Parket bij de Hoge Raad, 07-05-2004, AF7547, 37375

PROCUREUR-GENERAAL BIJ DE HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

1. Feiten en procesverloop

1.1. In de gemeente Rotterdam gold tot 1 oktober 1997 de Verordening zeehavengeld 1990. Inzet van de onderhavige procedures is de tariefdifferentiatie die, kort gezegd, inhoudt dat het tarief voor lossende olietankers ongeveer drie keer zo hoog is als dat voor (lossende of ladende) containerschepen. De vraag is of het hier om een excessieve en discriminerende en dus onrechtmatige tariefstelling gaat.

1.2.1. X-1 BV heeft op 13 januari 1997 en 13 februari 1997 in totaal f 946.106 aan zeehavengeld van de gemeente Rotterdam op aangifte voldaan.

1.2.2. X-2 BV heeft op achtereenvolgens 10 januari 1997, 26 februari 1997 en 15 april 1997 in totaal f 1.270.814 aan zeehavengeld op aangifte voldaan.

1.2.3. X-3 BV heeft op achtereenvolgens 12 maart 1997, 26 maart 1997, 14 april 1997 en 16 april 1997 in totaal f 804.473 aan zeehavengeld op aangifte voldaan.

1.2.4. X-4 BV heeft, tot slot, op achtereenvolgens 12 maart 1997, 16 april 1997 en 22 april 1997 in totaal f 442.189 aan zeehavengeld op aangifte voldaan.

1.2.5. Ik zal X-1 BV, X-2 BV, X-3 BV en X-4 BV hierna gezamenlijk aanduiden als belanghebbenden.

1.3.1 Belanghebbenden hebben telkens tegen de door hen op aangifte voldane bedragen bezwaar gemaakt. Het hoofd van de eenheid Douane (Douane District) P van de Belastingdienst (hierna: de Inspecteur) heeft die bezwaren telkens afgewezen.

1.3.2. Dat hier de Inspecteur (van de Rijksbelastingdienst) bevoegd is en niet het College van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Rotterdam (hierna: het College) dan wel een gemeenteambtenaar, berust op een overeenkomst van 28/30 maart 1914 gesloten tussen de Minister van Financiën en het College, waarbij is overeengekomen dat het Rijk de zeehavengelden zal innen, alsmede op een delegatiebesluit van het College van 19 februari 1993, waarbij D, in zijn hoedanigheid van hoofd van de Belastingdienst/Douane district P, is benoemd tot ambtenaar der gemeentelijke belastingen, belast met de heffing en invordering van het zeehavengeld.

1.4. Belanghebbenden hebben tegen de uitspraken van de Inspecteur beroep ingesteld bij het Gerechtshof te 's-Gravenhage (hierna: het Hof). Het Hof heeft deze uitspraken bevestigd.(1)

1.5. Tegen die uitspraken van het Hof hebben belanghebbenden beroep in cassatie ingesteld. De motivering van die twaalf beroepen in cassatie is in één geschrift vervat, waarin één middel van cassatie, verdeeld in vier onderdelen, is voorgesteld. Door het College is vervolgens in deze twaalf zaken één verweerschrift ingediend. Partijen hebben hun advocaten een schriftelijke toelichting doen toezenden. Door de advocaat van het College is een reactie op de schriftelijke toelichting van de advocaat van belanghebbenden ingediend.

2.4. Sinds 1 januari 1998 wordt het zeehavengeld door eiseressen steeds onder protest voldaan. Daarbij wordt de Gemeente telkens gesommeerd om het desbetreffende bedrag aan zeehavengeld terug te betalen.

Deze privaatrechtelijke betalingen zijn eveneens onderwerp van een gerechtelijke procedure. Ik volsta met een verwijzing naar het vonnis van de Rechtbank Rotterdam van 28 november 2002, LJN AF2005(2), waaruit ik zojuist citeerde.

1.7. Ik meen - nu belanghebbenden in cassatie gezamenlijk optrekken - te mogen volstaan met één conclusie die voor alle 12 zaken geldt. Het komt mij voor dat de belanghebbenden op de hoogte zijn van de details van elkaars zaken. Omdat de uitspraken van het Hof - op de details van de desbetreffende voldoeningen na - gelijk zijn, zal ik hierna steeds spreken over de uitspraken.

