Parket bij de Hoge Raad, 31-08-2020, ECLI:NL:PHR:2020:758, 20/00551

In cassatie stelt belanghebbende twee middelen voor. Het eerste middel betoogt dat het Hof ten onrechte heeft geoordeeld dat de uitkering is verkregen uit een vroegere dienstbetrekking. Volgens belanghebbende gaat het om een betaling van smartengeld, namelijk een vergoeding van het verlies van een leven door een vliegtuigramp die is veroorzaakt door (oorlogs)molest van derden; het gaat niet om een vergoeding van schade door een ongeval dat is veroorzaakt door het werk waarvoor de werkgever aansprakelijk is op grond van schuld. Daarmee ziet het middel geen verschil tussen de uitkering en smartengeld dat is betaald aan de andere inzittenden van vlucht MH17.

Het tweede middel keert zich tegen het oordeel van het Hof dat de uitkering naar algemene maatschappelijke opvattingen geldt als beloningsvoordeel. Het verwijt het Hof ten onrechte te hebben beoordeeld of de uitkering al dan niet in een te ver verwijderd verband met de dienstbetrekking van de zuster en of het bedrag van de uitkering al dan niet aanzienlijk is. Het betoogt dat werkgevers met het sluiten van een reis- en ongevallenverzekering de risico’s van dienstreizen beogen af te dekken, niet een beloningsvoordeel toe te kennen aan werknemers. Volgens belanghebbende is de uitkering niet naar algemene maatschappelijke opvattingen een beloningsvoordeel. Hierbij wijst belanghebbende erop dat de uitkering is betaald ter zake van een noodlottig ongeval, dient ter vergoeding van immateriële schade, is ontleend aan een verzekering die is afgesloten in het belang van de werkgever, en berust op een eenzijdig recht.

Hierna ga ik eerst in op de vraag die het eerste middel aansnijdt, namelijk of de uitkering al dan niet is verkregen uit een dienstbetrekking. Ik begin met het weergeven van het wettelijk kader van artikel 10 van de Wet LB en relevante rechtspraak (3.5-3.12) en vervolg met het behandelen van de klachten van het eerste middel (3.13-3.18).

Uit de tekst van artikel 10, lid 1, van de Wet LB blijkt dat wat wordt genoten, loon is als het zozeer verband houdt met een (vroegere) dienstbetrekking dat het moet worden aangemerkt als daaruit te zijn genoten. Het verband met de (vroegere) dienstbetrekking is beslissend.¹⁴ Niet beslissend is of wat wordt genoten, een beloning is voor de arbeid die de werknemer (voorheen heeft) verricht.¹⁵

De tekst van artikel 10, lid 1, van de Wet LB geeft evenwel niet prijs wat voor verband met de (vroegere) dienstbetrekking toereikend is om wat wordt genoten aan te merken als loon. In het algemeen wordt aangenomen dat hiervoor de leer van de redelijke toerekening beslissend is. Volgens deze leer omvat loon alle voordelen die, rekening houdende met de maatschappelijke opvattingen, geacht kunnen worden zakelijk te worden toegerekend aan de dienstbetrekking, dus met uitsluiting van wat tot de persoonlijke sfeer van de werknemer behoort.¹⁶ In de rechtspraak zijn nadere rechtsregels ontwikkeld voor de toerekening van een schadeloosstelling die wordt betaald in verband met een ongeval van de werknemer.

In de eerste plaats noem ik het zogeheten ‘smeerkuilarrest’, HR BNB 1984/2.¹⁷ Dit arrest gaat over de vraag of een uitkering die een werknemer ontvangt van de werkgever ter vergoeding van immateriële schade en verlies aan arbeidskracht die is ontstaan als gevolg van een ongeval, loon is. De Hoge Raad beslist van niet in gevallen waarin de werkgever een dergelijke uitkering betaalt op grond van zijn aansprakelijkheid voor het ongeval dat zijn werknemer is overkomen. In die gevallen vindt een dergelijke uitkering niet zozeer haar grond in de dienstbetrekking van de werknemer dat zij moet worden aangemerkt als daaruit te zijn genoten.¹⁸ Maar, aldus de Hoge Raad, onder bijzondere omstandigheden zoals bepaalde afspraken in de arbeidsovereenkomst,¹⁹ wordt een dergelijke uitkering wél daaruit genoten.

