Parket bij de Hoge Raad, 03-01-2003, AF0218, R02/043HR

Conclusie inzake

[De man]

t e g e n

1. Feiten en procesverloop

1.1 Het gaat in deze zaak kort gezegd om de weigering van het hof een gestelde fout in een alimentatieberekening te herstellen, nu naar zijn oordeel geen sprake is van een kennelijke rekenfout.

1.6 Bij beschikking van 14 maart 2002 (hierna ook: de oorspronkelijke beschikking) heeft het hof de bestreden beschikking vernietigd ten aanzien van de hoogte van het door de man aan de vrouw te betalen bedrag en, opnieuw rechtdoende, dit bedrag met ingang van 19 december 2000 vastgesteld op f 1.180,- per maand en met ingang van 1 januari 2002 op € 535,-. De bestreden beschikking werd voor het overige bekrachtigd.

1.8 Bij beschikking van 16 mei 2002 (hierna ook: de eerste herstelbeschikking), gegeven door de voorzitter van de Kamer die de beschikking van 14 maart 2002 had gewezen, heeft het hof de oorspronkelijke beschikking verbeterd ten aanzien van de voornaam van de oudste zoon van partijen, maar het verzoek van de man voor het overige afgewezen. Het hof overwoog daartoe:

"1.5 Het verzoek van de man tot herstel van een foute berekening zal worden afgewezen, nu geen sprake is van een kennelijke rekenfout. Voor het namens de man gestelde is in de stand van de procedure, er is immers een einduitspraak gedaan, bij dit hof geen plaats meer."

1.9 De man is tegen de eerste herstelbeschikking van het hof tijdig in cassatie gekomen.(3) Hij voerde daartoe een middel aan dat uit twee onderdelen bestaat. De vrouw is in cassatie niet verschenen.

1.10 Bij beschikking van 1 augustus 2002 (hierna ook: de tweede herstelbeschikking) heeft het hof de eerste herstelbeschikking verbeterd. Het hof overwoog dat het inmiddels had ontdekt dat de eerste herstelbeschikking ten onrechte was gegeven door de voorzitter van de Kamer die de oorspronkelijke beschikking had gegeven. Het achtte de eerste herstelbeschikking daarom nietig.(4) Het verzoek van de advocaat van de man vervolgens opnieuw beoordelend, kwam het hof tot in essentie dezelfde overwegingen en beslissing als in de eerste herstelbeschikking het geval was geweest.

2. Bespreking van het middel

"Ook afgezien van dat voorschrift (...) de verbetering van een vonnis van de meervoudige kamer door de enkelvoudige kamer een essentieel verzuim op(levert)."

2.3 Impliceren deze uitdrukkelijke en ambtshalve gegeven overwegingen nu dat aan de zojuist (onder 2.2, eerste alinea) genoemde voorwaarden is voldaan? Het is niet met volkomen zekerheid te zeggen. Enerzijds lijkt de nadruk die de Hoge Raad hierop legt, inderdaad in die richting te wijzen. Daarbij komt dat de figuren van het herstelvonnis en de herstelbeschikking in die zin een risico in zich dragen, dat de marge van wat nog wel een kennelijke fout is in de uitspraak die zich leent voor eenvoudig herstel en wat niet meer, een kwestie van appreciatie is, die niet verder in regels kan worden gevangen. Dit klemt temeer als één enkele rechter de uitspraak van een meervoudige kamer gaat 'herstellen' en daarbij de grenzen opzoekt van de marges die in het begrip 'kennelijk' liggen besloten. Betrekt men daarbij nog dat tegen een herstelvonnis of -beschikking in beginsel geen rechtsmiddel openstaat (waarover hierna), dan valt te verdedigen dat de openbare orde wel degelijk is betrokken bij handhaving van de regel van meervoudigheid.

2.4 Anderzijds gaat het hier om een beschikking die in zoverre gebrekkig is, dat zij is gewezen door een daartoe onbevoegde rechter. In een enigszins andere context, namelijk van het al dan niet bestaande leerstuk van non-existentie, heeft de Hoge Raad(7) beslist:

"Het gesloten stelsel van in de wet geregelde rechtsmiddelen brengt, afgezien van het zeldzame en hier niet aan de orde zijnde geval van het geheel ontbreken van rechtskracht, mede dat een onjuiste rechterlijke uitspraak (...) niet anders dan door het aanwenden van een rechtsmiddel, kan worden aangetast (...)."

In het verband van de onderhavige vraag kan, in dezelfde gedachtegang redenerend, worden verdedigd dat een door een onbevoegde rechter gewezen vonnis in beginsel bindend is en slechts kan worden aangetast door het aanwenden van een daarop gericht rechtsmiddel. De openbare orde is immers niet zózeer bij de gemaakte fout betrokken, dat deze moet worden gesanctioneerd met een ambtshalve uit te spreken nietigheid. Voorts is de rechtszekerheid ermee gediend dat een rechterlijke uitspraak - want daarvan is ook in het onderhavige geval zonder voorbehoud sprake - bindend is totdat deze langs de reguliere weg is opgeruimd.

