Parket bij de Hoge Raad, 20-02-2018, ECLI:NL:PHR:2018:180, 17/01894

Belanghebbende heeft op 25 maart 2011 aangifte IB/PVV over het jaar 2010 gedaan naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van nihil. Naar aanleiding daarvan is aan belanghebbende op 8 juni 2011 een voorlopige aanslag IB/PVV over het jaar 2010 opgelegd overeenkomstig de ingediende aangifte, hetgeen resulteerde in een uitbetaling van de algemene heffingskorting van € 1.987 (plus heffingsrente).

Op 31 maart 2011 had belanghebbende een gewijzigde aangifte IB/PVV over het jaar 2010 ingediend naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van negatief € 10.153, bestaande uit de zelfstandigenaftrek (€ 9.427), de startersaftrek (€ 2.110) en de MKB-winstvrijstelling (-/- € 1.384). Doordat belanghebbende in het aangifteformulier heeft aangegeven recht te hebben op de zelfstandigenaftrek, werd in het aangifteprogramma automatisch de iack toegekend. Als gevolg hiervan verscheen er in de aangifte een kruisje achter de iack.

Het computersysteem van de Belastingdienst heeft de voornoemde gewijzigde aangifte uitgeworpen onder vermelding van het volgende risico: ‘saldo fiscale winstberekening niet gevuld; mogelijk ten onrechte ondernemers en ondernemingsfaciliteiten geclaimd’ (hierna: de uitworpreden). Naar aanleiding hiervan heeft de Inspecteur belanghebbende enkele vragen gesteld over de onderneming. Bij brief van 9 januari 2013 heeft de Inspecteur meegedeeld voornemens te zijn van de gewijzigde aangifte af te wijken, door de zelfstandigen- en startersaftrek te corrigeren.

Met dagtekening 7 maart 2013 is de aanslag IB/PVV over het jaar 2010, conform dat voornemen, opgelegd naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van nihil, waarbij de uit te betalen heffingskortingen zijn vastgesteld op € 2.762, bestaande uit de algemene heffingskorting (€ 1.987) en de iack (€ 775).

In 2014 is de Belastingdienst er achter gekomen dat in de jaren 2008 tot en met 2012 aan vele belastingplichtigen de iack ten onrechte is toegekend; zo ook aan belanghebbende.

Met dagtekening 26 juli 2014 heeft de Inspecteur een navorderingsaanslag IB/PVV over het jaar 2010 aan belanghebbende opgelegd, waarin de aanvankelijk bij aanslag toegekende iack is teruggenomen. Na vergeefs bezwaar tegen de navorderingsaanslag heeft belanghebbende beroep ingesteld.

In geschil is of de Inspecteur hier kon navorderen op grond van artikel 16, tweede lid, aanhef en onderdeel c, van de AWR.

De Rechtbank heeft tot materieel uitgangspunt genomen dat belanghebbende, gelet op het bepaalde in artikel 8:14a van de Wet inkomstenbelasting 2001, geen recht heeft op de iack. De iack is echter wel aan belanghebbende uitbetaald. Met het opleggen van de navorderingsaanslag is beoogd deze ten onrechte gedane uitbetaling te corrigeren. De Rechtbank overweegt dat ingevolge artikel 16, tweede lid, aanhef en onderdeel c, van de AWR navordering mede kan plaatsvinden in alle gevallen waarin te weinig belasting is geheven, doordat ten gevolge van een fout een aanslag ten onrechte achterwege is gelaten of ten gevolge van een fout een belastingaanslag tot een te laag bedrag is vastgesteld, hetgeen de belastingplichtige redelijkerwijs kenbaar is, waarvan in elk geval sprake is indien de te weinig geheven belasting ten minste 30 percent van de ingevolge de belastingwet verschuldigde belasting bedraagt. Onder verwijzing naar het arrest van de Hoge Raad van 27 juni 2014⁴ heeft de Rechtbank vooropgesteld dat onder een ‘fout’ in de zin van artikel 16, tweede lid, aanhef en onderdeel c, van de AWR moet worden verstaan: elke misslag die bij de Belastingdienst optreedt in verband met de aanslagregeling, zoals schrijf-, reken-, overname- en intoetsfouten, maar ook andere fouten zoals ‘fouten ten gevolge van de geautomatiseerde verwerking van aangiften’, indien het gevolg daarvan is dat de belastingschuld op een te laag bedrag is vastgesteld. Naar het oordeel van de Rechtbank is er in het onderhavige geval sprake van een ‘fout’ in voornoemde zin. Zij neemt hiertoe in overweging dat de Inspecteur belanghebbende reeds in de brief van 9 januari 2013 heeft medegedeeld dat belanghebbende geen recht had op de zelfstandigen- en de startersaftrek en dat hij de aangifte zal corrigeren op basis van de hem ter beschikking staande inkomensgegevens. Volgens het betoog van de Inspecteur zijn enkel de ondernemersfaciliteiten beoordeeld. Het aanslagprogramma had voorts de iack automatisch moeten aanpassen. Dit is niet gebeurd vanwege een fout in het controleprogramma. De Rechtbank heeft geoordeeld geen aanleiding te zien te twijfelen aan de juistheid van de uitleg van de Inspecteur. De Rechtbank heeft met het oog hierop geoordeeld dat er sprake is van een fout ten gevolge van de geautomatiseerde verwerking van aangiften en niet van, zoals belanghebbende heeft betoogd, een verzuim dat voortvloeit uit een verwijtbaar onjuist inzicht van verweerder in de feiten die bepalend zijn voor de (omvang van) de belastingplicht. Dat er sprake zou zijn geweest van enige beoordeling met betrekking tot de iack is immers niet gebleken. Voorts is volgens het oordeel van de Rechtbank ook voldaan aan het 30%- vereiste zodat de fout moet worden geacht ook voor belanghebbende kenbaar te zijn geweest. De Rechtbank heeft aldus geoordeeld dat de Inspecteur terecht heeft nagevorderd op grond van artikel 16, tweede lid, aanhef en onderdeel c, van de AWR en heeft het beroep ongegrond verklaard.

