Gerechtshof Amsterdam, 19-06-2018, ECLI:NL:GHAMS:2018:2057, 200.210.354/01

[appellant] heeft in eerste aanleg – samengevat en voor zover thans van belang – gevorderd dat de rechtbank:

1. primair voor recht verklaart dat de levering (naar het hof begrijpt:) door [geïntimeerde] aan zichzelf van het pand aan de [a-straat] 89 te [plaats] nietig is, subsidiair de levering vernietigt en de registratie herstelt in de oude toestand, meer subsidiair [geïntimeerde] veroordeelt tot het ongedaan maken van de levering aan zichzelf met herstel van de registratie op naam van de erven, dan wel beide erfgenamen, op straffe van een dwangsom. In het geval van toewijzing van de primaire, subsidiaire of meer subsidiaire eis gunt [appellant] aan [geïntimeerde] , ter vervanging van de registratie van de [a-straat] op beider naam dan wel de erven, de keuze tot uitbetaling aan [appellant] van 50% van de getaxeerde dagwaarde van de [a-straat] 89, bij wijze van partiële verdeling van de nalatenschap, in welk geval [geïntimeerde] na uitbetaling van de waarde van de onverdeelde helft aan [appellant] de volledige eigendom behoudt, welke betaling, voor de registratie in het kadaster, en binnen vier weken na betekening van het vonnis moet plaatsvinden;

2. [geïntimeerde] veroordeelt tot inbreng in de nalatenschap van alle huurpenningen sinds overlijden van erflaatster op 26 oktober 2012 tot aan de dag van betaling, binnen veertien dagen na betekening van het vonnis, dan wel, bij uitbetaling aan [appellant] van de helft van het perceel, de helft van de huurpenningen uit te betalen, na controle van de staat van kosten, een en ander te voldoen binnen twee weken na betekening van het vonnis, met veroordeling van [geïntimeerde] in de proceskosten.

De grieven betreffen kort gezegd de feiten, de betekenis en de strekking van de akte van economische eigendomsoverdracht van 15 september 1992, de gelding van de in deze akte opgenomen onherroepelijke volmacht, de inhoud en de strekking van de in de testamenten van erflater en erflaatster opgenomen legaten en de Zesde EG richtlijn (77/388) van de Raad van 17 mei 1977 betreffende de harmonisatie van de wetgevingen der Lid-Staten inzake omzetbelasting – Gemeenschappelijk stelsel van belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag (hierna: de zesde BTW-Richtlijn). Deze onderwerpen zal het hof afzonderlijk behandelen. Voor zover in de grieven andere onderwerpen aan de orde worden gesteld, zal het hof de grieven apart behandelen.

[appellant] heeft aangevoerd dat de akte van economische eigendomsoverdracht geen verkoop van het woonhuis inhoudt, nu de akte alleen ziet op de economische waarde van het woonhuis. Bovendien volgt uit de akte geen recht tot juridische levering aan [geïntimeerde] en strookt dit niet met de bedoeling van (naar het hof begrijpt) erflater en erflaatster, gelet op de door hen gemaakte legaten, of de aard van economische eigendom. Volgens [appellant] zijn de bepalingen in artikel 7 van de akte standaardbepalingen, waaruit niet de bedoeling tot juridische levering kan worden afgeleid. [appellant] wijst er verder op dat de gemeenschap van goederen, die bestond tussen erflater en erflaatster, als gevolg van het overlijden van erflater in 2008 is ontbonden. Als gevolg hiervan had [geïntimeerde] geen recht op levering van erflaatsters deel van het woonhuis.

Anders dan [appellant] betoogt, is de verplichting tot levering niet geëindigd door het overlijden van erflater. De woning behoorde tot de gemeenschap van goederen waarin erflaters waren gehuwd, zodat na de verkoop en levering van de economische eigendom van de woning de verplichting tot levering van de juridische eigendom onderdeel uitmaakte van deze gemeenschap en zowel erflater als erflaatster hieraan waren gebonden en wel voor het geheel en niet voor de helft zoals [appellant] meent. Na het overlijden van erflater is de gemeenschap van goederen ontbonden en is daarin begrepen de nalatenschap van erflater. Gerechtigd daartoe was erflaatster op grond van het huwelijksvermogensrecht en tevens als enige erfgename op de voet van artikel 4:182 BW. Nu geen verdeling van de ontbonden huwelijksgemeenschap en de daarin begrepen nalatenschap heeft plaatsgevonden, is de verplichting tot juridische levering van de woning hiertoe blijven behoren en blijven rusten op de deelgenoten in de ontbonden huwelijksgemeenschap en de daarin begrepen nalatenschap, in casu erflaatster. Na het overlijden van erflaatster is deze verplichting overgegaan op haar erfgenamen. Anders dan [appellant] meent, heeft geen bestuurswisseling plaatsgevonden die maakt dat de door erflater verstrekte onherroepelijke volmacht tot levering is geëindigd en kon op basis van deze volmacht de levering van de juridische eigendom worden bewerkstelligd.

