Parket bij de Hoge Raad, 12-04-2002, AE1397, 34161

Nr. 34.161

Mr Van den Berge

Derde Kamer A

Accijns 1995

Parket, 23 december 1998

Conclusie inzake:

de staatssecretaris van Financiën

tegen:

X1

1.4. Het Hof heeft vastgesteld (o.3.1.):

"Door (...) alcohol met water, moutwijn en essences te bewerken heeft (X3) jenever bereid. (...) Daarbij heeft hij hulp gehad van (...) (X2), [de belanghebbende en haar echtgenoot]."

2. Accijnsheffing.

Bij deze conclusie voeg ik als bijlage een beschouwing over de accijnsheffing. In die beschouwing wordt ook het begrip 'vervaardigen' in de zin van de Wet op de accijns (hierna: Wa) behandeld. Voor een beschouwing over het begrip 'voorhanden hebben' in de zin van de Wa verwijs ik naar mijn conclusie voor HR 3 september 1997, BNB 1997/18 m.nt. J. Brunt.

3.1. Het aanslagbiljet(1) vermeldt:

"Blijkens het proces-verbaal (...) heeft u (...) te Q jenever vervaardigd (...).

Op grond van artikel 2f, artikel 1, lid 2, en artikel 51a van de Wet op de accijns bent u, als degene die deze accijnsgoederen voorhanden heeft gehad, de accijns verschuldigd. (...)"

3.2. De uitspraak op het bezwaar houdt in(2):

"Op grond van artikel 2f, artikel 1, lid 2, en artikel 51a van de Wet op de accijns bent u, als degene die de accijnsgoederen voorhanden heeft gehad, de accijns verschuldigd."

3.3. In zijn vertoogschrift stelde de Inspecteur:

"[blz. 1:] Bij het bottelen worden [X3 en X2] bijgestaan door [de belanghebbende en haar echtgenoot].

[blz. 4: idem en voorts:] (de) bijdrage bij de vervaardiging en het voorhanden hebben (van de belanghebbende) bestond uit het helpen met het etiketteren en het vullen van de flessen tegen een geringe vergoeding.

De (belanghebbende) was [bij de huiszoeking] ook in de loods aanwezig (...)

Gelet op deze informatie ben ik van mening dat de [belanghebbende] samen met de andere genoemde personen accijnsgoederen heeft vervaardigd en voorhanden heeft gehad. (...)"

3.4. De Inspecteur stelde tijdens de zitting van het Hof blijkens haar pleitnotities (blz. 2):

"1. Inleiding

(...) Ik heb [alle vier de belanghebbenden een afzonderlijke naheffingsaanslag opgelegd] omdat ik van mening ben, dat zij ieder voor zich accijnsgoederen hebben vervaardigd buiten een accijnsgoederenplaats dan wel accijnsgoederen voorhanden hebben gehad, die niet in de accijnsheffing zijn betrokken.

2. Feiten

Uit onderzoek van de FIOD is immers gebleken dat zij in [1995] op grote schaal jenever hebben gebotteld. Alle voorkomende werkzaamheden binnen deze illegale bottelarij werden verricht door X3 en X2. Bij hen ligt ook de eigendom van de bedrijfsmiddelen en alle accijnsgoederen in de loods. Zij werden bijgestaan door (de belanghebbende en haar echtgenoot). Dit echtpaar hielp onder andere met het etiketteren, het vullen van de flessen met jenever, het uitvouwen van de dozen en het draaien van de doppen op de flessen. Hiervoor kregen zij een geringe vergoeding in natura."

3.5. Blijkens de hofuitspraak, blz. 6-7, is ter zitting aan een en ander door de Inspecteur nog het volgende toegevoegd:

"Uit het proces-verbaal blijkt dat alle vier de belastingplichtigen zijn betrokken bij de bottelarij. Wat ieder deed, is niet precies te achterhalen. (...)."

