Parket bij de Hoge Raad, 01-02-2017, ECLI:NL:PHR:2017:28, 16/01382

Met betrekking tot belanghebbendes standpunt onder (1), inhoudende dat artikel 14, lid 1, onder a, van de Richtlijn in de weg staat aan afschaffing van de vrijstelling voor kolen die worden gebruikt voor het opwekken van elektriciteit, oordeelt de Rechtbank (waarbij voor ‘eiseres’ moet worden gelezen ‘belanghebbende’):

“13. De rechtbank zal allereerst beoordelen of artikel 14, eerste lid, onder a, van de Richtlijn aan afschaffing van de vrijstelling in de weg staat. Dit artikel vereist dat belastingheffing uit milieubeleidsoverwegingen plaatsvindt. Uit de hiervoor onder 12 opgenomen passages uit de parlementaire geschiedenis volgt naar het oordeel van de rechtbank dat aan de afschaffing van de vrijstelling (tevens) milieubeleidsoverwegingen ten grondslag liggen. Hiermee is aan het vereiste van de Richtlijn voldaan. In de Memorie van Toelichting wordt er immers op gewezen dat de milieudruk als gevolg van elektriciteitsopwekking uit kolen vele malen zwaarder is dan bijvoorbeeld elektriciteitsopwekking uit aardgas en het belasten van dergelijk kolengebruik de positie van duurzamere alternatieven en daarmee beweging naar een duurzamere energievoorziening versterkt. Dat de afschaffing van de vrijstelling volgens het Nader Rapport primair is gericht op het creëren van budgettaire opbrengsten om de overheidsfinanciën op orde te brengen, en dat de opbrengst niet op basis van een wettelijk voorschrift wordt gebruikt voor een milieudoel maakt naar het oordeel van de rechtbank niet dat geen milieubeleidsoverwegingen aanwezig zijn. In het Nader Rapport wordt er immers ook op gewezen dat de belastingheffing de inzet van kolen naar verwachting zal verminderen en het belasten van kolengebruik de bij- en meestook van biomassa versterkt. Dat de regulerende werking van de heffing mogelijk minimaal is, op Europees niveau (voorlopig) geen effect zal hebben vanwege het zogenoemde ETS-systeem en dat het milieueffect van de heffing van tevoren mogelijk te rooskleurig is ingeschat, leidt de rechtbank niet tot een ander oordeel. Uit de Richtlijn volgt niet dat een lidstaat moet aantonen dat en in hoeverre de belastingheffing daadwerkelijk effect heeft op het milieu en worden geen bestedingseisen aan de opbrengst gesteld. Evenmin maakt het feit dat de kolenbelasting geen onderscheid maakt naar gelang de gebruikte kolensoort en de daarmee verband houdende uitstoot van schadelijke stoffen dat er geen sprake is van een uit milieubeleidsoverwegingen ingevoerde heffing, nu niet in geschil is dat kolencentrales de meest milieubelastende elektriciteitscentrales zijn.

Voorts is naar het oordeel van de Rechtbank geen sprake van ongeoorloofde discriminatie als bedoeld in artikel 110 VWEU (4):

“18.1. Ervan uitgaande dat eiseres over de onderhavige tijdvakken belasting heeft aangegeven en voldaan over de uit Rusland, Colombia en Zuid-Afrika afkomstige en in haar kolencentrale(s) gebruikte kolen, oordeelt de rechtbank als volgt. De rechtbank is van oordeel dat het beroep op artikel 110 VWEU faalt, aangezien deze bepaling niet ziet op producten die rechtstreeks uit derde landen worden ingevoerd.”

Inzake de rechtstreekse werking van bepalingen in overeenkomsten tussen de Europese Unie en derde landen overweegt de Rechtbank het volgende:

“19. Volgens vaste rechtspraak van het Hof van Justitie moet bij het onderzoek naar de rechtstreekse werking van bepalingen in overeenkomsten tussen de Europese Unie en derde landen steeds te rade worden gegaan bij de geest, de opzet en de bewoordingen van de betrokken overeenkomst (zie rechtsoverweging 33 van de zaak C-160/09 Ioannis Katsivardas - Nikolaos Tsitsikas OE/Ypourgos Oikonomikon). Een bepaling van een door de Europese Unie met derde landen gesloten overeenkomst moet worden geacht rechtstreeks toepasselijk te zijn, wanneer zij, gelet op haar bewoordingen en op het doel en de aard van de overeenkomst, een duidelijke en nauwkeurig omschreven verplichting behelst voor welker uitvoering of werking geen verdere handeling is vereist (rechtsoverweging 21 van zaak C-265/03, Igor Simutenkov/Ministerio de Educación y Cultura, Hof van Justitie).”

Naar het oordeel van de Rechtbank is evenmin sprake van ongeoorloofde discriminatie in de zin van artikel 11 van de Overeenkomst met Rusland:

“21. Uit de tekst van artikel 11, eerste lid, van de Overeenkomst met Rusland blijkt dat deze bepaling elke partij bij deze overeenkomst, waaronder ook Nederland, in duidelijke, nauwkeurig omschreven en onvoorwaardelijke bewoordingen verbiedt om over producten die herkomstig zijn uit het grondgebied van de ene partij en die op het grondgebied van de andere partij worden ingevoerd een belasting te heffen die hoger is dan de belastingheffing op soortgelijke binnenlandse producten. Een dergelijke regel van gelijke behandeling legt een nauwkeurig bepaalde resultaatsverplichting op en is naar zijn aard geschikt om door een justitiabele voor de nationale rechter te worden ingeroepen ten behoeve van een verzoek om discriminerende bepalingen buiten toepassing te laten, zonder dat daarvoor nadere uitvoeringsmaatregelen vereist zijn. De vaststelling dat het in artikel 11, eerste lid, van de Overeenkomst met Rusland neergelegde non-discriminatiebeginsel rechtstreekse werking heeft, wordt naar het oordeel van de rechtbank niet weerlegd door het doel en de aard van deze overeenkomst. Immers, volgens artikel 1 van de Overeenkomst met Rusland heeft deze ten doel een partnerschap tussen de partijen tot stand te brengen, dat onder meer nauwe politieke betrekkingen, handel en harmonische economische betrekkingen tussen deze partijen, de politieke en economische vrijheden, evenals de verwezenlijking van een geleidelijke integratie tussen de Russische Federatie en een uitgestrekter samenwerkingsgebied in Europa moet bevorderen.