Na het ‘smeerkuilarrest’ noem ik HR BNB 2001/150.²⁰ De werkgever en diens verzekeraar sluiten een vaststellingsovereenkomst die inhoudt dat de verzekeraar een bedrag uitkeert aan de werknemer ter vergoeding van (im)materiële schade en verlies aan arbeidsvermogen. Voor zover thans van belang, oordeelt de Hoge Raad dat deze uitkering wordt genoten uit de dienstbetrekking als zich zodanige omstandigheden voordoen zoals afspraken in de arbeidsovereenkomst, waaraan de werknemer een recht op vergoeding wegens verlies aan arbeidskracht ontleent.

Uit HR BNB 1984/2 en HR BNB 2001/150 volgt de regel dat een ongevalsuitkering wordt aangemerkt als te zijn genoten uit de dienstbetrekking als de werknemer het recht op deze uitkering ontleent aan de arbeidsovereenkomst met de werkgever. Deze regel is niet beperkt tot ongevalsuitkeringen,²¹ maar vindt breder toepassing. Ik noem enkele voorbeelden. Zo vloeit de verhoging die de werkgever betaalt bij een hem toerekenbare vertraging in de loonbetaling, voort uit de dienstbetrekking omdat de werknemer het recht op deze verhoging ontleent aan zijn (wettelijk geregelde) arbeidsovereenkomst.²² Zo vindt de premie die de werkgever betaalt voor de verzekeringspolis van een kind van zijn werknemer, eveneens haar grond in de dienstbetrekking als een beding in de arbeidsovereenkomst de werkgever verplicht tot betaling van de premie.²³ Zo ook komt de compensatie van de extra kosten van een verplichte ziektekostenverzekering voor de werknemer voort uit de dienstbetrekking als de compensatie is bedongen in de voor hem geldende collectieve arbeidsovereenkomst.²⁴

Hoewel een voordeel dat de werknemer toekomt op grond van de arbeidsovereenkomst met de werkgever, doorgaans wordt aangemerkt als te zijn genoten uit de dienstbetrekking, bestaat op deze regel een uitzondering voor uitzonderlijke situaties. Het gaat dan om situaties waarin de werkgever met het verstrekken van het voordeel optreedt in een andere hoedanigheid dan die van werkgever.²⁵ Te denken valt aan de werkgever die als verhuurder een vakantiewoning ter beschikking stelt aan een werknemer of als crediteur een lening verstrekt aan een werknemer,²⁶ beide onder dezelfde voorwaarden als aan derden.

Het Hof heeft – in cassatie onbestreden – vastgesteld dat de uitkering is betaald op grond van een verzekering die de werkgever heeft afgesloten ter uitvoering van een bepaling in de arbeidsovereenkomst tussen de werkgever en de zuster.³⁰ Terzijde merk ik op dat de desbetreffende bepaling in de arbeidsovereenkomst niet zonder meer expliciteert dat (ook) het overlijdensrisicodeel van de verzekering is afgesloten ter uitvoering van die bepaling. Nu deze vaststelling tussen partijen in cassatie niet in geschil is, zal ook de Hoge Raad ervan moeten uitgaan dat (dit deel van) de verzekering is afgesloten ter uitvoering van diezelfde bepaling. Dit brengt naar het oordeel van het Hof met zich dat de uitkering voortvloeit uit de (vroegere) dienstbetrekking van de zuster.³¹

Dit oordeel geeft, uitgaande van die vaststelling, niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Immers, de rechten die de daartoe in de verzekeringsvoorwaarden aangewezen begunstigden ontlenen aan die verzekering bij het overlijden van de zuster, komen voort uit haar arbeidsovereenkomst. Deze rechten zijn niet minder onverbrekelijk verbonden met een aan de zuster als (gewezen) werknemer toekomend recht op (het overlijdensrisicodeel van) die verzekering dan de rechten waarin die verzekering voorzag bij het leven van de zuster.

De hier toepasselijke regel volgt mede uit HR BNB 1984/2 en HR BNB 2001/150. Het eerste middel faalt dan ook voor zover het betoogt dat deze arresten hier niet relevant zijn.