2. Beoordeling van de (Europeesrechtelijke) klachten onder I

2.1. De klachten onder I komen op tegen de beoordeling (in rov. 7.16 tot en met 7.19) van het betoog van belanghebbenden - zoals dat is samengevat in rov. 7.15 - dat de handelwijze van de gemeente inbreuk maakt op het in artikel 86 EG-Verdrag (thans artikel 82 EG) neergelegde verbod dat een of meer (overheids)ondernemingen misbruik maken van een machtspositie op de gemeenschappelijke markt of een wezenlijk deel daarvan voor zover de handel tussen de Lid-staten daardoor ongunstig kan worden beïnvloed.

31. Ten slotte zij opgemerkt, dat partijen in het hoofdgeding in hun opmerkingen voor het Hof en in die voor de nationale rechter, zoals weergegeven in de verwijzingsbeschikking, hebben gedebatteerd over de vraag of het bedrag van de havenbelastingen, zoals dit door het ministerie van Verkeer was vastgesteld, al dan niet redelijk was.

32. Om de nationale rechter een nuttig antwoord te verschaffen, moeten derhalve de in de zesde en de achtste vraag bedoelde praktijken eveneens worden getoetst aan artikel 90, lid 1, van het Verdrag, waarin de voorwaarden worden bepaald die de Lid-Staten in acht moeten nemen ter zake van de maatregelen die zij met betrekking tot onder meer de openbare bedrijven nemen of handhaven.

33. Dienaangaande zij eraan herinnerd dat, gelijk het Hof reeds heeft kunnen vaststellen, een maatregel van een Lid-Staat, waarbij een wettelijke bepaling wordt gehandhaafd die een situatie in het leven roept waarin het voor een openbare onderneming onontkombaar is, in strijd met artikel 86 van het Verdrag te handelen, onverenigbaar met het Verdrag zou zijn (zie in die zin arrest van 23 april 1991, zaak C-41/90, Höfner en Elser, Jurispr. 1991, blz. I-1979, r.o. 27).

34. In het bijzonder overtreedt een Lid-Staat de in artikel 90, lid 1, juncto de in artikel 86 van het Verdrag vervatte verboden, wanneer hij een verordening vaststelt inzake havenbelastingen die voor het gebruik van een aan een openbare onderneming toebehorende haven moeten worden betaald, en deze onderneming daardoor ertoe overgaat misbruik te maken van de machtspositie die zij op de gemeenschappelijke markt of op een wezenlijk deel daarvan inneemt (zie, in die zin, arrest van 17 mei 1994, zaak C-18/93, Corsica Ferries, Jurispr. 1994, blz. I-1783, r.o. 43).

35. Dienaangaande zij in de eerste plaats herinnerd aan de rechtspraak van het Hof, volgens welke een onderneming die op een wezenlijk deel van de gemeenschappelijke markt een wettelijk monopolie bezit, kan worden geacht een machtspositie in de zin van artikel 86 van het Verdrag in te nemen (arrest Corsica Ferries, reeds aangehaald, r.o. 40, en aldaar aangehaalde rechtspraak). Dit geldt ook voor een openbare onderneming die eigenaar van een handelshaven is en die, uit dien hoofde, als enige gerechtigd is om in die haven de voor het gebruik van de haveninstallaties verschuldigde havenbelastingen te innen.

36. Bij het onderzoek of de betrokken openbare onderneming daadwerkelijk een machtspositie op de gemeenschappelijke markt of op een wezenlijk deel daarvan inneemt, moet evenwel, gelijk het Hof herhaaldelijk heeft beklemtoond, fundamenteel belang worden toegekend aan de bepaling van de relevante markt (zie, onder meer, arrest van 11 december 1980, zaak 31/80, L'Oréal, Jurispr. 1980, blz. 3775, r.o. 25) en aan de afbakening van het wezenlijk deel van de gemeenschappelijke markt, waar die onderneming in staat is eventueel misbruik te maken waardoor een werkzame mededinging wordt verhinderd (zie, onder meer, arrest van 14 februari 1978, zaak 27/76, United Brands, Jurispr. 1978, blz. 207, r.o. 44).