[appellant] komt op tegen het oordeel van de rechtbank dat [geïntimeerde] gebruik kon maken van de door erflater aan hem verleende onherroepelijke volmacht voor de levering van het woonhuis en dat een rechtsgeldige levering heeft plaatsgevonden. [appellant] voert hiertoe aan dat de rechtbank ten onrechte uit de tekst van de volmacht een verplichting tot juridische levering heeft afgeleid. Deze verplichting volgt niet uit de bedoeling van erflater en erflaatster. De tekst in de volmacht geeft slechts een hypothetische bevoegdheid tot levering, mits deze in de akte is verleend, hetgeen volgens [appellant] niet het geval is. Bovendien is de volmacht in 2009 geëindigd en vervangen door een nieuwe volmacht van erflaatster aan [geïntimeerde] . Verder heeft te gelden dat erflaatster na ontbinding van de gemeenschap van goederen een eigen recht op (naar het hof begrijpt) de helft van de ontbonden gemeenschap krijgt, zodat zij van rechtswege noch uit hoofde van de volmacht van 2009 gebonden is aan de volmacht van 1992. Voor zover sprake is van een geldige volmacht, is de vordering tot nakoming verjaard. Bovendien heeft [geïntimeerde] zijn rechtspositie verwerkt met de aanvaarding van de volmacht van 2009. Ook beroept [appellant] zich op strijd met de redelijkheid en billijkheid door, ondanks het ontbreken van een recht tot levering, een beroep te doen op de volmacht uit 1992, terwijl in de legaten de bedoelingen van erflater en erflaatster zijn opgenomen. Ook acht [appellant] het beroep van [geïntimeerde] op artikel 3:77 BW in strijd met de redelijkheid en billijkheid.

Het hof stelt voorop dat tussen partijen niet in geschil is dat in artikel 8 van de akte economische overdracht erflater een onherroepelijke volmacht heeft verleend aan [geïntimeerde] , die niet door de dood van erflater is geëindigd (artikel 3:74 BW). Met de rechtbank is het hof van oordeel dat erflater, nu het woonhuis van zijn zijde in de gemeenschap is gevallen, bevoegd was om deze volmacht te verlenen, hetgeen erflaatster ook heeft bevestigd in artikel 15 van de akte. Op grond van de volmacht was [geïntimeerde] bevoegd alle handelingen bedoeld in artikel 1 en artikel 7 van de akte van economische overdracht, derhalve ook de juridische levering, te verrichten. De stelling van [appellant] dat deze volmacht geen bevoegdheid tot levering inhoudt nu deze niet in de akte van economische overdracht is verleend, faalt gelet op hetgeen het hof heeft overwogen in r.o. 3.6.

Evenmin geldt dat erflaatster niet gebonden is aan de volmacht van 1992, nadat de gemeenschap van goederen, die tussen haar en erflater bestond, is ontbonden door het overlijden van erflater. Als rechtsopvolger onder algemene titel is zij op de voet van artikel 3:74 BW gebonden aan de onherroepelijke volmacht.

Het beroep van [appellant] op verjaring faalt. Nu [geïntimeerde] geen rechtsvordering tot (nakoming van de verplichting tot) levering heeft ingesteld, kan van verjaring geen sprake zijn. [geïntimeerde] heeft gebruik gemaakt van zijn recht tot levering, hetgeen niet hetzelfde is als het instellen van een vordering tot nakoming van dit recht. Evenmin is sprake van rechtsverwerking. Zoals het hof hiervoor heeft overwogen, is de volmacht van 1992 niet geëindigd door de volmacht van 2009. Uit het aanvaarden van de volmacht van 2009 door [geïntimeerde] kan derhalve niet een verwerken van recht worden afgeleid. Het beroep op strijd met de redelijkheid en billijkheid faalt evenzeer, nu [appellant] daarvoor onvoldoende heeft aangevoerd. Het enkele feit dat [geïntimeerde] gebruik maakt van de volmacht van 1992, levert geen strijd met de redelijkheid en billijkheid op. Evenmin volgt uit de legaten van erflater en erflaatster een andere bedoeling. Het hof komt daarop in het hiernavolgende op terug. Dat het beroep op (naar het hof begrijpt) artikel 3:76 BW in strijd met de redelijkheid en billijkheid is, heeft [appellant] evenmin onderbouwd. Daarbij overweegt het hof dat dit artikel ziet op een volmacht die is geëindigd. Daarvan is in het onderhavige geval geen sprake.