Voor het overige betoogt het eerste middel dat de uitkering als smartengeld dient ter vergoeding van het verlies van een leven bij een vliegtuigramp die is veroorzaakt door (oorlogs)molest van derden. Dit betoog houdt kennelijk de klacht in dat het Hof ten onrechte niet heeft beoordeeld of de uitkering niet loon is doordat zich hier een uitzonderlijke situatie voordoet.

Ook in zoverre faalt het eerste middel. Het uitzonderlijke van situaties waarin een arbeidscontractueel bedongen voordeel (toch) niet loon is, is niet gelegen in de aard van het voordeel, zoals hier een verzekeringsuitkering die belanghebbende beschouwt als betaling van smartengeld. Het is ook niet de gebeurtenis die aanleiding geeft tot de betaling ervan, zoals hier het geval waarin een uitkering is betaald doordat een noodlottig voorval als dat waarbij de zuster is overleden als één van de inzittenden van vlucht MH17, mede is voorzien in de voorwaarden van (het overlijdensrisicodeel van) die verzekering. Het gaat daarentegen erom of de werkgever bij het verstrekken van het voordeel, zoals hier bij het sluiten van een reis- en ongevallenverzekering, handelt vanuit de relatie die tussen hem en de werknemer bestaat uit hoofde van de dienstbetrekking (zie 3.12). Daaraan ziet het eerste middel voorbij.

Nu de uitkering moet worden aangemerkt als te zijn verkregen uit de vroegere dienstbetrekking van de zuster,³³ zoals het Hof heeft geoordeeld en het eerste middel mijns inziens vergeefs bestrijdt, kom ik toe aan het geschilpunt of de uitkering een vergoeding is die naar algemene maatschappelijke opvattingen wordt ervaren als een beloningsvoordeel.

Tot 1 januari 2011 waren vergoedingen en verstrekkingen die werden genoten uit een dienstbetrekking, vrijgesteld voor zover zij naar algemene maatschappelijke opvattingen niet als beloningsvoordeel werden ervaren (de zogeheten vrije vergoedingen en verstrekkingen). Voor zover thans van belang, vonden de vrije vergoedingen en verstrekkingen hun wettelijke regeling in de tot die datum geldende bepalingen van artikel 11, lid 1, onderdelen a en b; artikel 15, onderdeel b; en artikel 17, onderdeel b, van de Wet LB. Sinds 1 januari 2011 is deze regeling vervangen door de werkkostenregeling en zijn die bepalingen komen te vervallen.³⁴

Niettemin beschikten de inhoudingsplichtige en de belastingplichtige ieder tot 1 januari 2015 over de optie om de wettelijke regeling van de vrije vergoedingen en verstrekkingen toe te passen. Voor de inhoudingsplichtige voorzag artikel 39c van de Wet LB in deze optie. Dit artikel stond de inhoudingsplichtige toe – kort gezegd – jaarlijks ervoor te kiezen om artikel 11, lid 1, onderdelen a en b, van de Wet LB en de daarmee verband houdende bepalingen, zoals zij luidden op 31 december 2010, toe te passen. Sinds 1 januari 2015 is deze optie komen te vervallen.³⁵

In het hier relevante jaar (2014) was deze optie nog beschikbaar voor de werkgever van de zuster. Het Hof is met partijen ervan uitgegaan dat de werkgever gebruik heeft gemaakt van deze optie voor wat betreft de reis- en ongevallenverzekering.³⁶ Daarnaast is het Hof ervan uitgegaan dat de verzekeringsmaatschappij die de uitkering heeft betaald aan belanghebbende, daarvoor niet kan worden aangemerkt als inhoudingsplichtige. Deze uitgangspunten van het Hof worden niet bestreden in cassatie. Ik zie geen aanleiding daarover anders te denken.

Wil de vrijstelling van toepassing zijn, dan moet dus aan drie voorwaarden zijn voldaan: (i) er is sprake van een vergoeding afkomstig van de werkgever, (ii) er is naar maatschappelijke opvatting sprake van een beloning, en (iii) er is sprake van een voordeel.

