Hoge Raad, 26-06-1991, ZC4640, 27395

2.1. Belanghebbende is van de uitspraak van de Inspecteur in beroep gekomen bij het Hof.

2.2. Het Hof heeft als vaststaande aangemerkt:

1. Op 30 maart 1987 overleed op 90-jarige leeftijd A (hierna: erflaatster). Ingevolge haar testament van 28 april 1983 waren de enige erfgenamen van haar nalatenschap haar beide dochters, tevens enige kinderen, X (belanghebbende) uit haar eerste huwelijk en Y uit haar tweede huwelijk.

2. Erflaatster had bij haar testament, voor zover te dezen van belang, als volgt beschikt:

'Onder uitdrukkelijke verklaring, dat mijn beide dochters mij even lief zijn en ik haar elk even toegenegen ben bij het maken van deze, mijn uiterste wilsbeschikkingen, benoem ik onder de last van mijn overige uiterste wilsbeschikkingen, uit overweging van billijkheid tot mijn enige erfgenamen:

voor een/derde gedeelte mijn dochter X ... voor twee/derde gedeelte mijn dochter Y ...'.

3. In de onderhandse akte van partiële scheiding en deling van 18/19 september 1987 verklaarden beide dochters dat ieder van haar een gelijk aantal effecten werd toebedeeld en dat X wegens overbedeling 1/6 van de waarde van het haar toebedeelde, uitmakende een bedrag van f 77.735,67, verschuldigd was aan haar zuster.

4. In de onderhandse akte van kwijtschelding van 19 september/7 oktober 1987 verklaarde Y dat zij zich door de ongelijke verdeling jegens haar zuster bezwaard zou voelen bij uitvoering van het testament van haar moeder en het als een morele plicht jegens haar zuster heeft ervaren om de nalatenschap tussen de beide dochters, in afwijking van het testament van haar moeder, geheel gelijkelijk te verdelen, en dat zij deze verplichting uit moraal en fatsoen wenste na te komen bij de afwikkeling van de nalatenschap, zodanig, dat uiteindelijk alle activa en passiva, rechten en kosten gelijkelijk zouden worden verkregen respectievelijk gedragen. In dezelfde akte verklaarde X dat zij begrip had voor het standpunt van haar zuster en bereid was aan deze wijze van afwikkeling mede te werken om haar zuster de gelegenheid te bieden de door haar nagestreefde gelijkheid te kunnen effectueren.

Beiden verklaarden dat zij waren overeengekomen dat Y de vordering wegens overbedeling ad f 77.735,67 ter gedeeltelijke voldoening aan haar verplichting uit moraal en fatsoen, als bedoeld in artikel 33, lid 1, sub 12, van de Successiewet 1956 (hierna: de Wet), kwijtschold aan X die dit deswege aanvaardde.

5. De inspecteur heeft het beroep op de vrijstelling van artikel 33, lid 1, aanhef en sub 12, van de Wet afgewezen en ter zake van de kwijtschelding van de vordering aan schenkingsrecht geheven een bedrag van f 26.525, ervan uitgaande dat de schenkingsrechten voor rekening van de schenkster kwamen.

6. In een verklaring, gedagtekend 14 maart 1988, schreef Y onder meer dat het nagelaten vermogen geheel afkomstig was van de ouders van erflaatster, dat geen onevenredige bevoordeling van een dochter heeft plaatsgevonden tijdens het leven van moeder, en dat zij en haar zuster ieder financieel onafhankelijk zijn.

Ze schreef voorts dat een afschrift van een eerder testament van erflaatster, gedagtekend 14 augustus 1973, een gelijkluidende erfstellingsbepaling bevatte als het testament van 28 april 1983, behoudens de erfstelling zelf die aan haar zuster tweederde gedeelte gaf en aan haar eenderde gedeelte. Y verklaarde verder:

'Ik heb ... in de loop der jaren heel wat ruzietjes en onenigheden met mijn moeder gehad en onze verstandhouding had duidelijk zijn 'ups' en 'downs'. Ik herinner mij dat er inderdaad in 1973 een geweldige ruzie geweest is. Mijn moeder heeft toen, zij woonde op dat moment in P in Spanje, drie maanden lang niets van zich laten horen ... In P heeft mijn moeder enige jaren gewoond. In de loop van 1974 begon zij zich daar eenzaam te voelen, zij was er niet gelukkig meer. Zij heeft toen aan mijn zuster in Argentinië een brief geschreven met de vraag of zij bij haar in Argentinië mocht komen wonen. Mijn zuster was bezig met een verhuizing van een huis in een voorstad van Q naar een flatje in de stad en zij heeft moeten antwoorden dat zij haar op dat moment niet te logeren kon hebben. Dit speelde zich af in de laatste maanden van 1974 ... In het voorjaar van 1975 ... ontving ik ... de mededeling dat mijn moeder volledig in de war was. Mijn moeder is toen ... naar Nederland overgebracht, waar zij onmiddellijk werd opgenomen in de psychiatrische inrichting B te R, waar zij een aantal maanden geweest is. Mijn zuster is onmiddellijk uit Argentinië overgekomen, maar mijn moeder wilde haar niet zien. Het was uitermate tragisch, mijn zuster is ongeveer een maand in Nederland gebleven, zij heeft mijn moeder elke dag in de inrichting opgezocht maar mijn moeder negeerde haar steeds volledig en deed of zij haar niet kende. Tezelfdertijd kon ik gewoon met mijn moeder praten en zij wist heel goed wie ik was. Het is duidelijk dat mijn moeder het mijn zuster heel erg kwalijk heeft genomen dat haar verzoek om naar Argentinië te mogen komen negatief beantwoord was. Deze negatieve gevoelens ten opzichte van mijn zuster zijn, ik heb het zelf kunnen constateren, nooit meer verdwenen, vooral wanneer zij weer meer in de war was.'