3.8. In o.6.13 heeft het Hof overwogen:

"De in 3.1 vastgestelde feiten, de in 3.3 gereleveerde inhoud van het proces-verbaal en de in 3.4 vermelde verklaringen laten (...) geen andere conclusie toe dan dat belanghebbende in strijd met art. 5 (Wa) zowel accijnsgoederen heeft vervaardigd als accijnsgoederen voorhanden heeft gehad die niet overeenkomstig de bepalingen van de (Wa) in de heffing zijn betrokken, zodat op grond van (...) art. 51a, aanhef en onderdeel f, belanghebbende terecht als belastingplichtige is aangemerkt."

3.9. Onder vervaardigen van een accijnsgoed moet worden verstaan: het doen vervaardigen van een dergelijk goed of het feitelijk vervaardigen van dat goed (zie par. 6 van de bijlage bij deze conclusie). Dat feitelijke vervaardigen heeft dan echter betrekking op het productieproces als geheel (zie par. 2.7. en 2.9. van die bijlage). Wie alleen helpt, vervaardigt

dus niet.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

1 Bijlage 2 bij het vertoogschrift van de Inspecteur.

2 Bijlage 8 bij het vertoogschrift, blz. 2, laatste alinea.

1.1. De Wet op de accijns van alcoholhoudende stoffen van 30 mei 1963, Stb. 240 hield in :

"Art. 2.1. Onder de naam "alcoholaccijns" wordt een accijns geheven ter zake van het hier te lande vervaardigen van en van de invoer van alcoholhoudende stoffen. (...).

Art. 3.1. Onder het vervaardigen van alcoholhoudende stoffen worden begrepen:

a. het ontkleuren,

b. het ontzuren,

c. het verhogen van het alcoholgehalte,

(...)

2. Als het vervaardigen van alcoholhoudende stoffen wordt niet aangemerkt (...) het verwerken van alcoholhoudende stoffen, welke reeds op regelmatige wijze in de heffing van de alcoholaccijns zijn betrokken, tot andere alcoholhoudende stoffen. (...)."

1.2. Ter toelichting werd gesteld(1):

"In overeenstemming met de gangbare betekenis van het woord "vervaardigen" is daarmede bedoeld het bereiden van alcoholhoudende stoffen uit grondstoffen (...); daaronder valt derhalve niet het verwerken van alcoholhoudende stoffen van een bepaalde soort - als moutwijn - tot alcoholhoudende stoffen van een andere soort, bijv. likeuren. Ten einde elke twijfel dienaangaande uit te sluiten is zulks in het derde lid uitdrukkelijk vastgesteld."

1.3. Art. 120, lid l, Algemene wet inzake douane en accijnzen (AWDA) hield in:

"Van goederen van welke, tengevolge van het niet inachtnemen van wettelijke bepalingen, de heffing van accijns aan welke zij binnenslands zijn onderworpen, niet (...) is verzekerd (...), is de accijns (...), verschuldigd door degene die (...) de goederen heeft voortgebracht (..)."

De bepaling zag op de zgn. 'frauduleuze vervaardiging' van - o.a.- alcoholhoudende stoffen.(2)

1.5. Tariefcommissie (TC) 2 september 1988, UTC 1988/58, m.nt. B. Koekkoek-Koelman betrof een uitnodiging tot betaling van alcoholaccijns uit hoofde van (hoofdelijke) "mede-aansprakelijkheid wegens het vervaardigen van alcoholhoudende stoffen elders dan in een goedgekeurde inrichting op grond van (art. 120 AWDA)."