2.5 Wat van de beantwoording van vraag 2 ook zij, vraag 3 maakt het overbodig hierover verder na te denken. Vraag 3 luidt immers: is de man wel ontvankelijk in zijn verzoek tot vernietiging van de eerste herstelbeschikking? De vraag stellen is haar beantwoorden. Art. 31 lid 4 Rv bepaalt immers dat tegen de verbetering of de weigering daarvan, geen voorziening openstaat:

"Blijkens het vierde lid zijn rechtsmiddelen tegen de verbetering of weigering daarvan niet toegelaten. Voorkomen moet worden dat de vraag of verbetering mogelijk en wenselijk is, inzet wordt van een afzonderlijke procedure."(8)

Als uitzondering op deze hoofdregel is eiser tóch ontvankelijk als hij, in de lijn van de zogenoemde 'doorbraakjurisprudentie' van de Hoge Raad, stelt dat de rechter zijn bevoegdheid tot herstel ten onrechte niet heeft toegepast of buiten het toepassingsgebied daarvan is getreden, dan wel zodanige essentiële vormen niet in acht heeft genomen, dat niet kan worden gesproken van een eerlijke en onpartijdige behandeling.(9) Deze naar oud recht door de rechtspraak ontwikkelde regel geldt nog steeds na invoering van art. 31 lid 4 Rv:

"Ingevolge het vierde lid van art. 31 staat tegen de verbetering of de weigering daarvan geen voorziening open. Een hoger beroep is (...), ingevolge vaste rechtspraak van de Hoge Raad ter zake van doorbreking van een rechtsmiddelenverbod, evenwel ontvankelijk indien appellant stelt dat buiten het toepassingsgebied van de betrokken bepaling, in dit geval art. 31, is getreden. Daarvan is sprake indien de rechter ten onrechte iets als een kennelijke, ook voor partijen kenbare en voor eenvoudig herstel vatbare fout in de zin van dit artikel aanmerkt. Langs deze weg kan derhalve worden opgekomen tegen een volkomen ten onrechte aangebrachte verbetering, ook al is die aangebracht na het verstrijken van de gewone beroepstermijn."(10)

2.6 In onze zaak heeft de man echter geen gronden gesteld die, kort gezegd, aanleiding geven tot toepassing van de 'doorbraakjurisprudentie'. Hij stelt uitsluitend, samengevat weergegeven, dat de oorspronkelijke beschikking onjuist was en dat deze (mitsdien) ten onrechte niet is gerectificeerd in de eerste herstelbeschikking. De man is dus niet-ontvankelijk in zijn beroep.

2.7 Geheel ten overvloede beantwoord ik nog vraag 4, die luidt of de beide herstelbeschikkingen van het hof naar hun inhoud juist waren. M.i. is dat is inderdaad het geval, kort gezegd omdat bij het hanteren van de bevoegdheid tot verbetering, alleen de strijkbout een toelaatbaar instrument is en niet de schaar.(11) Of anders gezegd: omdat het hier niet gaat om een "voor ieder kenbare, eenvoudig te herstellen vergissing"(12), nu het dictum van de oorspronkelijke beschikking van het hof aansluit bij de overwegingen waarop dit is gebaseerd. Zou de man gelijk hebben met zijn klacht dat het hof over het hoofd heeft gezien dat hij met instemming van de vrouw ook alimentatie voor de oudste zoon van partijen betaalt, hetgeen een drukkend effect heeft op zijn draagkracht, dan is geen sprake van een met een kennelijke rekenfout of schrijffout op één lijn te stellen fout, die zich voor eenvoudig herstel leent:

"Het is duidelijk dat, als er geen sprake is van een 'kennelijke fout', een verzoek tot rectificatie niet op zijn plaats is, maar gebruik dient te worden gemaakt van een rechtsmiddel, zoals hoger beroep of cassatie, indien voorhanden. Als de rechter een verzoek tot rectificatie afwijst, omdat er naar zijn mening geen sprake is van een 'kennelijke fout', zou ook de verzoekende partij nog kunnen overwegen om een rechtsmiddel in te stellen tegen de eerste uitspraak van de rechter. Het gevaar bestaat dat de termijn waarbinnen dat rechtsmiddel kon worden aangewend, dan inmiddels is verstreken, waardoor de verzoekende partij met lege handen staat en de uitspraak moet accepteren. De verzoekende partij dient hierop dus bedacht te zijn."(13)

De man had tijdig in cassatie moeten gaan tegen de oorspronkelijke beschikking, maar heeft dit verzuimd. In dit geding staat niet ter discussie (vraag 5) wat het lot van dat beroep zou zijn geweest.

3. Conclusie

Deze strekt tot niet-ontvankelijk verklaring van de man in zijn beroep.