Parket bij de Hoge Raad, 02-10-2007, BA5831, 01723/06

Nr. 01723/06

Mr. Fokkens

Zitting: 22 mei 2007

7. Het arrest van het Hof Amsterdam houdt - voorzover hier van belang - het volgende in:

"Op 11 november 2005 heeft de verdediging bij wijze van preliminair verweer aangevoerd dat het openbaar ministerie niet ontvankelijk diende te worden verklaard omdat -zakelijk weergegeven- een voortgezette vervolging van verdachte in strijd is met de grondslagen van het strafproces.

De verdediging heeft aan dit verweer ten eerste ten grondslag gelegd dat het strafproces bij uitstek sanctierecht is en dat enerzijds deskundige en betrokken derden het erover eens zijn dat in deze zaak sprake is van een gerechtelijke dwaling en dat anderzijds er tegen een ander dan verdachte een vervolging gaande is betreffende onder meer dezelfde feiten als aan verdachte ten laste gelegd, in het kader waarvan in eerste aanleg reeds een veroordelend vonnis is gewezen. Voortgezette vervolging van verdachte onder deze omstandigheden raakt het wettelijk systeem in de kern en is in strijd met de beginselen van een behoorlijk strafproces. Een tweede reden om het openbaar ministerie in de vervolging niet ontvankelijk te verklaren, aldus de verdediging, is dat er bij het opsporingsonderzoek en bij de vervolging van verdachte is gehandeld in strijd met de beginselen van een behoorlijke procesorde, waardoor doelbewust en met grove veronachtzaming van de belangen van verdachte tekort is gedaan aan zijn recht op een eerlijk proces. De verdediging heeft daarbij onder meer aangeknoopt bij de bevindingen zoals neergelegd in het rapport van de commissie Posthumus, waarin wordt uiteengezet dat er in dit verband fouten zijn gemaakt.

Het hof heeft daarop toen beslist -zakelijk weergegeven- dat hetgeen de verdediging ter onderbouwing aan het verweer ten eerste ten grondslag heeft gelegd onvoldoende dragend is om tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie te concluderen. Verder heeft het hof overwogen dat de onderhavige procedure niet in strijd is met de grondslagen van het strafproces, te minder nu daarbij uitvoering wordt gegeven aan het bepaalde in artikel 467 lid 1 van het Wetboek van Strafvordering. Het hof dient de zaak binnen dit verband en de door de Hoge Raad in zijn herzieningsarrest aangegeven kaders opnieuw te beoordelen.

Met betrekking tot hetgeen ter onderbouwing van het verweer ten tweede is aangevoerd heeft het hof geoordeeld dat dit verweer ontijdig is gevoerd, nu daaromtrent zonder nader feitenonderzoek geen uitspraak kan worden gedaan.

Ter terechtzitting van het hof op 20 april 2006 heeft de advocaat-generaal zich op het standpunt gesteld dat het openbaar ministerie thans niet langer ontvankelijk is in zijn vervolging van de verdachte.

Daartoe heeft hij -zakelijk weergegeven- het volgende aangevoerd.

Een van de primaire doelen van het strafproces en het volledig en openbaar behandelen van een strafzaak is de waarheidsvinding. Als dat doel wegvalt, dan vervalt ook het vervolgingsbelang en het vervolgingsrecht van het openbaar ministerie hetgeen zonder nader onderzoek tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie dient te leiden.

Sinds de vorige zitting van het hof hebben zich nieuwe ontwikkelingen voorgedaan.

Voor de thans voorliggende beoordeling is met name van belang, dat het veroordelend arrest van het gerechtshof Den Haag, gewezen tegen [verdachte], inmiddels onherroepelijk is. Daarmee staat thans ook in rechte vast dat verdachte de hem tenlastegelegde feiten, die in deze procedure aan de orde zijn, niet heeft gepleegd.

Nu waarheidsvinding ten aanzien van de tenlastegelegde feiten, die in de zaak tegen verdachte aan het oordeel van het hof zijn onderworpen, niet meer aan de orde is en de vervolgingsbevoegdheid van het openbaar ministerie niet mag worden gebruikt voor een ander doel dan waarvoor zij is gegeven, vervalt het vervolgingsrecht van het openbaar ministerie.

Dat er door het openbaar ministerie fouten zijn gemaakt bij de strafvervolging van verdachte is op diverse manieren onderkend en de erkenning daarvan heeft geleid tot onder meer de vaststellingovereenkomst tussen verdachte en de Staat gedateerd 31 januari 2006. Een verder onderzoek daarnaar is geen zelfstandig strafvorderlijk belang dat het voortzetten van de vervolging van verdachte rechtvaardigt.

Ter terechtzitting van 20 april 2006 heeft de verdediging verweer gevoerd tegen het door de advocaat-generaal ingenomen standpunt.

Daartoe heeft de verdediging -zakelijk weergegeven- het volgende aangevoerd.