Tegen de uitspraak van de Rechtbank is belanghebbende opgekomen in hoger beroep. Het Hof heeft vooropgesteld dat uit de memorie van toelichting blijkt dat de wetgever bij de toevoeging van onderdeel c aan het tweede lid van artikel 16 van de AWR, niet heeft willen breken met de voorheen ontwikkelde rechtspraak over beoordelingsfouten van de inspecteur, waar die inhoudt dat navordering niet mogelijk is indien een aanslag te laag is vastgesteld als gevolg van een verwijtbaar onjuist inzicht van de inspecteur in de feiten die bepalend zijn voor de (omvang van de) belastingplicht of van een onjuist inzicht van de inspecteur in het recht. Een dergelijke beoordelingsfout kan niet met toepassing van artikel 16, tweede lid, aanhef en onderdeel c, van de AWR worden hersteld, ook niet indien die voor de belastingplichtige kenbaar was. Onder verwijzing naar de parlementaire geschiedenis en jurisprudentie heeft het Hof voorts vooropgesteld dat afgezien van de uitsluiting van voornoemde beoordelingsfouten het begrip ‘fout’ in artikel 16, tweede lid, onderdeel c, van de AWR neutraal en ruim bedoeld is en onder het begrip ‘fout’ in voornoemde zin dient te worden verstaan: elke misslag die bij de Belastingdienst optreedt in verband met de aanslagregeling, zoals schrijf-, reken-, overname- en intoetsfouten, maar ook andere fouten zoals “fouten ten gevolge van de geautomatiseerde verwerking van aangiften”, indien het gevolg daarvan is dat de belastingschuld op een te laag bedrag is vastgesteld.

Naar het oordeel van het Hof is er in het onderhavige geval wel sprake van een beoordelingsfout van de Inspecteur. Het Hof neemt hierbij in overweging dat de Inspecteur bij het vaststellen van de definitieve aanslag de zelfstandigenaftrek heeft gecorrigeerd en het de Inspecteur bij zorgvuldige kennisneming van de aangifte direct duidelijk zou zijn geweest dat belanghebbende geen recht had op de iack. Zelfs als de Inspecteur het recht op de iack niet expliciet heeft beoordeeld, is er naar het oordeel van het Hof sprake van een beoordelingsfout. Het Hof overweegt daartoe dat in de damage memo staat vermeld dat na correctie van de zelfstandigenaftrek de iack handmatig zou moeten worden aangepast. In het onderhavige geval is dat niet gebeurd. Van een automatiseringsfout is dan ook geen sprake volgens het Hof. Het Hof neemt hierbij in overweging dat de automatisering op zichzelf werkte zoals werd verondersteld. Ook de omstandigheid dat het schrappen van de iack eenvoudig geautomatiseerd had kunnen geschieden, leidt er naar het oordeel van het Hof niet toe dat, voor zover zulks (nog) niet geautomatiseerd geschiedde, dit een automatiseringsfout zou zijn. Het Hof heeft voorts overwogen:

Ter zake van de stelling van de Inspecteur, dat het management van de Belastingdienst aan medewerkers van de Belastingdienst voorschrijft alleen de uitworpreden te onderzoeken - in dit geval de ondernemers- en ondernemingsfaciliteiten - en op overige elementen van de aangifte geen acht te slaan, merkt het Hof op dat dit niet in de weg staat aan de conclusie dat sprake is van een ambtelijk verzuim. Eventuele uit een dergelijke werkwijze voortvloeiende fouten dienen voor rekening van de Inspecteur te komen en laten onverlet dat de Inspecteur niet kan navorderen als hij na een zorgvuldig kennisnemen van de aangifte tot een juiste aanslag had kunnen komen. Ten overvloede merkt het Hof op dat het recht op de iack direct samenhangt met de uitworpreden, te weten het recht op zelfstandigenaftrek, zodat het bezien of recht bestaat op de iack valt binnen een onderzoek naar de uitworpreden. Dit oordeel vindt ook steun in de damage memo.

Het Hof heeft het hoger beroep van belanghebbende gegrond verklaard en heeft de navorderingsaanslag vernietigd.