37. Zoals blijkt uit het arrest van 10 december 1991 (zaak C-179/90, Merci convenzionali porto di Genova, Jurispr. 1991, blz. I-5889, r.o. 15), zijn in laatstbedoeld verband met name de omvang van het verkeer in de betrokken haven en de betekenis daarvan ten opzichte van alle importen en exporten over zee in de betrokken Lid-Staat van belang.

38. In de tweede plaats moet worden onderstreept, dat volgens artikel 86, tweede alinea, sub a en c, van het Verdrag misbruik van een machtspositie kan bestaan in het rechtstreeks of zijdelings opleggen van onbillijke aan- of verkoopprijzen of van andere onbillijke contractuele voorwaarden en in het toepassen ten opzichte van handelspartners van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties, hun daarmee nadeel berokkenend bij de mededinging.

39. Volgens de rechtspraak van het Hof moet onder "onbillijke prijzen" in de zin van artikel 86, tweede alinea, sub a, van het Verdrag worden verstaan een te hoge prijs, die niet in een redelijke verhouding staat tot de economische waarde van de geleverde prestatie (zie, in die zin, arrest United Brands, reeds aangehaald, r.o. 250).

40. Het staat aan de nationale rechter om te onderzoeken, of dit het geval is voor het bedrag van de in het hoofdgeding bestreden havenbelastingen.

41. Opgemerkt moet worden, dat het feit dat een openbare onderneming, die een handelshaven in eigendom heeft en beheert, haar eigen veerdiensten en, op basis van wederkerigheid, die van bepaalde van haar handelspartners van betaling van deze belastingen vrijstelt, ook misbruik kan opleveren, voor zover dit betekent, dat ten opzichte van de andere handelspartners van de openbare onderneming ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties in de zin van artikel 86, tweede alinea, sub c, van het Verdrag worden toegepast.

42. Wat de vrijstelling van haar eigen veerdiensten van betaling van deze belastingen betreft, zou zulks het geval zijn indien mocht blijken, dat de openbare onderneming in haar boekhouding niet een bedrag gelijk aan het totaalbedrag van de normalerwijze verschuldigde havenbelastingen toewijst aan het deel van haar activiteit dat betrekking heeft op de exploitatie van haar veerdiensten. Bij gebreke van een transparante boekhouding zou de omstandigheid dat de prijzen die de openbare onderneming voor haar veerdiensten hanteert, abnormaal laag zijn in vergelijking met de prijzen die concurrerende veerbedrijven toepassen, een aanwijzing kunnen vormen dat die toewijzing niet heeft plaatsgevonden.

43. De omstandigheid dat de veerdiensten van sommige van de handelspartners van de openbare onderneming op basis van wederkerigheid van betaling van de belastingen zijn vrijgesteld, kan eveneens een schending van artikel 86, tweede alinea, sub c, van het Verdrag opleveren, indien mocht blijken, dat het totaalbedrag van de belastingen die de handelspartners normalerwijze zouden moeten betalen voor het gebruik van de haveninstallaties van de openbare onderneming gedurende een bepaalde periode, hoger is dan het bedrag dat de openbare onderneming normaliter verschuldigd zou zijn voor de havendiensten die zij gedurende dezelfde periode in de havens van haar handelspartners heeft ontvangen.

44. In de derde plaats zij opgemerkt, dat de krachtens de artikelen 86 en 90, lid 1, van het Verdrag op de Lid-Staat rustende verantwoordelijkheid pas ontstaat, wanneer het misbruik van de betrokken openbare onderneming het handelsverkeer tussen Lid-Staten ongunstig kan beïnvloeden. Aan deze voorwaarde is niet eerst voldaan wanneer het betrokken misbruik dat handelsverkeer inderdaad ongunstig heeft beïnvloed. Volstaan kan worden met het bewijs, dat het misbruik een dergelijk gevolg kan hebben (zie in die zin arrest Höfner en Elser, reeds aangehaald, r.o. 32).

45. Het Hof heeft evenwel reeds overwogen, dat misbruiken die, zoals de in het hoofdgeding aan de orde zijnde, ondernemingen treffen die zeevervoer tussen twee Lid-Staten verrichten, de handel tussen Lid-Staten ongunstig kunnen beïnvloeden (arrest Corsica Ferries, reeds aangehaald, r.o. 44).