Het hof is gebonden aan zijn beslissingen zoals die zijn weergegeven in het proces-verbaal van de terechtzitting van 11 november 2005. De advocaat-generaal is daarom gehouden het dossier te completeren en het hof dient daarom de bij beslissing van 11 november 2005 genoemde getuigen te horen, voordat het hof kan toekomen aan een oordeel over de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie.

Verdachte en de samenleving hebben er recht op en belang bij dat een onafhankelijke rechter zijn oordeel geeft over het handelen en nalaten van het openbaar ministerie.

De veroordeling van [verzoeker] dateert uit een periode nadat vertegenwoordigers van het openbaar ministerie de belangen van verdachte ernstig hebben geschonden. Het is die schending die inzet is van het door de verdediging gevoerde niet-ontvankelijkheidsverweer en die nu in deze procedure moet worden onderzocht. In een rechtstaat dient op een fatsoenlijke wijze door een rechter te worden vastgesteld welke fouten er zijn gemaakt bij de opsporing en vervolging en welke strafvorderlijke consequenties daaraan verbonden moeten worden.

Anders dan de verdediging kennelijk meent, is het hof niet onder alle omstandigheden gebonden aan eerdere tijdens het onderzoek ter terechtzitting genomen beslissingen.

Wanneer er zich lopende het onderzoek ter terechtzitting nieuwe omstandigheden voordoen die van invloed kunnen zijn op enige door het hof in het kader van de artikelen 348 en 350 van het Wetboek van Strafvordering te nemen beslissing en - zoals in deze procedure het geval is- het openbaar ministerie dienaangaande een nieuw standpunt formuleert, dan dient het hof over dat andere standpunt te oordelen op grond van alle dan voorliggende feiten en omstandigheden. Dit kan tot gevolg hebben, dat het hof tot een ander oordeel komt.

Op grond van de stand van zaken in de vervolging van [verzoeker] kon op 11 november 2005 naar het oordeel van het hof niet de conclusie worden getrokken dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk was in de vervolging van verdachte. De zaak tegen [verzoeker] was immers nog aanhangig bij het gerechtshof Den Haag en er was toen geen rechterlijke beslissing die in kracht van gewijsde was gegaan.

Bij arrest van 22 november 2005 heeft het gerechtshof Den Haag [verzoeker] voor de ook aan verdachte tenlastegelegde feiten veroordeeld; dat arrest is inmiddels onherroepelijk.

Bedoeld arrest en relevante stukken uit het dossier van [verzoeker] zijn kort voor de zitting van dit hof van 20 april 2006 bij het dossier van verdachte gevoegd.

Nu de advocaat-generaal zich thans daarbij onder verwijzing naar voornoemd onherroepelijk arrest op het standpunt stelt, dat verdachte onschuldig is, dat in de strafzaak tegen verdachte de waarheidsvinding ten aanzien van de hem tenlastegelegde feiten niet meer aan de orde is en hij daaraan de conclusie verbindt dat het openbaar ministerie niet langer ontvankelijk is in de vervolging van verdachte, is het hof van oordeel dat het vervolgingsrecht van het openbaar ministerie in deze is komen te vervallen. Het hof neemt daarbij in aanmerking dat uit de behandeling ter zitting van dit hof noch uit hetgeen de verdediging naar voren heeft gebracht noch overigens een strafvorderlijk belang is gebleken of aannemelijk geworden dat een andere conclusie rechtvaardigt.

Op grond van het voorgaande dient het openbaar ministerie niet ontvankelijk te worden verklaard in de verdere vervolging van verdachte.

Het voorgaande betekent dat het hof niet toekomt aan het door de verdediging ingenomen standpunt dat in het kader van haar niet-ontvankelijkheidsverweer eerst door het hof nader onderzoek gedaan dient te worden naar het handelen en nalaten van het openbaar ministerie in de zaak tegen verdachte, nu met een dergelijk onderzoek in het kader van de onderhavige herzieningsprocedure evenmin een strafvorderlijk belang is gediend.

Het hof overweegt in dit verband dat er voor verdachte andere wegen openstaan om het optreden door en onder verantwoordelijkheid van het openbaar ministerie jegens hem te laten toetsen. Uit hetgeen ter zitting van dit hof naar voren is gekomen begrijpt het hof dat verdachte daarvan op de hoogte is en daarvan reeds gebruik maakt; verdachte heeft immers aangifte gedaan naar mogelijke betrokkenheid van de betreffende leden van het openbaar ministerie bij het plegen van strafbare feiten en daarnaast heeft hij met de Staat der Nederlanden een vaststellingsovereenkomst gesloten, waarbij partijen overeenstemming hebben bereikt over het betalen aan verdachte van een schadevergoeding door de Staat der Nederlanden."