22. Eiseres stelt zich op het standpunt dat Nederland een aan kolen concurrerend binnenlands product, te weten in Nederland geproduceerd aardgas, minder zwaar belast dan uit Rusland ingevoerde kolen en dat daarmee bescherming plaatsvindt van het nationale product aardgas. Naar niet in geschil is, zijn kolen en aardgas echter geen soortgelijke producten. Anders dan in artikel 110 VWEU is in artikel 11 van de Overeenkomst met Rusland geen bepaling over zijdelingse bescherming van andere producties opgenomen. Van strijd met artikel 11 eerste lid, van de Overeenkomst met Rusland is naar het oordeel van de rechtbank dan ook geen sprake. Daar komt bij dat verschil in behandeling objectief gerechtvaardigd is. Het verbruik van kolen is immers in (veel) sterkere mate belastend voor het milieu dan het verbruik van aardgas.”

De Rechtbank oordeelt in gelijke zin met betrekking tot artikel 21 van de Overeenkomst met Colombia en artikel 21 van de Overeenkomst met Zuid-Afrika:

“25. Uit de tekst van artikel 21 van de Overeenkomst met Colombia, in samenhang met artikel III, lid 2 GATT, blijkt dat die bepalingen elke partij bij de Overeenkomst met Colombia, waaronder ook Nederland, in duidelijke, nauwkeurig omschreven en onvoorwaardelijke bewoordingen verbieden om over producten die herkomstig zijn uit het grondgebied van de ene partij en die op het grondgebied van de andere partij worden ingevoerd een belasting te heffen die hoger is dan de belastingheffing op soortgelijke, rechtstreeks concurrerende of substitueerbare binnenlandse goederen. Een dergelijke regel van gelijke behandeling legt een nauwkeurig bepaalde resultaatsverplichting op en is naar zijn aard geschikt om door een justitiabele voor de nationale rechter te worden ingeroepen ten behoeve van een verzoek om discriminerende bepalingen buiten toepassing te laten, zonder dat daarvoor nadere uitvoeringsmaatregelen vereist zijn. Nu artikel III GATT een integrerend deel van de Overeenkomst met Colombia is, wijkt deze situatie af van de casus die voorlag in het arrest van het HvJ van 12 december 1995 (C-469-93, Chiquita), waarin het HvJ een rechtstreeks beroep op artikel III (dus zonder verwijzing via een verdrag) van het GATT afwees. Kolen en (Nederlands) aardgas zijn geen soortgelijke producten in de zin van artikel 21, lid 2, van de Overeenkomst met Colombia. De producten verschillen niet alleen fysiek zeer aanzienlijk van elkaar, maar ook ten aanzien van de wijze van aanwending en de mate waarin bij de verbranding milieuvervuilende stoffen vrijkomen. Hieraan doet niet af dat het beide energiedragers zijn en gebruikt worden voor de opwekking van hetzelfde eindproduct elektriciteit. Het verschil in behandeling is bovendien objectief gerechtvaardigd. Het verbruik van kolen is in (veel) sterkere mate belastend voor het milieu dan het verbruik van aardgas. Naar het oordeel van de rechtbank is de heffing van kolenbelasting niet bedoeld om nationale producten te beschermen (vgl. artikel III, lid 1 GATT).

(…)

27. Naar het oordeel van de rechtbank legt ook artikel 21 van de Overeenkomst met Zuid-Afrika een nauwkeurig bepaalde resultaatsverplichting op, namelijk het onthouden van binnenlandse maatregelen of praktijken van fiscale aard die discrimineren tussen producten van de ene partij en de producten van oorsprong uit het grondgebied van de andere partij. Deze verplichting is naar zijn aard geschikt om door een justitiabele voor de nationale rechter te worden ingeroepen ten behoeve van een verzoek om discriminerende bepalingen buiten toepassing te laten, zonder dat daarvoor nadere uitvoeringsmaatregelen vereist zijn. Naar het oordeel van de rechtbank is er bij de heffing van kolenbelasting geen sprake van discriminatie tussen uit Zuid-Afrika ingevoerde kolen en nationaal aardgas. Zoals hiervoor overwogen is geen sprake van soortgelijke producten.”

Hof

Net als voor de Rechtbank houdt partijen voor het Hof verdeeld het antwoord op de vraag of belanghebbende recht heeft op gehele of gedeeltelijke teruggaaf van de over de maanden januari en februari 2014 op aangifte voldane bedragen aan kolenbelasting. Het geschil spitst zich toe op de vraag of de wetgever de bevoegdheid heeft de vrijstelling per 1 januari 2013 in te trekken. Bij de beantwoording van deze vraag overweegt het Hof als volgt:

“6.1. De rechtbank heeft naar 's Hofs oordeel terecht en op goede gronden geoordeeld dat het gelijk op alle onderdelen van het geschil aan de zijde van de Inspecteur is. Belanghebbende heeft geen feiten en omstandigheden noch juridische argumenten aangevoerd, ook niet in hoger beroep, die een andere conclusie rechtvaardigen.