De TC overwoog:

"dat de AWDA een passieve hoofdelijke aansprakelijkheid in het leven heeft geroepen, onder meer voor een accijnsschuld als in dezen aan de orde is;

dat aldus, uiteraard, de vervaardigers (...) van aan de heffing van accijns onderworpen goederen schuldenaren zijn, maar bij voorbeeld ook diegene die handelingen als bedoeld in (art.) 121 AWDA verricht of - (art.) 124e diegene door wiens toedoen de accijns niet of niet volledig is geheven;

dat hoofdelijkheid in het algemeen, en ook in het systeem van de AWDA, hetwelk in dit opzicht niet van de regeling van het Burgerlijk Wetboek afwijkt, met zich brengt dat (...) geen onderlinge rangorde tussen de mede-schuldenaren bestaat, met andere woorden dat niet een van hen als "hoofdschuldenaar" kan worden gekwalificeerd; dat integendeel iedere schuldenaar zelfstandig voor het geheel van de vastgestelde accijnsschuld aansprakelijk is, - met dien verstande uiteraard dat betaling door één der schuldenaren ook de andere bevrijdt - en dat aan de fiscus niet kan worden tegengeworpen dat de identiteit van bijvoorbeeld de producent van de alcohol niet is komen vast te staan; (...) dat niet is gebleken dat appellant geacht kan worden (de) hoeveelheid alcohol zelf (...) te hebben voortgebracht (...); dat het ter beschikking stellen van ruimte en het verlenen van enige diensten, zoals door appellant verricht, echter wel moeten worden aangemerkt als handelingen welke er mede voor moesten zorgen dat de fiscus niet op de hoogte zou raken van bepaalde belastbare feiten; dat een en ander te zamen genomen tot de slotsom leidt dat door toedoen van appellant de (...) vastgestelde accijns (...) aanvankelijk niet werd geheven; dat dientengevolge appellant ingevolge (art.) 124e (...) hoofdelijk aansprakelijk is voor die accijns, welke derhalve rechtstreeks van hem kan worden geheven, ook al is in dit geding niet komen vast te staan wie de (...) hoeveelheid alcohol - frauduleus - heeft vervaardigd (...)."

2.1. Art. 1 van de Wet op de accijns(6) (Wa) houdt in:

"1. Onder de naam accijns wordt een belasting geheven van: a. bier; b. wijn; c. tussenprodukten; d. overige alcoholhoudende produkten; (...)

2. De accijns wordt verschuldigd ter zake van de uitslag (...) van (die) goederen."

2.2. Onder uitslag moet worden verstaan (art. 2, lid 1 Wa):

"het brengen van een accijnsgoed buiten een (...) accijnsgoederenplaats (...)."

tenzij het gaat om overbrenging van een accijnsgoed naar een andere accijnsgoederenplaats, een belastingentrepot of om export (art. 2, lid 3 Wa).

2.3. Art. 1a aanhef en onder b Wa (voor 1993: art. 4, aanhef en onder b) luidt:

"In deze wet (...) wordt verstaan onder:

(...)

b. vervaardigen van een accijnsgoed: elk handelen waarbij of waardoor een accijnsgoed ontstaat of de samenstelling van een accijnsgoed wordt gewijzigd."

2.4. De bepaling werd in de MvT inzake de Wa als volgt toegelicht(7):

"Het kan daarbij gaan om de produktie van accijnsgoederen uit niet-accijnsgoederen zoals bijvoorbeeld de vervaardiging van alcohol uit graan en de vervaardiging van bier uit gerst en hop alsook om de vervaardiging van accijnsgoederen uit andere accijnsgoederen zoals bijvoorbeeld de produktie van alcohol uit wijn, de produktie van limonade uit vruchtensap en mineraalwater en de produktie van suikerhoudende produkten uit suiker. Ook het toevoegen van andere stoffen aan accijnsgoederen waardoor het volume van het accijnsgoed toeneemt dient te worden aangemerkt als vervaardigen. Hierbij kan worden gedacht aan bij voorbeeld het toevoegen van dopes aan benzine. Het verpakken of het opnieuw verpakken waardoor de aard van een accijnsgoed niet verandert, wordt niet aangemerkt als het vervaardigen van een accijnsgoed. Indien van het desbetreffende accijnsgoed de accijns is voldaan kan dit verpakken derhalve geschieden buiten een accijnsgoederenplaats."

