Parket bij de Hoge Raad, 26-07-2013, ECLI:NL:PHR:2013:642, 12/03888

De Inspecteur³ heeft aan belanghebbende met dagtekening 16 oktober 2009 een naheffingsaanslag loonbelasting/premie volksverzekeringen voor het jaar 2005 opgelegd ten bedrage van € 188.070. Bij afzonderlijke beschikkingen heeft de Inspecteur een bedrag van € 32.016 aan heffingsrente in rekening gebracht en een boete van € 86.500 opgelegd.

Voorts heeft de Inspecteur aan belanghebbende met dagtekening van 16 november 2009 een naheffingsaanslag loonbelasting/premie volksverzekeringen over het jaar 2006 opgelegd ten bedrage van € 77.470. Bij afzonderlijke beschikkingen heeft de Inspecteur een bedrag van € 10.347 aan heffingsrente in rekening gebracht en een boete van € 29.365 opgelegd.

Het door belanghebbende gemaakte bezwaar is door de Inspecteur bij in één geschrift vervatte uitspraken op bezwaar van 18 maart 2010 afgewezen.

Bij vonnis van 25 mei 2010 van de rechtbank te Utrecht is belanghebbende in staat van faillissement verklaard. Het vonnis is in hoger beroep bekrachtigd. Bij arrest van 17 december 2012 heeft de civiele kamer van de Hoge Raad het daartegen ingestelde beroep in cassatie verworpen.

Belanghebbende heeft tegen de uitspraken op bezwaar beroep ingesteld bij de rechtbank te Haarlem (hierna: de Rechtbank).⁴ De Rechtbank heeft de beroepen ongegrond verklaard en de boetes verminderd tot € 80.158 voor 2005 en € 27.345 voor 2006 vanwege overschrijding van de redelijke termijn van berechting als bedoeld in artikel 6 van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM).

Belanghebbende heeft tegen de uitspraak van de Rechtbank hoger beroep ingesteld bij het Hof. De griffier van het Hof heeft bij brief van 8 december 2011 belanghebbende verzocht het verschuldigde griffierecht ten bedrage van € 112 te betalen. Het Hof heeft daarop van belanghebbende geen betaling ontvangen.

Bij aangetekende brief, verzonden op 5 januari 2012, is belanghebbende vervolgens door de griffier nogmaals gewezen op de verschuldigdheid van het griffierecht. In die brief is aan belanghebbende meegedeeld dat het griffierecht binnen vier weken ‘dient te zijn bijgeschreven op de rekening van de rechtbank dan wel ter griffie dient te zijn gestort’. Het Hof heeft daarop van belanghebbende nog steeds geen betaling ontvangen.

Bij brief van 16 januari 2012, door belanghebbende aangeduid als ‘Verzoekschrift ontheffing griffierecht’, heeft belanghebbende het Hof verzocht om ‘bij beschikking te willen doen bepalen dat gelet op zijn faillissementssituatie ten aanzien van hem de verplichting tot betaling van het griffierecht buiten toepassing blijft.’ In de brief voert belanghebbende onder meer aan dat hij ‘zodanig onvermogend is dat hij niet in staat is het griffierecht te voldoen’.

Bij uitspraak als bedoeld in artikel 8:54 Awb van 8 maart 2012 heeft het Hof het hoger beroep wegens het niet betalen van griffierecht, als bedoeld in artikel 8:41, tweede lid, Awb, (kennelijk) niet-ontvankelijk verklaard. Het Hof zag blijkbaar geen reden voor het achterwege laten van de niet-ontvankelijkverklaring op de grond dat redelijkerwijs niet kan worden geoordeeld dat belanghebbende in verzuim is geweest.

Tegen de uitspraak van het Hof heeft belanghebbende op grond van artikel 8:55, lid 1, Awb verzet gedaan.⁵

Het Hof heeft geoordeeld:

Het Hof begrijpt belanghebbende aldus dat hij betoogt dat hem de gang naar de hoger beroepsrechter wordt belet indien van hem verlangd wordt dat hij het (volledige) bedrag aan griffierecht betaalt. In zijn onder 2.3 bedoelde brief beroept hij zich op artikel 6, eerste lid, van het EVRM en artikel 47 van het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie (hierna: het Handvest).

Zowel artikel 47 van het Handvest als artikel 6, eerste lid, van het EVRM geven in beginsel een recht op toegang tot de rechter.

De bepalingen van het Handvest zijn echter ingevolge artikel 51, eerste lid, daarvan uitsluitend van toepassing indien het recht van de Unie tot uitdrukking wordt gebracht. Op geschillen over belastingaanslagen is het bepaalde in artikel 6 van het EVRM niet van toepassing omdat dergelijke geschillen buiten het bereik vallen van die bepaling (EHRM 12 juli 2001, nr. 44759/98, Ferrazzini, en Hoge Raad 4 maart 2011, nr. 10/01402, LJN BP6284).

Uit de het Hof bij de behandeling van het verzet ter beschikking staande stukken en uit het verhandelde ter zitting van 5 juni 2012 volgt niet dat de rechtbank het tussen partijen bestaande geschil en de conclusie van partijen onjuist heeft omschreven of dat het geschil inmiddels beperkter van aard of omvang is. Hieruit volgt dat het geschil buiten de werkingssfeer van het Handvest valt omdat in dezen geen sprake is van een situatie waarin het recht van de Unie tot uitdrukking wordt gebracht. Artikel 47 van het Handvest mist derhalve in zoverre betekenis en het bepaalde in artikel 6 van het EVRM is niet van toepassing voor zover het geschil ziet op de naheffingsaanslagen.