2.3.1. Mede in het licht van dit arrest komen de klachten onder I terecht op tegen de oordelen van het Hof.

2.3.2. Het Hof geeft (in rov. 7.16) immers blijk van een onjuiste rechtsopvatting nu het Hof kennelijk van doorslaggevend belang heeft geacht of "de onderhavige wijze van heffing van zeehavengelden het handelsverkeer tussen de Lid-staten ongunstig heeft beïnvloed". Het arrest GT-Link maakt duidelijk dat het er alleen om gaat of het (beweerde) misbruik van de betrokken openbare onderneming het handelsverkeer tussen Lid-Staten ongunstig kan beïnvloeden.(4) Gezien rov. 45 van dat arrest is het trouwens waarschijnlijk dat dit handelsverkeer hier inderdaad ongunstig beïnvloed kan zijn.

2.3.3. Daar komt verder bij dat het Hof bij zijn beoordeling (in rov. 7.17) van de vraag of "het zeehavengeld voor olietankers niet in redelijke verhouding staat tot de economische waarde van de door de gemeente ten behoeve van hen geleverde prestaties" niet kon volstaan met het oordeel dat belanghebbenden dat "geenszins aannemelijk [hebben] gemaakt". Immers, de vraag of hier sprake was van een redelijke verhouding is (mede) een vraag van rechtskundige aard waarvan de beantwoording niet het voorwerp van bewijslevering kan zijn. Het gaat hier om een vage norm die door het Hof aan de hand van de door hem vast te stellen feiten en omstandigheden had moeten worden geconcretiseerd.(5)

2.3.4. Ik ga niet nader in op het oordeel (in rov. 7.18) dat de "stelling dat sprake is van misbruik door prijsdiscriminatie in de zin van artikel 86, sub c, EG-Verdrag omdat er ongelijke voorwaarden bij gelijkwaarde prestaties worden gehanteerd moet worden verworpen (...)". Ik merk wel op dat dit oordeel wellicht wat aan zeggingskracht zou hebben gewonnen indien het Hof de moeite zou hebben genomen dit oordeel te onderbouwen met méér dan alleen een verwijzing naar rov. 7.3. Nu laat het Hof namelijk geheel in het midden hoe hetgeen daar overwogen is, nu eigenlijk vertaald moet worden in een weerlegging van die stelling.

2.3.5. Het Hof komt bovendien (in rov. 7.19) tot de slotsom "dat door belanghebbende niet aannemelijk is gemaakt dat de gemeente misbruik maakt van een machtspositie die het op de gemeenschappelijke markt of een wezenlijk deel daarvan inneemt". Alhoewel de betekenis van deze overweging niet al te groot is - zij behelst immers slechts de min of meer dwingende gevolgtrekking uit de daaraan voorafgaande overwegingen - wekt zij de indruk dat het Hof (wederom) meende dat belanghebbende mede het bewijs diende te leveren voor de beantwoording van vragen van rechtskundige aard.

2.4.1. Tot slot wil ik aantekenen dat ik de in het beroepschrift in cassatie en de schriftelijke toelichting van belanghebbenden doorklinkende ergernis over de wijze waarop het Hof de klachten van belanghebbenden heeft gemeend te kunnen afdoen in elk geval wat betreft de rov. 7.15 tot en met 7.19 goed begrijp. Het komt de overtuigingskracht van deze uitspraak immers bepaald niet ten goede dat de diverse klachten uitsluitend worden verworpen met de dooddoener dat - kortweg - belanghebbenden de desbetreffende stellingen niet aannemelijk hebben gemaakt. Dat het Hof in deze zaken daarbij amper tot feitelijke vaststellingen is gekomen, draagt evenmin bij aan die overtuigingskracht.

2.4.2. Een en ander staat in schrille tegenstelling met de uitvoerige wijze waarop de Rechtbank Rotterdam (§ 1.5) dezelfde vragen heeft beantwoord, waarbij ik overigens in het midden laat of de Rechtbank daarbij tot een juist antwoord op die vragen is gekomen.

3. Beoordeling van de overige (gemeenterechtelijke) klachten

In aanvulling op dit citaat wijs ik op nog op de passages uit geschiedenis van de totstandkoming van art. 219 Gemeentewet die het Hof heeft weergegeven in rov. 7.2 (die in de genoemde bijlage zijn te vinden in §§ 8.2 en 8.3).