7. In een verklaring, gedagtekend 24 augustus 1988, schreef X dat zij in 1974 een maand bij haar moeder in P verblijf had gehouden en dat zij, vernemende dat haar moeder de wens had om aan haar tweederde gedeelte van haar vermogen na te laten, er op had aangedrongen geen verschil tussen beide dochters te maken.

2.3. Het Hof heeft het geschil omschreven als volgt:

In geschil is of de kwijtschelding van de vordering uit overbedeling een voldoening is aan een verplichting, welke enkel berust op de voorschriften van de moraal of het fatsoen, zodat de vrijstelling van artikel 33, lid 1, aanhef en sub 12, van de Wet toepasselijk is.

2.4. Het Hof heeft voor de standpunten van partijen verwezen naar de stukken van het geding en de pleitnota van belanghebbende en vermeld dat partijen ter zitting bij haar standpunten hebben gepersisteerd.

2.5. Het Hof heeft omtrent het geschil overwogen:

1. Ingevolge artikel 33, lid 1, aanhef en sub 12, van de Wet is vrijgesteld van het recht van schenking, hetgeen wordt verkregen, indien en voor zover de schenking heeft gestrekt tot voldoening aan een verplichting, welke enkel berust op de voorschriften van de moraal of het fatsoen. Daarvan is sprake indien de omstandigheden van het geval en de verhouding van de daarbij betrokken personen nakoming van die verplichting zo dringend maken dat degeen tegenover wie zulk een verplichting bestaat de nakoming daarvan als een aan hem toekomende, zij het rechtens niet afdwingbare prestatie kan worden beschouwd.

2. Blijkens haar verklaring gevoelde Y een dringende morele verplichting jegens haar zuster om haar erfdelen gelijk te maken. Belanghebbende op haar beurt verklaarde een gelijkmaking te beschouwen als een handelwijze waarop zij moraliter aanspraak maakte. Het Hof heeft geen aanleiding te twijfelen aan de oprechtheid van deze gevoelens. De vraag of aan het onder 1 omschreven criterium is voldaan dient echter niet te worden getoetst aan de subjectieve opvattingen van de daarbij betrokken personen omtrent de mate van dringendheid van de verplichting, maar aan hetgeen naar maatschappelijke opvattingen het geval is.

Daarbij komt ook betekenis toe aan de omstandigheid dat het in het algemeen aan een erflater toekomt te beslissen wie de erfgenamen zullen zijn van zijn nalatenschap en voor welk gedeelte en dat erfgenamen in het algemeen de uiterste wil van een erflater dienen te respecteren. In casu geldt dat erflaatster tweederde gedeelte van haar nalatenschap wilde vermaken aan de ene dochter en eenderde gedeelte aan de andere. De verklaring van Y over de relaties tussen moeder en elk van de dochters maakt voor het Hof aannemelijk dat de ongelijke verdeling van de nalatenschap niet op willekeur berustte. Naar maatschappelijke opvattingen bestond er naar het oordeel van het Hof dan ook geen reden om de uiterste wil van erflaatster niet te respecteren.

3. Het Hof is van oordeel dat hoewel beide dochters van erflaatster gelijk delen als een dringende morele plicht en aanspraak ervoeren, haar plicht om erflaatsters laatste wil te respecteren verhindert dat voor Y naar algemeen gangbare opvattingen een zo dringende verplichting van moraal of fatsoen bestond om haar erfdelen gelijk te maken dat belanghebbende nakoming daarvan als een haar toekomende, zij het rechtens niet afdwingbare prestatie kon beschouwen. Door de kwijtschelding van de vordering uit overbedeling op haar zuster heeft Y niet voldaan aan een verplichting welke enkel berustte op de voorschriften van de moraal of het fatsoen, zoals bedoeld in artikel 33, lid 1, sub 12, van de Wet.

Het beroep is niet gegrond.

2.5. Op deze gronden heeft het Hof de uitspraak van de Inspecteur bevestigd.