Artikel 6 van het EVRM is wel van toepassing voor zover het geschil betrekking heeft op de boeten. In zoverre is immers sprake van een 'criminal charge' in de zin van het eerste lid van die verdragsbepaling. Daarbij verdient opmerking dat het EVRM de verdragsstaten weliswaar niet verplicht tot het openstellen van hoger beroep in zaken waarop dat artikel van toepassing is, maar dat indien die mogelijkheid wel is opengesteld ook de behandeling in hoger beroep dient te voldoen aan de eisen van artikel 6 van het EVRM (vgl. EHRM, 19 december 1997, nr. 26737/95, Brualla Gómez de la Torre: "The Court reiterates that Article 6 of the Convention does not compel the Contracting States to set up courts of appeal or of cassation (...). However, where such courts do exist, the guarantees of Article 6 must be complied with").

De omstandigheid dat een (deel van een) geschil zowel buiten het bereik valt van het Handvest als van het EVRM houdt echter niet in dat de bij dat geschil betrokken partijen geen recht zouden hebben op toegang tot de rechter. Een effectief recht op toegang tot de onafhankelijke rechter vormt een algemeen rechtsbeginsel dat evenzeer geldt binnen de nationale rechtsorde van een rechtsstaat en evenzeer los van enige verdragsbepaling, zeker ook indien het - zoals hier - gaat om geschillen die zien op gedwongen bijdragen aan de overheid als zodanig.

Het Hof ziet geen aanleiding bij de vraag of het onder 2.11 geformuleerde algemene rechtsbeginsel is geschonden een andere maatstaf aan te leggen dan aan de orde is indien getoetst moet worden of het in artikel 6 van het EVRM gewaarborgde recht op toegang tot de rechter is geschonden. Voorts bestaat evenmin grond - zulks in navolging van de jurisprudentie van het EHRM - om ten aanzien van het hoger beroep een andere benadering te kiezen dan voor de berechting in eerste aanleg.

Het heffen van griffierecht vormt, per definitie, een vorm van beperking voor de vrijheid van toegang tot de rechter. Die vrijheid is echter niet absoluut.

Artikel 6 van het EVRM verzet zich derhalve slechts tegen heffing van een zodanig bedrag aan griffierecht dat dit - mede gelet op de voor de betrokken belanghebbende in het geding zijnde belangen - een wezenlijke belemmering van de toegang tot de rechter vormt. Hetzelfde heeft te gelden bij toetsing van het griffierecht aan het onder 2.11 geformuleerde algemene rechtsbeginsel.

Naar het oordeel van het Hof is van een wezenlijke belemmering sprake indien de betrokken belanghebbende het in rekening gebrachte griffierecht gelet op zijn financiële mogelijkheden niet kan voldoen, of niet anders kan voldoen dan met buitengewoon bezwaar (hetgeen zich bijvoorbeeld kan voordoen in een situatie waarin de betrokkene reeds zwaar in de schulden zit en alleen maar zou kunnen betalen door nog meer te lenen). Onder omstandigheden kan ook van een wezenlijke belemmering van het toegangsrecht sprake zijn indien de betrokken belanghebbende weliswaar in staat moet worden geacht het griffierecht te betalen, maar het griffierecht in absolute zin en in relatieve zin (ten opzichte van het belang waarop het geschil betrekking heeft) dermate hoog is, dat hij - mede in aanmerking nemende het aan iedere procedure verbonden procesrisico - bij een rationele afweging van het beroep op de rechter af zal zien.

Het Hof acht het gelet op hetgeen belanghebbende dienaangaande heeft aangevoerd (in het bijzonder door overlegging van de onder 1.8 gemelde nadere stukken) en het onder 2.2 vermelde faillissement aannemelijk dat belanghebbendes vermogens- en inkomenspositie dusdanig is dat deze aan betaling van het volledige bedrag aan griffierecht in de weg staan, althans dat volledige betaling niet anders zou kunnen plaatsvinden dan met buitengewoon bezwaar. Uit de vorenbedoelde nadere stukken volgt immers dat het (gezamenlijke) inkomen van belanghebbende en zijn echtgenote slechts bestaat uit een netto WWB-uitkering van € 1.033,49 waarop maandelijks een bedrag van € 133,64 wordt ingehouden in verband met een daarop gelegd beslag, en dat na aftrek van de vaste lasten slechts een betrekkelijk gering bedrag overblijft. Voorts volgt uit die stukken dat belanghebbendes vermogenspositie negatief is, na de verkoop van zijn woning begin 2012 is belanghebbende met een aanzienlijke restantschuld aan de kredietverstrekkende bank blijven zitten. Het moet dan ook in strijd worden geacht met artikel 6, eerste lid, van het EVRM en het meerbedoelde algemene rechtsbeginsel om op straffe van niet-ontvankelijkheid desalniettemin volledige betaling van het griffierecht te verlangen.

Het Hof ziet derhalve in de omstandigheden van het onderhavige geval waarin de financiële omstandigheden van belanghebbende zodanig zijn dat deze aan betaling van het volledige bedrag aan griffierecht in de weg staan - voor wat betreft de opgelegde vergrijpboeten met inachtneming van het in artikel 6, eerste lid, van het EVRM gewaarborgde recht op toegang tot de rechter en voorts gezien in het licht van het onder 2.11 geformuleerde algemene rechtsbeginsel - aanleiding het ter zake van de indiening van het hoger beroep verschuldigde griffierecht te verminderen tot op € 20.

Het Hof heeft het verzet gegrond verklaard.