3.1.5. Het antwoord op vraag of de Gemeente te dezen de haar door de wetgever toegemeten beleidsruimte te buiten is gegaan, kan niet worden los gezien van de beoordeling (in § 2) van de klachten onder I. Immers, een tarief dat als onbillijk in de zin van art. 86 (oud; thans 82), tweede alinea, letter a, EG-Verdrag moet worden gekwalificeerd, moet wel leiden tot een willekeurige en onredelijke belastingheffing.

3.1.6. Het komt mij dan ook voor dat de klachten onder II het lot van die onder I moeten delen.

De Inspecteur heeft hier het oog op het "Resultatenoverzicht begroting 1996", dat hij als bijlage 2 bij dat vertoogschrift heeft overgelegd. Daarin is onder andere vermeld:

Bedragen in mln glds

Zeehavengeld Binnenhavengeld

Baten 419.2 (...)

Saldo -0.5

Verder heeft hij als bijlage 3 bij dat vertoogschrift een "resultaten-analyse 1996" overgelegd: daarin staan de werkelijk baten en lasten over 1996(12). Als ik de opmaak van het vorige overzicht aanhoudt, staat in die resultaten-analyse vermeld:

Bedragen in mln glds

Zeehavengeld Binnenhavengeld

Baten 394.6 (...)

Saldo -53.0

Een nadere uitsplitsing van deze cijfers, een (enigszins volledige) onderbouwing daarvan noch een toelichting daarop heb ik in de stukken van het geding aangetroffen.

In dat tweede rapport doen zij op blz. 6 ook een poging de werkelijke lasten over 1996 na te rekenen: daarbij blijft men echter steken op een bedrag van f 200.000.000.

3.2.6. Gezien het door partijen gevoerde debat - dat ik hiervoor kort heb gekenschetst - overtuigt de wijze waarop het Hof (in rov. 7.6 en 7.7) de desbetreffende klachten van belanghebbenden heeft verworpen mij niet. De enige motivering die het Hof geeft voor het oordeel dat - kortweg - de Inspecteur in voldoende mate aannemelijk heeft gemaakt dat de geraamde opbrengsten van het zeehavengeld niet uitgaan boven de geraamde lasten ter zake is dat het (in § 3.2.3 hiervoor weergegeven) betoog van belanghebbenden hen niet kan baten omdat dat "op zich" geen reden is om de verordening onverbindend te achten. Daarbij verwijst het Hof naar HR 3 mei 1995, BNB 1995/226 (Amsterdam; rioolaansluitrecht 1990). Noch daargelaten dat daarmee de redenering van het Hof niet erg helder is geworden(13), een dergelijke regel valt in HR BNB 1995/226 niet te lezen. Het Hof heeft zich dan ook op glad ijs begeven door die regel - kennelijk - te willen afleiden uit de verwerping - onder verwijzing naar art. 101a RO (oud) - van de klachten die opkwamen tegen het oordeel dat de "omstandigheid dat de begroting ingewikkeld en weinig doorzichtig is, wat daarvan ook zij, (...) geen reden [is] om de Verordening onverbindend te achten". Mij lijkt het echter nagenoeg onmogelijk om uit deze verwerping zonder nadere motivering in die zaak enige regel te destilleren, laat staan de verstrekkende regel die het Hof daarin meent te kunnen lezen.

3.2.7. Verder is onvoldoende duidelijk waarop het oordeel (in rov. 7.7) berust dat belanghebbenden niet aannemelijk hebben gemaakt dat - kortweg - het zeehavengeld strekt tot dekking van andere kosten dan die welke verband houden met het Gemeentelijk Havenbedrijf. In wezen ontbeert dat oordeel iedere motivering.

3.2.8. Een en ander brengt mij tot het oordeel dat de motiveringsklachten tegen hetgeen het Hof in rov. 7.6 en 7.7 heeft geoordeeld terecht zijn aangevoerd. De overige (rechts)klachten die in de onderdelen A, B en D van de klachten onder III worden aangevoerd, kunnen mitsdien blijven rusten.