2.8. In de Leidraad Accijns 1997(8) (par. 2.2.3.) wordt gesteld:

"Het begrip vervaardigen van een accijnsgoed moet ruim worden opgevat. Artikel 1a, onderdeel b, van de wet verstaat onder de vervaardiging van een accijnsgoed iedere handeling waarbij een accijnsgoed ontstaat of waarbij de samenstelling van een accijnsgoed wordt gewijzigd. (...)."

2.11. De Wa bevatte aanvankelijk een art. 86, lid 1 Wa, dat luidde:

"Degene die in strijd met artikel 5 accijnsgoederen vervaardigt is ter zake daarvan een betaling verschuldigd die gelijk is aan het bedrag aan accijns dat zou worden geheven ter zake van de uitslag van die goederen. (...)."

Zie voor een toelichting van die bepaling par. 3.5. van mijn conclusie voor HR 3 september 1997, BNB 1998/18 m.n.t. J. Brunt.

2.12. Met ingang van 1993 is die bepaling vervangen door een bij Wet van 24 december 1992 Stb. 711 ingevoegd art. 2f Wa

dat er samengevat op neer komt, dat onder uitslag mede wordt begrepen het in strijd met art. 5 wa vervaardigen of voorhanden hebben van een accijnsgoed (hierna ook: het onbevoegd vervaardigen of voorhanden hebben van een accijnsgoed).

3.1. Art. 13 Wa luidt:

"De accijns bedraagt voor overige alcoholhoudende produkten per hectoliter bij een temperatuur van 20 oC per volume-percent alcohol ? (...)."

Behalve het tarief, geeft dit artikel ook de maatstaf van heffing: het alcoholpercentage per hectoliter.(10)

3.2. Een dergelijke 'specifieke' of wel fysieke maatstaf(11) impliceert dat de persoon van de accijnsplichtige op zichzelf niet ter zake doet voor de accijnsschuld. Accijnzen zijn dan ook zgn. objectieve of zakelijke belastingen, met de daaraan inherente problematiek:(12)

"Ingewikkelder [dan bij subjectieve belastingen] ligt de zaak (...) bij de objectieve belastingen, waar de belastingschuldenaar moet worden 'bijgezocht'. Als schuldenaar van een zodanige belasting pleegt te worden aangewezen een natuurlijk of rechtspersoon die in een zekere rechtsverhouding tot het te belasten object staat."

3.3. In de MvT inzake de Wa werd omtrent het karakter van de accijnsheffing opgemerkt(13):

"Met de accijnsheffing wordt beoogd het verbruik in Nederland van accijnsgoederen te belasten. (...) Het verbruik als grondstof van een accijnsgoed in een accijnsgoederenplaats (...) is niet aan accijns onderworpen. Hiermee wordt voorkomen dat het niet-consumptieve verbruik van een accijnsgoed in een accijnsgoederenplaats in de heffing wordt betrokken. Gedacht kan hierbij worden aan bij voorbeeld suiker die als grondstof wordt gebruikt voor het stoken van alcohol. De accijns is een eenmalige heffing op het binnenlandse verbruik. Om die reden wordt in [art. 2, lid 3 Wa] in een aantal gevallen het overbrengen van accijnsgoederen niet als uitslag aangemerkt (...). In die gevallen vindt de heffing plaats in een latere fase of blijft achterwege. (...)."

5.1. Art. 273 (oud) gemeentewet, lid 1 aanhef en onder a en b hield in:

"Ter zake van binnen de gemeente gelegen onroerend goed (...) kunnen worden geheven: a. een belasting van degenen die het onroerend goed (...) feitelijk gebruiken; b. een belasting van degenen die van het onroerende goed het genot hebben krachtens een zakelijk recht."

5.2. HR 16 september 1981, BNB 1981/295 na conclusie A-G Mok en m.nt. H.J. Hofstra overwoog, na aanhaling van hetgeen ik citeerde:

"dat aldus ingeval meer personen het - door de wetgever als één geheel tot voorwerp van belasting gemaakte - onroerend goed al dan niet voor het geheel, feitelijk gebruiken dan wel daarvan genot hebben krachtens zakelijk recht, zij ingevolge artikel 273 in beginsel allen in de belasting kunnen worden betrokken."