Conclusie van het voorgaande is dat de onherroepelijke volmacht in de akte van economische eigendomsoverdracht bevoegd is verleend door erflater. De volmacht is niet geëindigd door de volmacht die in de akte van 2009 door erflaatster aan [geïntimeerde] is verleend. Het recht van [geïntimeerde] om van de volmacht van 1992 gebruik te maken is niet verjaard of in strijd met de redelijkheid en billijkheid. Evenmin is sprake van rechtsverwerking.

[appellant] heeft aangevoerd dat het bestreden vonnis voorbij gaat aan de bedoeling van erflater en erflaatster, zoals deze blijkt uit hun testamenten en de daarin opgenomen legaten: een gelijke verdeling van de waarde van het woonhuis tussen [geïntimeerde] en [appellant] (waarbij [geïntimeerde] het woonhuis toegedeeld krijgt) en een besparing van overdrachtsbelasting. Ook volgt uit de testamenten dat er geen bedoeling bestond bij erflaters om ook de juridische eigendom van het woonhuis te leveren, aangezien op de dag waarop de economische eigendomsoverdracht van het woonhuis is geleverd, ook de twee testamenten zijn verleden waarin de juridische gevolgen in de nalatenschap zijn bepaald. Het legaat in het testament van erflater houdt in dat [geïntimeerde] (de helft van) het recht op juridische levering krijgt onder voorwaarde dat hij al zijn rechten uit de “econoom 1992” inbrengt. Uit deze bepaling blijkt dat erflater er in zijn testament vanuit ging dat [geïntimeerde] pas een juridische levering kan afdwingen met zijn volmacht wanneer hij daadwerkelijk de juridische eigendom heeft. Het testament van erflaatster houdt in dat zij aan [geïntimeerde] haar aandeel van het woonhuis legateert tegen inbreng van de waarde. Volgens [appellant] valt de volledige juridische eigendom thans aan hem toe, nu [geïntimeerde] de legaten niet opeist.

Het hof heeft onder r.o. 3.6 de fiscale motieven genoemd die ten tijde van het verlijden van de akte van economische overdracht ten grondslag lagen aan de overdracht van (alleen) de economische eigendom. [geïntimeerde] heeft gesteld dat, eveneens uit fiscale motieven, tevens erfrechtelijke voorzieningen werden getroffen, waarbij in het testament de onroerende zaak gelegateerd werd aan de economisch eigenaar tegen inbreng van het recht op juridische levering. Deze constructie beoogde belastingbesparing en hield in dat wanneer afgifte van het legaat werd gevorderd door de economische eigenaar, hij de waarde van de verplichting tot inbreng in aftrek mocht brengen op de waarde van de verkrijging. Nu deze waardes gelijk waren, was per saldo geen successierecht verschuldigd, aldus [geïntimeerde] . In het licht van deze constructie, die derhalve een fiscale achtergrond had en door [appellant] niet, althans onvoldoende is weersproken, acht het hof begrijpelijk dat op de dag waarop de economische eigendom van het woonhuis werd geleverd aan [geïntimeerde] , ook de (gewijzigde) testamenten van erflater en erflaatster werden gepasseerd waarin de legaten werden opgenomen die deze constructie mogelijk maakten. Uit de omstandigheid dat op dezelfde dag de akte van economische overdracht en de testamenten zijn verleden, kan derhalve niet worden afgeleid dat het niet de bedoeling van erflater en erflaatster was om de juridische eigendom te leveren. Integendeel, zoals het hof ook onder r.o. 3.6 heeft overwogen, volgt uit de tekst van beide testamenten juist dat zij wel een juridische levering voorstonden, gelet op de bewoordingen van de verplichting tot inbreng, zoals onder r.o. 2.4 en 2.6 weergegeven. Op grond van deze constructie had [geïntimeerde] de keuze tussen verkrijging van de juridische eigendom na verkoop of krachtens legaat.

Evenmin volgt uit de tekst van de (gewijzigde) testamenten dat erflaters de waarde van het woonhuis na hun overlijden gelijk wensten te verdelen tussen [appellant] en [geïntimeerde] . Daarbij verliest [appellant] bovendien uit het oog dat blijkens de akte van economische overdracht [geïntimeerde] reeds de koopsom had betaald aan erflater. In de door [appellant] gekozen constructie zou [geïntimeerde] tweemaal de waarde van het woonhuis moeten betalen. Dat geen betaling van de koopsom zou hebben plaatsgevonden, heeft [appellant] onvoldoende onderbouwd in het licht van de tekst van de akte van economische overdracht. Deze akte levert gelet op het bepaalde in artikel 157 lid 2 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering ook jegens [appellant] als rechtverkrijgende onder algemene titel dwingend bewijskracht op van de waarheid van hetgeen in die akte staat vermeld over de betaling van de koopprijs. [geïntimeerde] heeft in dit kader nog aangevoerd dat hij in verband met de betaling van de koopsom geld heeft geleend van zijn vennootschap en daarvoor een recht van hypotheek op de woning heeft gevestigd. Tegenover het bovenstaande heeft [appellant] te weinig gesteld om toegelaten te worden tot bewijs van zijn stelling dat de koopprijs niet is betaald.

