Rechtbank Den Haag, 03-06-2014, ECLI:NL:RBDHA:2014:8010, 13_7272 ERF

Op basis van dit testament heeft de zoon van grootvader, [J] (vader) in 1999 een bedrag geërfd van omgerekend € 315.110 onder de last om een bedrag schuldig te erkennen aan zijn drie kinderen, waaronder eiser. Deze last is destijds vastgesteld op een totaal van € 330.510. Verweerder heeft bij eiser een bedrag van € 110.170 (de ik-opa-last) als fictieve verkrijging in aanmerking genomen.

Vader is op [datum] 2010 overleden.

In geschil is of verweerder de ik-opa-last bij het overlijden van vader terecht heeft aangemerkt als fictieve verkrijging op grond van artikel 10, eerste lid, van de Successiewet 1956 (SW). Bij bevestigende beantwoording van die vraag is niet langer in geschil dat de fictieve verkrijging in verband met het opvolgend vruchtgebruik van de moeder, op € 77.119 (met een afrondingsverschil van € 1) per kind moet worden gesteld. Wel is dan nog in geschil of voor de berekening van de erfbelasting moet worden uitgegaan van een saldo van de nalatenschap van € 1.000.373 zoals eiser voorstaat dan wel van € 1.099.526, hetgeen verweerder bepleit.

Eiser neemt het standpunt in dat de ik-opa-last als een legaat dient te worden aangemerkt en daarom belast dient te worden met inachtneming van hetgeen is bepaald in artikel 10, negende lid, van de SW. Eiser wijst daartoe onder meer op de wetsgeschiedenis bij de totstandkoming van het negende lid. De ik-opa-last dient alsdan voor niet meer dan € 5.133 ((€ 330.510 – € 315.110) / 3) als fictieve verkrijging bij eiser te worden aangemerkt.

Verweerder heeft het standpunt van eiser gemotiveerd betwist en gesteld dat vader bij het aanvaarden van de nalatenschap van grootvader een rechtshandeling heeft verricht als bedoeld in artikel 10, eerste lid, van de SW.

Voor het overige verwijst de rechtbank naar de gedingstukken.

a. de erflater in verband daarmee tot aan zijn overlijden of een daarmee verband houdend tijdstip het genot heeft gehad van een vruchtgebruik of een periodieke uitkering, en

b. het vruchtgebruik onderscheidenlijk de periodieke uitkering ten laste is gekomen van de verkrijger.

(…)

9. Het eerste lid is mede van toepassing indien tot het vermogen van de erflater een of meer als gevolg van een uiterste wil ontstane schulden behoren, voor zover de nominale waarde van die schuld, onderscheidenlijk die schulden, meer bedraagt dan de waarde van hetgeen die erflater krachtens erfrecht heeft verkregen van degene die de uiterste wil heeft opgemaakt. Voor de bepaling van de laatstbedoelde waarde worden de in de eerste volzin bedoelde schulden buiten beschouwing gelaten.”

Artikel 10 van de SW richt zich tegen het ontgaan van erfbelasting waarbij een toekomstig erflater ten koste van zijn vermogen rechtshandelingen is aangegaan ten gunste van de verkrijger. De aldus tegenover het vermogen verkregen rechten eindigen namelijk bij overlijden en maken geen deel uit van de nalatenschap van de erflater: het door het overlijden van een erflater verkregen economische voordeel vormt alsdan geen erfrechtelijke verkrijging en zou zonder de fictiebepaling niet met erfbelasting kunnen worden belast. Het verkleinen van het verervende vermogen zou daarmee eenvoudig te bereiken zijn, zonder dat een erflater tijdens zijn leven de last daarvan voelt, omdat hij het genot van dat vermogen heeft behouden. In de parlementaire geschiedenis (zie Kamerstukken II 2008-2009, 31 930, nr. 9, pag. 33-34) resulterend in de Wet van 17 december 2009 tot wijziging van de Successiewet 1956 en enige andere belastingwetten (Staatsblad 2009, 564) wordt deze gedachte bevestigd en is tevens toegelicht dat het wetsvoorstel, dat onder meer heeft geleid tot opname in de wet van artikel 10, negende lid, van de SW, niet tot doel heeft deze kerngedachte buitenspel te zetten.