5.3. A-G Moltmaker betoogde in zijn conclusie voor HR 8 februari 1984 BNB 1984/141 m.nt. Hofstra (het ging daarin opnieuw om de behandeling van een geval van medegebruik van een onroerende zaak voor de heffing van de gemeentelijke belasting ex art. 273 gemeentewet):

"Dat een onroerend goed slechts door één persoon wordt gebruikt is een uitzondering. in de regel wordt een onroerend goed door meer dan een persoon gebruikt. M.i. kunnen wij ervan uitgaan dat de wet niet meer verlangt, dan dat de belasting ter zake van één object éénmaal wordt betaald. Maar als er meer dan één gebruiker is, rijst het probleem wie die belasting dan moet betalen. In beginsel zijn er drie oplossingen denkbaar.

a. Er wordt één aanslag opgelegd ten name van alle gebruikers tezamen.

b. Aan iedere gebruiker wordt een (deel)aanslag opgelegd naar rato van zijn gebruik c.q. van het aantal gebruikers.

c. Er wordt één aanslag opgelegd aan één van de gebruikers voor het geheel.

ad. a. Tenzij er bij of krachtens de wet een andere regeling is getroffen, lijkt mij dit de enig juiste methode. Het zonder de steun van een wettelijke bepaling uitkiezen van één der gebruikers, die voor het geheel wordt aangeslagen met - wat wij dan toch mogen aannemen - bevrijding van alle andere gebruikers, verdient m.i. de kwalificatie van willekeurige belastingheffing.(...)."

5.4. Uw Raad overwoog:

"dat zich hier (...) voordoet een geval waarin meer personen wegens het feitelijk gebruik van een onroerend goed in de belasting kunnen worden betrokken;

dat het wel voor de hand ligt dat de aanslagregelende instantie in zodanig geval, tot behoud van aanspraken jegens ieder van de belastingplichtigen, de aanslag stelt ten name van hen allen tezamen;

dat echter een in de aanslag betrokken belastingplichtige noch materieel, in het bedrag waarvoor hij aansprakelijk is, noch formeel, in de door hem aan te wenden rechtsmiddelen, wordt geschaad doordat in de aanslag zijn mede-belastingplichtigen niet worden genoemd;

dat een zodanige onvolledigheid in de tenaamstelling dan ook niet leidt tot nietigheid van de aanslag;"

5.5. HR 19 maart 1986, BNB 1986/145 overwoog:

"Ingeval meer personen een onroerend goed feitelijk gebruiken, dan wel daarvan het genot hebben krachtens zakelijk recht, kunnen zij ingevolge artikel 273, eerste lid, van de gemeentewet (...) allen in de belasting worden betrokken, met dien verstande dat de ter zake van het onroerend goed verschuldigde belasting te hunnen aanzien slechts éénmaal in de aanslag kan worden begrepen."(14)

5.8. Art. 6:6 BW luidt:

"1.Is een prestatie door twee of meer schuldenaren verschuldigd, dan zijn zij ieder voor een gelijk deel verbonden, tenzij uit wet, gewoonte of rechtshandeling voortvloeit dat zij voor ongelijke delen of hoofdelijk verbonden zijn.

2. Is de prestatie ondeelbaar of vloeit uit wet, gewoonte of rechtshandeling voort dat de schuldenaren ten aanzien van een zelfde schuld ieder voor het geheel aansprakelijk zijn, dan zijn zij hoofdelijk verbonden."

5.9. Volgens art. 2, lid 1, onderdeel k, Invorderingswet 1990 (Iw 1990) is:

"belastingschuldige: degene te wiens naam de aanslag is gesteld."

Art. 8, lid 2, Iw 1990 luidt:

"Een belastingaanslag is door de belastingschuldige in zijn geheel verschuldigd."