3.3.3. In de Memorie van toelichting op de Wijziging van de Gemeentewet met betrekking tot de materiële belastingbepalingen is het volgende te vinden:(15)

Artikel [229b] De kostendekking

3.3.4. Duidelijk is dus dat de wetgever er geen moeite mee heeft dat gemeenten, door de regeling van retributies te combineren in één verordening, zichzelf op een eenvoudige wijze meer vrijheid verschaffen bij de toepassing van de opbrengstlimiet. De duidelijke tekst van art. 229b Gemeentewet en de eveneens duidelijke geschiedenis van de totstandkoming van dat artikel, brengen dan ook mee dat onderdeel C van de klachten onder III faalt.

3.4.2. Ik geloof dat het Hof hier enigszins langs het betoog van belanghebbenden scheert. Het gaat belanghebbenden immers om de combinatie van een gebruiksrecht en genotsrecht in één retributie (het zeehavengeld).

6.6. Conditio sine qua non of, zo men wil, conditio juris is dan wel dat de standplaats zich bevindt op voor de openbare dienst bestemde gemeentegrond. Die voorwaarde behoeft niet in de Verordening zelf te staan - al is dat voor de hanteerbaarheid ervan wel zo handig - maar vloeit rechtstreeks voort uit het bepaalde in art. 229, lid 1, onder a, Gemeentewet en wordt dan als het ware ingelezen in de Verordening.5 (...)

3.4.4. Ook hier is - blijkens art. 2 van de Verordening zeehavengeld 1990 - sprake van een gecombineerde gebruiks- en genotsretributie, waarvoor het bepaalde in art. 229, lid 1, onderdelen a en b, Gemeentewet het wettelijke fundament vormt. Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit de considerans van de Wijziging Verordening zeehavengeld 1990 van 7 en 9 november 1995, waarin wordt verwezen naar "artikel 227, aanhef en eerste lid, onderdeel b (...) van de gemeentewet", waarmee men het oog moet hebben gehad op de tekst en (vooral) de nummering van de Gemeentewet zoals die luidde in het jaar 1994.

3.4.5. Ik acht de gevolgtrekking van het Hof dat de opzet van het zeehavengeld niet in strijd is met art. 217 Gemeentewet dan ook juist. De gevolgtrekking behelst verder - naar het mij lijkt - een zuiver rechtsoordeel dat dus niet met vrucht met motiveringsklachten bestreden kan worden.

3.4.6. In cassatie wordt overigens niet aangevoerd dat hier niet zowel voldaan zou zijn aan de voorwaarden die voor de heffing van gebruiksrechten gelden als aan de voorwaarden die voor de heffing van genotsrechten gelden. De stukken van het geding geven ook geen aanleiding te veronderstellen dat er niet telkens sprake is van zowel (zeer kort samengevat) gebruik van voor de openbare dienst bestemde gemeentebezittingen als van het genot van gemeentelijke diensten.

3.4.7. Kortom, ik meen dat de klachten onder IV falen.

4. Slotsom

4.1. Ik komt tot de slotsom dat de rechts- en motiveringsklachten onder I en II, alsmede de motiveringsklachten onder III slagen. Een en ander brengt mee dat de zaken na vernietiging van 's Hofs uitspraken moeten worden verwezen voor een onderzoek (in volle omvang) van de desbetreffende geschilpunten. Nu het toch vooral gaat om het verkrijgen van inzicht in en het beoordelen van de tariefstelling, verdient het dunkt mij aanbeveling dat het verwijzingshof, gelijk de Rechtbank Rotterdam in de civiele zaak van plan was, een deskundigenbericht gelast. Dat kost een paar centen, maar dan heb je ook wat.

4.2. Ik heb vernomen dat inmiddels hoger beroep is ingesteld tegen het vonnis van de Rechtbank Rotterdam. Dat hoger beroep zal dan behandeld worden door het Hof. Die omstandigheid zou kunnen meebrengen de zaken na cassatie - in afwijking van de gewoonte - terug te wijzen naar het Hof. Wellicht dat partijen daarover in hun 'Borgersbrief' nog iets zouden willen opmerken. De Hoge Raad kan daarmee dan rekening houden bij zijn beslissing.

5. Conclusie

Ik concludeer in elk van de 12 zaken tot gegrondverklaring van het beroep in cassatie, tot vernietiging van de uitspraak van het Hof en tot verwijzing van de zaak naar het Hof of naar een ander hof ter verdere behandeling en berechting.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G