De regeling van de vergoedingen ziet op gevallen waarin de werknemer zich uitgaven getroost waarvoor de werkgever hem compenseert. Sedert de invoering van de Wet IB 2001 vangen deze bepalingen ook het gemis op van een regeling voor aftrek van werknemerskosten in de inkomstenbelasting. Gelet op deze achtergrond zal van een beloningsvoordeel ook eerder sprake zijn naar mate een uitgave geacht kan worden tot de privésfeer van de werknemer te behoren, en juist niet wanneer de uitgave redelijkerwijs moet worden geacht voor rekening van de werkgever te komen.

Tot dusverre is tweemaal de vraag voorgelegd aan de Hoge Raad of een loonbestanddeel al dan niet een beloningsvoordeel is. De eerste zaak is beslist in HR BNB 2008/82 en betreft de compensatie van de extra kosten van een verplichte ziektekostenverzekering.⁴⁵ De Hoge Raad oordeelt als juist dat deze compensatie niet een beloningsvoordeel is.

De tweede maal betreft HR BNB 2015/110.⁴⁶ Dit arrest handelt over de vraag of politieagenten een beloningsvoordeel verkrijgen doordat een rechtspositionele regeling hun werkgever verplicht vorderingen tot vergoeding van door hen in hun dienstuitoefening geleden immateriële schade over te nemen tegen de nominale waarde terwijl uit ervaringsregels blijkt dat deze vorderingen een lagere waarde in het economisch verkeer hebben. De Hoge Raad oordeelt van niet:

In cassatie is in geschil of de uitkering kan worden aangemerkt als een beloningsvoordeel. Daarmee kom ik op de vraag of enige breed gedeelde ervaring bestaat in de samenleving over uitkeringen uit een (ongevallen)verzekering van de werkgever aan de nabestaanden van een werknemer ter zake van diens overlijden en, zo ja, of een dergelijke uitkering volgens die breed gedeelde ervaring is bedoeld als beloning.

Op de keper beschouwd laat een overlijdensuitkering zich niet gevoelen als een beloning of een voordeel, noch voor de werkgever die de uitkering verstrekt noch voor de nabestaanden die de uitkering ontvangen. Maar, als gezegd (zie 3.29), beslissen de intentie van de werkgever en de perceptie van de werknemer niet of er een beloningsvoordeel is. Naar mag worden aangenomen geldt hetzelfde voor de perceptie van de nabestaanden.

Mij is geen empirisch onderzoek bekend naar de vraag of algemene maatschappelijke opvattingen een overlijdensuitkering duiden als een beloningsvoordeel of niet. Het komt dus aan op de praktische gezichtspunten die de wetsgeschiedenis van artikel 11, lid 1, onderdelen a en b, van de Wet LB aanreikt.

In kwantitatieve termen leidt een overlijdensverzekering niet tot een aanzienlijk privévoordeel voor de werknemer die de verzekerde is. De uitkering geniet hij immers per definitie niet zelf. Wel bespaart de werknemer privé-uitgaven doordat de werkgever de premie betaalt voor diens ongevallenverzekering, maar deze besparing zal doorgaans niet aanzienlijk zijn.⁴⁷

In kwalitatieve termen ligt in de aanspraak op een overlijdensuitkering wel een privévoordeel voor een werknemer besloten in gevallen waarin met het overlijden van de werknemer diens nabestaanden middelen derven voor hun levensonderhoud. In die gevallen biedt deze aanspraak een werknemer de zekerheid van een (beperkte) financiële waarborg voor diens nabestaanden terwijl zij zich aanpassen aan de financiële situatie na diens overlijden.

Dit privévoordeel voor een werknemer betekent nog niet dat een overlijdensuitkering naar algemene maatschappelijke opvattingen wordt ervaren als een beloningsvoordeel. Dat is met name niet het geval als tegenover dit privévoordeel een zakelijk belang van een werkgever staat bij het toekennen van die aanspraak dan wel het doen toekomen van die uitkering.