5.10. Die bepaling vestigt een hoofdelijke aansprakelijkheid als twee personen ter zake van een zelfde belastbaar feit belastingplichtig zijn.(17) Zij zijn dan samen 'de belastingplichtige' in de zin van de heffingswet(18) en dus ook - als de aanslag op aller naam is gesteld - samen 'de belastingschuldige'. De hoofdelijkheid is dan met die tenaamstelling gegeven, ongeacht de onderlinge verrekening.(19)

1 Memorie van toelichting (MvT) inzake de Wet op de accijns van alcoholhoudende stoffen (Wet van 30 mei 1963, Stb. 1963, 240) Kamerstukken II, 1961-1962 6734, nr. 3 blz. 25, r.k. (tweede en derde lid).

2 J.F.M. Peeters, Mede-aansprakelijkheid voor invoerrechten en accijnzen, 1987, blz. 48: "Geen enkele accijnswet regelt de verschuldigdheid van accijns indien niet de in de wet voorgeschreven of veronderstelde fabricagemethoden en de daarbij vereiste formaliteiten worden vermeld. Die regeling is opgenomen in art. 120 AWDA."

3 Peeters, a.w. blz. 49 zag 122 AWDA als "een wettelijk vermoeden van frauduleuze vervaardiging".

4 Zie voor een en ander Peeters, a.w.

5 Idem kennelijk Peeters, a.w. blz. 33 en 49. Anders Koekkoek-Koelman in haar noot onder de uitspraak van de TC, die daarbij ook een beroep doet op HR 6 juli 1988, BNB 1988/

277, UTC 1988/57 welk arrest echter naar mijn mening geen steun biedt aan haar opvatting.

6 Wet van 31 oktober 1991, Stb. 1991, 561, zoals gewijzigd bij Wet van 24 december 1992, Stb. 711.

7 MvT Wa, Kamerstukken II 1989/90, 21 638, nr. 3, blz. 28.

8 Besluit van 14 augustus 1997, nr. VB97/1542; opgenomen in de Vakstudie Accijnzen, band 1.

9 MvT inzake de Wet van 24 december 1992, Stb. 711, Kamerstukken II, 1991-1992, 22 697, nr. 3 blz. 10 en blz. 29. Zie voor het begrip 'schorsingsregeling' art. 4 onder c Accijnsrichtlijn.

10 Vgl. de MvT Wa, Kamerstukken II 1989/90, 21 368, nr. 3, blz. 35.

11 Zie MvT Wa, blz. 8; vgl. H.J. Hofstra, Inleiding tot het Nederlands belastingrecht, 7e dr. 1992, blz. 280 en 287.

12 Hofstra, a.w., blz. 271; vgl. blz. 33-34

13 MvT Wa, blz. 25/6.

14 Vgl. ook HR 15 mei 1985, BNB 1985/272 m.nt. Hofstra en HR 3 februari 1988, BNB 1988/133 m.nt. Hofstra, ook aangevend, dat in een dergelijk geval alle belastingplichtigen (ook al is slechts een van hen aangeslagen) als hoofdelijke schuldenaren zijn verbonden.

15 FED 1997/66 m.nt. D.G. van Vliet.

16 Vgl. Nota n.a.v. het verslag inzake de Wet van 10 april 1997 tot aanpassing van de belastingbepalingen van de provinciewet enz. Stb. 189, Kamerstukken II, 1996-1997 24 771 nr 5, blz. 8.

17 MvT Iw 1990, Kamerstukken II, 1987-1988 20 588 nr. 3, blz. 34 (met het voorbeeld van twee personen die samen één werknemer in dienst hebben; het voorbeeld is kennelijk ontleend aan in noot 18 te noemen arrest, maar de situatie van dat arrest wordt niet geheel correct weergegeven).

18 Vgl. HR 6 november 1985, BNB 1986/46, m.nt. L.F. Ploeger; Hofstra, a.w., blz. 271.

19 Vgl. HR 9 december 1964, BNB 1965/78, m.nt. J. van Soest, in verband met art. 5, lid 1, Invorderingswet 1845.