Voor zover [appellant] van mening is dat [geïntimeerde] in geval van afgifte van het legaat in het testament van erflater de juridische eigendom van het woonhuis zou moeten inbrengen, wijst het hof erop dat is bepaald dat [geïntimeerde] het recht op (juridische) levering zou moeten inbrengen, hetgeen iets anders is. Voorts lijkt [appellant] , bij zijn verwijzing naar het testament van erflaatster, te verwijzen naar haar testament uit 1986. De betreffende bepaling over de inbreng van de waarde (artikel K sub1) is echter herroepen in haar testament uit 1992 (artikel I). Het hof gaat evenzeer voorbij aan de stelling van [appellant] dat het woonhuis thans aan hem toekomt omdat [geïntimeerde] de legaten niet heeft opgeëist, nu hij deze stelling op geen enkele wijze heeft onderbouwd. Het hof overweegt daarbij dat [geïntimeerde] , zoals [geïntimeerde] ook heeft aangevoerd, twee mogelijkheden had om het woonhuis geleverd te krijgen, namelijk via de onherroepelijke volmacht (waarvan [geïntimeerde] gebruik heeft gemaakt) of door afgifte van het legaat tegen inbreng van het recht op juridische levering van het woonhuis te verlangen.

Voor zover [appellant] meent dat uit de tekst van de testamenten volgt dat elk van erflaters slechts de helft van het woonhuis legateert of kon legateren is dit niet juist. Uit de tekst volgt dat het volledige woonhuis is gelegateerd voor het geval een van hen voor de ander overlijdt en slechts het eigen aandeel in het woonhuis voor het van gelijktijdig overlijden. Het gehuwd zijn in een gemeenschap van goederen impliceert ook niet dat slechts de helft van een daartoe behorend goed kan worden gelegateerd.

Ter verdere onderbouwing van zijn standpunt dat de akte van economische overdracht geen verplichting tot juridische levering inhoudt, heeft [appellant] gewezen op de zesde BTW-Richtlijn. Het hof begrijpt de onderbouwing van zijn standpunt als volgt. Uit artikel 5 lid 1 van deze richtlijn, zoals uitgelegd in een uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen van 9 november 1989 (ECLI:EU:C:1989:413) volgt dat een economische levering geen verplichting tot juridische levering inhoudt, aldus [appellant] . Voor een economische overdracht is een vereiste dat een feitelijk gevolg bestaat, waaruit een overdracht van het economisch goed is af te leiden. Dit gevolg ontbreekt volgens [appellant] aan de akte van economische overdracht gelet op het feit dat [geïntimeerde] in de periode van 1992 tot 2009 geen activiteiten heeft ontplooid waaruit economische zeggenschap blijkt. Zijn wil was niet op het rechtsgevolg van (naar het hof begrijpt) economische overdracht gericht. [appellant] wijst erop dat erflater en erflaatster in het woonhuis bleven wonen. Ook wijst hij op de volmacht uit 2009, waarin [geïntimeerde] de rechten op beschikking worden voorbehouden. [appellant] is van mening dat de akte van economische overdracht materiële inhoud mist en de economische overdracht slechts een papieren formaliteit was.

Grief 18 is een zogenaamde veeggrief en heeft geen zelfstandige inhoud. Deze grief behoeft geen zelfstandige bespreking.

Uit het voorgaande volgt dat alle grieven van [appellant] op het voorgaande afstuiten. Het hof gaat voorbij aan het bewijsaanbod van [appellant] als niet ter zake dienend. De stelling dat de akte van economische eigendomsoverdracht geen materieel (rechts)gevolg heeft gehad, is in het licht van hetgeen hiervoor is overwogen, onvoldoende onderbouwd. De stelling dat de overdracht van het woonhuis op naam van [geïntimeerde] zonder medewerking of toestemming van [appellant] is uitgevoerd, is niet betwist, maar de juistheid ervan leidt niet tot een andere uitkomst. Voor het overige is het bewijsaanbod te weinig specifiek.

De slotsom luidt dat het appel faalt en dat het vonnis waarvan beroep zal worden bekrachtigd. [appellant] zal als de in het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de proceskosten van het geding in hoger beroep.