Voor het antwoord op de vraag of en, zo ja, welk zakelijk belang een werkgever heeft bij het toekennen van de aanspraak op een overlijdensuitkering, ga ik te rade bij de eenmalige overlijdensuitkering waartoe artikel 6:674, lid 2, BW een werkgever verplicht. Deze eenmalige overlijdensuitkering bedraagt – kort gezegd – één maandloon.⁴⁸ Deze bepaling is van dwingend recht. Daarvan mag een werkgever volgens artikel 6:674, lid 6, BW niet ten nadele van de nagelaten betrekkingen afwijken.

Wel wijken vele individuele en collectieve arbeidsovereenkomsten in zoverre af van artikel 6:674, lid 2, BW dat werkgevers zich verplichten tot het doen van een eenmalige overlijdensuitkering tot een hoger bedrag dan het dwingendrechtelijke minimum.⁴⁹ Doorgaans gaat het om een bedrag tot drie maandlonen, namelijk het bedrag waarvoor de eenmalige overlijdensuitkering is vrijgesteld volgens artikel 11, lid 1, onderdeel m, van de Wet LB.⁵⁰

Dit brengt mij ertoe te veronderstellen dat werkgevers een zodanig zakelijk belang betrokken achten bij het bieden van een financiële waarborg aan nabestaanden van hun werknemers dat zij bereid zijn een zwaardere verplichting te aanvaarden dan het minimum van dwingend recht. Anders gezegd, werkgevers zien een eenmalige overlijdensuitkering – naar ik meen te mogen aannemen – als passend in een personeelsbeleid dat erop is gericht het functioneren van hun werknemers te ondersteunen doordat zo’n uitkering een werknemer zekerheid biedt voor diens nabestaanden.⁵¹

Dit zakelijke belang dat een werkgever heeft bij het doen van een hogere eenmalige overlijdensuitkering dan waartoe artikel 6:674, lid 2, BW verplicht, is mijns niet anders dan het belang dat een werkgever heeft bij het toekennen van een aanspraak op een uitkering uit een (ongevallen)verzekering voor het geval dat een werknemer overlijdt door een ongeval ongeacht of de werkgever aansprakelijk is voor het ongeval.

Aldus beschouwd ligt het belang van een werknemer bij het bedingen van de aanspraak op een overlijdensuitkering in het verlengde van het zakelijke belang van een werkgever bij het verzekeren van deze aanspraak, mits het voor een werkgever gaat om een voorziening die past in een breder personeelsbeleid dat werknemers ondersteunt. Dit pleit ertegen dat deze aanspraak naar algemene maatschappelijke opvatting zou worden ervaren als een beloningsvoordeel. Bovendien betreft het een eenmalige en in omvang geringe uitkering, juist omdat een beperkte financiële waarborg is beoogd.

De vraag is of het systeem van de Wet LB noopt tot een tegengestelde gevolgtrekking. In dit verband memoreer ik de omkeerregel die de Wet LB voorschrijft voor de aanspraak op een uitkering wegens overlijden ten gevolge van een ongeval. Volgens artikel 11, lid 1, onderdeel h, van de Wet LB (tekst 2014)⁵² is deze aanspraak vrijgesteld. Het recht dat een door de werkgever afgesloten ongevallenverzekering geeft op een uitkering aan de nabestaanden van een werknemer ter zake van diens overlijden, is zo’n aanspraak.⁵³

De omkeerregel verschuift het moment van heffing van het toekennen van de aanspraak naar het verstrekken van de uitkering. De uitkering die plaatsvindt op grond van de vrijgestelde aanspraak van artikel 11, lid 1, onderdeel h, van de Wet LB, is dan ook belast, zij het niet voor het volledige bedrag. Als gezegd (zie 3.42), stelt artikel 11, lid 1, onderdeel m, van de Wet LB (tekst 2010)⁵⁴ de eenmalige uitkering ter zake van het overlijden van een werknemer vrij tot een bedrag van – kort gezegd – drie maandlonen. Voor zover de eenmalige uitkering dit bedrag overtreft, is het meerdere belast volgens artikel 10, lid 4, van de Wet LB.

