geduurd voordat het onderzoek ter zitting een aanvang kon nemen. Met inachtneming van een termijn voor het verzenden van een uitnodiging voor het onderzoek ter zitting van in de regel 6 weken, resteert een termijn van ongeveer 3 maanden.

b. Na de laatste brief van 25 augustus 2006 in het heropende vooronderzoek is het onderzoek ter zitting hervat op 11 januari 2008. Met inachtneming van een termijn voor het verzenden van een uitnodiging voor het onderzoek ter zitting van in de regel 6 weken, resteert een termijn van ongeveer 15 maanden.

c. Na de sluiting van het onderzoek ter zitting op 11 januari 2008 is het vooronderzoek heropend bij brief van 3 juli 2008, dus na bijna 6 maanden.

d. Het onder c bedoelde vooronderzoek is gesloten nadat partijen toestemming hadden verleend een nadere zitting achterwege te laten. Deze toestemming is verleend bij brief van 21 oktober 2008. Tussen de sluiting van dit onderzoek en het doen van uitspraak in het onderhavige beroep ligt een periode van ruim 16 maanden. Na het in aanmerking nemen van de maximale wettelijke termijn van 12 weken voor het doen van uitspraak na de sluiting van het onderzoek, resteert een termijn van ruim 13 maanden.

7.1. Het Hof

- verklaart het beroep gegrond voor zover het betreft de navorderingsaanslagen IB/PV en de daarop betrekking hebbende boetebeschikkingen;

- vernietigt de bestreden uitspraken die betrekking hebben op deze aanslagen en beschikkingen;

- vernietigt de voor het jaar 1991 opgelegde navorderingsaanslag IB/PV;

- vermindert de overige navorderingsaanslagen IB/PV tot aanslagen berekend naar de volgende belastbare inkomens (in guldens):

jaar

1990 1992 1993 1994 1995 1996 1998 1999

belastbare inkomens volgens uitspraak Hof 133.337 76.002 79.038 45.780 28.438 33.940 123.140 799.379

- vermindert de op de navorderingsaanslagen IB/PV 1994 betrekking hebbende boete tot ƒ 7.513 en de op de overige navorderingsaanslagen IB/PV betrekking hebbende boeten tot 64% van de belasting- en premiebedragen zoals die overeenkomstig de bovenstaande verminderingen komen te luiden;

- veroordeelt de inspecteur in de proceskosten van belanghebbende tot een bedrag van € 1.127, en

- gelast de inspecteur aan belanghebbende het betaalde griffierecht ad € 37 te vergoeden.

Tegen deze uitspraak, voor zover deze niet het karakter heeft van een tussenuitspraak, kan binnen zes weken na de verzenddatum beroep in cassatie worden ingesteld bij de Hoge Raad der Nederlanden (belastingkamer), Postbus 20303, 2500 EH Den Haag. Daarbij moet het volgende in acht worden genomen:

1. bij het beroepschrift wordt een afschrift van deze uitspraak overgelegd.

2. het beroepschrift moet ondertekend zijn en ten minste het volgende vermelden:

a. de naam en het adres van de indiener;

b. een dagtekening;

c. een omschrijving van de uitspraak waartegen het beroep in cassatie is gericht;

d. de gronden van het beroep in cassatie.

Voor het instellen van beroep in cassatie is griffierecht verschuldigd. Na het instellen van beroep in cassatie ontvangt de indiener een nota griffierecht van de griffier van de Hoge Raad.

In het cassatieberoepschrift kan de Hoge Raad verzocht worden om de wederpartij te veroordelen in de proceskosten.