9. Als voorbeeld van een geval waarin de verdachte geen rechtens te respecteren belang had bij het ingestelde cassatieberoep, kan dienen Hoge Raad van 18 februari 1997, NJ 1997, 411. De verdachte in die zaak had deelgenomen aan een demonstratie waarbij de landingsbaan van de vliegbasis Volkel werd bezet. Er werd gedemonstreerd tegen het onrecht dat het Innu-volk in Canada naar de mening van de demonstranten werd aangedaan door de Koninklijke Luchtmacht. Bijna alle demonstranten werden aangehouden wegens het niet voldoen aan de gegeven vordering zich te verwijderen. Van de 47 aangehouden personen weigerden 30 personen hun naam op te geven; zij werden heengezonden en hun zaken werden geseponeerd. Onder hen die wel hun naam hadden opgegeven, bevonden zich twee buitenlanders. Hun zaken werden geseponeerd wegens onvoldoende nationaal belang. In verband met het gelijkheidsbeginsel en de inmiddels opgetreden vertraging overwoog de officier van justitie vervolgens de vervolging tegen de overige verdachten te staken, maar toen de verdediging verzocht om wel te vervolgen, werd onder meer de verdachte door de officier van justitie gedagvaard voor de politierechter. De politierechter en in hoger beroep het hof verklaarden gezien de gang van zaken bij de vervolging het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk in zijn strafvervolging wegens - kortgezegd - schending van het gelijkheidsbeginsel. De verdachte ging tegen deze uitspraak in cassatie en stelde dat hij belang had bij zijn cassatieberoep omdat na vernietiging en verwijzing een nieuwe behandeling van de zaak zou volgen die kon leiden tot een gunstiger uitkomst, te weten vrijspraak. De verdachte zou belang hebben bij een vrijspraak nu daarbij de kans op schadevergoeding en een vergoeding van de gemaakte kosten groter zou zijn dan bij een niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie en omdat een vrijspraak zou leiden tot een zuivering van de goede naam van de verdachte. Verder zou bij een inhoudelijke behandeling van de zaak mogelijk aandacht worden besteed aan het onrecht dat het Innu-volk in Canada volgens de verdachte werd aangedaan door de Koninklijke Luchtmacht. De Hoge Raad overwoog daarover het volgende:

"5.1. De gronden waarop het Hof het Openbaar Ministerie niet-ontvankelijk heeft verklaard in zijn strafvervolging brengen mee dat een hernieuwde vervolging van de verdachte ter zake van het hem tenlastegelegde uitgesloten is, aangezien beginselen van een behoorlijke procesorde zich ertegen verzetten dat zodanige vervolging zou worden ingesteld nadat het bestreden arrest, waartegen het Openbaar Ministerie geen beroep in cassatie heeft ingesteld, onherroepelijk is geworden.

5.2. Voorts blijkt ook overigens noch uit de middelen, noch uit de overige stukken van het geding waarvan de Hoge Raad kennis neemt dat de verdachte een rechtens te beschermen belang heeft bij het instellen van beroep in cassatie tegen het bestreden arrest.

5.3. Het voorafgaande brengt mee dat de verdachte niet in zijn cassatieberoep kan worden ontvangen."

In de conclusie van mijn toenmalige ambtgenoot Van Dorst wordt nader uiteengezet waarom verdachte geen rechtens te beschermen belang had (onder 12 e.v.).

12. In de onderhavige zaak zouden beginselen van een behoorlijke procesorde - in het bijzonder het rechtszekerheidsbeginsel als vorm van het vertrouwensbeginsel - zich na deze uitspraak van het Hof verzetten tegen een (theoretisch mogelijke) hernieuwde vervolging van rekwirant. Vandaar dat rekwirant in zoverre geen belang heeft bij cassatie.

13. In de schriftuur wordt ook aangevoerd dat rekwirant op grond van art. 18 EVRM en art. 14 IVBPR (fair and public hearing) recht zou hebben op een nader onderzoek naar het handelen van het Openbaar Ministerie in deze strafzaak. Ik deel deze mening niet. Weliswaar ben ik met de stellers van het middel van mening dat in het kader van een strafzaak een onderzoek moet worden ingesteld naar het optreden van politie en/of Openbaar Ministerie indien dat voor de uitkomst van de strafzaak van belang is, maar die situatie doet zich hier niet voor. De uitkomst van de strafzaak staat immers vast, namelijk dat het vervolgingsrecht is vervallen en in die omstandigheden is er geen reden om in het kader van het strafproces een nader onderzoek in te stellen naar de gang van zaken in het voorbereidend onderzoek. Onderzoek naar de legitimiteit van het strafvorderlijk handelen van politie en Openbaar Ministerie is geen zelfstandig doel van het strafproces, maar vindt plaats in het kader van de beoordeling van de tegen een verdachte ingestelde vervolging. Het Hof heeft terecht overwogen dat er voor rekwirant andere wegen openstaan om het optreden van het Openbaar Ministerie te laten toetsen. De stelling dat rekwirant belang bij het cassatieberoep heeft omdat zijn burgerlijke rechten in het geding zijn, miskent dat hij inmiddels met de Staat een overeenkomst heeft gesloten over de door de Staat aan hem te betalen schadevergoeding vanwege de in deze zaak door hem geleden schade. Dat betekent dat de vaststelling van zijn burgerlijke rechten door middel van een "eerlijk proces" niet meer aan de orde is.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,