Ogenschijnlijk bevreemdt het wanneer een uitkering ter zake van het overlijden van een werknemer, die berust op een ongevallenverzekering van de werkgever, naar algemene maatschappelijke opvattingen geen beloningsvoordeel zou zijn. In dat geval is namelijk het gehele bedrag daarvan vrijgesteld volgens artikel 11, lid 1, onderdelen a en b, van de Wet LB; dan zou de beperktere vrijstelling van artikel 11, lid 1, onderdeel m, van de Wet LB tot een bedrag van drie maandlonen voor diezelfde uitkering zinledig zijn. Dit pleit ervoor dat de aanspraak op een overlijdensuitkering naar algemene maatschappelijke opvattingen zou worden ervaren als een beloningsvoordeel.

De aanvankelijke bevreemding lost evenwel op wanneer wordt bedacht dat artikel 11, lid 1, onderdeel m, van de Wet LB ziet op overlijdensuitkeringen ongeacht de toedracht ervan. Met een beperkte vrijstelling voor alle overlijdensuitkeringen als algemene regel is namelijk niet onverenigbaar dat overlijdensuitkeringen ter zake van een ongeval zouden delen in een volledige vrijstelling als bijzondere regel. Aldus bezien doet het geen afbreuk aan artikel 11, lid 1, onderdeel m, van de Wet LB als een overlijdensuitkering ter zake van een ongeval zou zijn vrijgesteld volgens artikel 11, lid 1, onderdelen a en b, van de Wet LB.

Bovendien onderscheidt een ongevallenverzekering die recht geeft op een uitkering aan de nabestaanden van een werknemer ter zake van diens overlijden, zich in zoverre van andere verzekeringen die hetzelfde recht geven, dat de ongevallenverzekering een zuivere risicoverzekering is. In essentie verzekert een dergelijke polis het risico van het intreden van het ongeval – met een noodlottig gevolg – en niet het lijf van de verzekerde. Daarom pleegt een dergelijke verzekering ook niet als levensverzekering te worden aangemerkt.⁵⁵ Na ommekomst van de termijn waarvoor de premie is voldaan, bijvoorbeeld een jaar, dekt de polis het risico in principe niet meer en heeft deze ook geen (afkoop)waarde. Anders dan bij een levensverzekering wordt niet een kapitaal (premiereserve) gevormd dat bij het al dan niet op een bepaald moment in leven zijn tot uitkering komt. De premie voor een ongevallenverzekering omvat in principe dus slechts een kosten- en een risicodeel en niet een spaardeel.⁵⁶ Immers, het risicodeel van de premie dient ter dekking van de uitkeringen uit de ongevallenverzekering voor onzekere gebeurtenissen. Bij levensverzekeringen bouwt het spaardeel van de premie met de daarop te verkrijgen rente een kapitaal (premiereserve) op ter dekking van de uitkering en overweegt dus dit deel.⁵⁷

De in geval van een overlijdensverzekering uit het bruto of netto loon afgezonderde premie plus de daarop verkregen rente komt in feite ten laste van het vermogen van de werknemer. De nabestaande die uit deze verzekering een uitkering verkrijgt, geniet dus een voordeel dat materieel gesproken door de werknemer is ‘klaar gezet’ uit zijn loon.⁵⁸ De uitkering is dus in hoofdzaak een vorm van uitgesteld loon. In geval van een verzekering van overlijden door ongeval ligt de zaak anders: de nabestaande verkrijgt de uitkering in beginsel⁵⁹ louter doordat de werknemer de laatste jaarpremie heeft voldaan, een bedrag dat als gevolg van de geringe kans op intreden van het risico klein is in verhouding tot de uitkering. De uitkering is niet een vorm van uitgesteld loon, maar is de uitkomst van een soort poolcontract en komt voort uit de stortingen door een groot aantal contractanten. Het gaat hier zo te zeggen om een ‘windfall profit’.⁶⁰ Ook de niet verzekeringstechnisch geschoolde burger ervaart dit zo. Doordat de werkgever van de overledene de verzekering is aangegaan, bestaat tussen de uitkering en de dienstbetrekking een ‘conditio sine qua non’ verband. Gelet op het geschetste onderscheid tussen een ongevallenverzekering met een overlijdensuitkering en andere verzekeringen met een overlijdensuitkering, acht ik het echter plausibel dat een overlijdensuitkering uit een ongevallenverzekering niet naar algemene maatschappelijke opvattingen wordt ervaren als een beloningsvoordeel.