De rechtbank is van oordeel dat de ik-opa-last wordt bestreken door artikel 10, eerste lid, van de SW en niet tevens door het negende lid van dat artikel. De rechtbank wijst hierbij op de duidelijke bewoordingen van het negende lid, alsmede op het arrest van de Hoge Raad van 19 juni 2009 (ECLI:NL:HR:2009:BG6455). De Hoge Raad heeft daarin immers bepaald dat zowel de aanvaarding van een legaat als de uitvoering van een last als een rechtshandeling moet worden aangemerkt, waarmee is voldaan aan de eisen die artikel 10, eerste lid, van de SW stelt voor een verkrijging die geacht wordt krachtens erfrecht te zijn geschied. In het onderhavige geval bestaat die rechtshandeling uit de aanvaarding van de erfenis en daarmee van de last door vader bij het overlijden van grootvader. Aan de toepassing van artikel 10, negende lid, van de SW wordt dan niet meer toegekomen. Uit het gebruik van de bewoordingen “Het eerste lid is mede van toepassing indien” in het negende lid volgt dat dit lid de functie heeft van een vangnetbepaling: is het eerste lid niet direct van toepassing, dan kan het bepaalde in het eerste lid alsnog van toepassing zijn ingeval wordt voldaan aan de omschrijving in het negende lid. De rechtbank wijst in dit verband ook de toelichting bij amendement nr. 68 dat mede aanleiding was voor de invoering van het negende lid (Kamerstukken II 2009-2010, 31 930, nr. 68, pag. 4-5). Verweerder heeft daarom terecht met toepassing van artikel 10, eerste lid, van de SW een fictieve verkrijging bij eiser in aanmerking genomen. Gegeven dit oordeel is tussen partijen niet in geschil dat die fictieve verkrijging € 77.119 bedraagt rekening houdend met het vruchtgebruik van die verkrijging door de langstlevende, zodat het beroep reeds daarom gegrond is.

Tussen partijen is dan nog in geschil van welk saldo van de totale nalatenschap voor de berekening van de erfbelasting moet worden uitgegaan. Met eiser is de rechtbank van oordeel dat daarvoor dient te worden uitgegaan van een saldo nalatenschap van € 1.000.373, omdat rekening moet worden gehouden met het nominale bedrag van de ik-opa-last van € 330.510. Op de nalatenschap rust immers niet alleen de contante waarde van de last van € 231.357, maar eveneens de last van het vruchtgebruik van € 99.153 dat aan vaders echtgenote als langstlevende toekomt en bij haar behoort tot de belaste verkrijging. Dat leidt ook tot een evenwichtige uitwerking, aangezien per saldo ook de nominale waarde van de ik-opa-last als verkrijging bij de erven in de heffing wordt betrokken. Het vorenstaande betekent dat eisers erfdeel als volgt wordt berekend. Eisers aandeel in het saldo nalatenschap bedraagt dan € 250.093 (€ 1.000.373/4). Dit wordt verminderd met € 75.058 wegens het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot (kapitalisatiefactor 5 bij 75 jaar). Voorts wordt de verkrijging verhoogd met de fictieve verkrijging van € 77.119 (€ 231.357/3) zoals geoordeeld onder 10. Een en ander leidt voor eiser tot een belastbare verkrijging van € 252.184.

Gelet op wat hiervóór is overwogen dient het beroep gegrond te worden verklaard.

De rechtbank vindt geen aanleiding voor een afzonderlijke proceskostenveroordeling omdat verweerder in de met deze zaak samenhangende zaak met procedurenummer SGR 13/7270 reeds is veroordeeld in de kosten die in verband met de behandeling van de beroepen redelijkerwijs zijn gemaakt.