Uit het vorenstaande volgt dat enige argumenten kunnen worden gevonden voor de gedachte dat de onderhavige uitkering niet als beloningsvoordeel kan worden aangemerkt. Maar de vraag of sprake is van een ‘vergoeding’ in de zin der wet, is nog niet beantwoord. Is hier sprake van een compensatie door de werkgever van kosten die de werknemer voldoet en die voor rekening van de werkgever horen te blijven? En moet dan wellicht onderscheid worden gemaakt tussen de zuivere smartengelduitkering en gevallen waarin de uitkering strekt ter dekking van gederfde inkomsten waarmee de kosten van levensonderhoud worden bestreden?

Naar het oordeel van het Hof is de vrijstelling voor vergoedingen en verstrekkingen die niet naar algemene maatschappelijke opvattingen worden ervaren als beloningsvoordeel, niet van toepassing op de uitkering. Het Hof acht redengevend voor dit oordeel dat de aard van het recht op de uitkering niet in een te ver verwijderd verband staat met de dienstbetrekking van de zuster en dat het bedrag van de uitkering aanzienlijk is, terwijl het Hof in het midden laat welk belang dit recht heeft voor de directe bedrijfsvoering van de werkgever.⁶¹

Het tweede middel betoogt dat het Hof ten onrechte heeft beoordeeld of het bedrag van de uitkering aanzienlijk is. In zoverre is het middel mijns inziens terecht voorgesteld. Immers, voor de toepassing van artikel 11, lid 1, onderdelen a en b, van de Wet LB is niet zozeer van belang of dit bedrag aanzienlijk is maar veeleer of het privévoordeel dat de aanspraak op de uitkering behelst voor de werknemer aanzienlijk is. Deze aanspraak betekent mijns inziens niet een kwantitatief, maar een kwalitatief privévoordeel voor de werknemer (zie 3.38-3.39).

Tevens betoogt het tweede middel dat het Hof ten onrechte heeft beoordeeld of de aard van het recht op de uitkering in een te ver verwijderd verband staat met de dienstbetrekking van de zuster. Ook in zoverre is het middel mijns inziens terecht voorgesteld. Het is niet het verband tussen de vergoeding of verstrekking en de dienstbetrekking dat beslist of er naar algemene maatschappelijke opvattingen een beloningsvoordeel is. Dat verband beslist of een voordeel is verkregen uit dienstbetrekking of niet. Voor de daaropvolgende vraag of het voordeel (ook) naar algemene maatschappelijke opvattingen een beloningsvoordeel is, is daarentegen van belang de verhouding tussen het privébelang van de werknemer en het zakelijke belang van de werkgever (zie 3.30-3.31). In verband hiermee heeft het Hof mijns inziens niet in het midden mogen laten welk belang het recht op de uitkering heeft voor de werkgever. Voor zover het tweede middel hierover klaagt, acht ik het eveneens terecht.

Daarnaast betoogt het tweede middel dat de uitkering niet naar algemene maatschappelijke opvattingen wordt ervaren als een beloningsvoordeel. Voor zover belanghebbende dit betoog erop doet steunen dat de uitkering niet is bedoeld als arbeidsbeloning maar als vergoeding van immateriële schade, meen ik dat het betoog ten onrechte van belang acht met welke intentie de werkgever van de zuster heeft gehandeld bij het toekennen van de aanspraak op de uitkering of het doen toekomen van de uitkering (zie 3.29). Naar ik meen, is evenmin van belang of de uitkering berust op een eenzijdig recht.

Hoewel deels terecht voorgesteld, meen ik dat het tweede middel niet tot cassatie leidt. De vrijstelling voor vergoedingen die niet naar algemene maatschappelijke opvattingen worden ervaren als een beloningsvoordeel, veronderstelt dat sprake is van een vergoeding (zie 3.26). In dit geval, waar concrete financiële schade zich niet voordoet, kan mijns inziens niet worden gesproken van een vergoeding (zie 3.53). Daarbij komt dat de uitkering afkomstig is van de verzekeringsmaatschappij (zie 3.53), en niet van de werkgever (zie 3.27).⁶² Daarom acht ik de gronden die het Hof heeft gebezigd voor het oordeel dat het tweede middel bestrijdt, onjuist maar het oordeel zelf juist.