Rechtbank Den Haag, 10-12-2024, ECLI:NL:RBDHA:2024:22320, 22/8176 en 22/8177

1. Eiseres is opgericht in 2008. De aandeelhouders van eiseres zijn, ieder voor gelijke delen, [bedrijfsnaam 2] B.V. ( [bedrijfsnaam 2] ) en [bedrijfsnaam 3] B.V. ( [bedrijfsnaam 3] ). Enig aandeelhouder van [bedrijfsnaam 2] is [naam 2] ( [naam 2] ) en enig aandeelhouder van [bedrijfsnaam 3] is [naam 1] (Briedé). In de onderhavige perioden waren bij eiseres werkzaam Briedé, [naam 2] en een administratief medewerker.

2. De onderneming van eiseres bestaat voornamelijk uit de aankoop, renovatie en verkoop van woningen. Daarnaast heeft zij minstens eenmaal een groter object verworven, bouwkundig gesplitst, afgebouwd en als afzonderlijke appartementen verkocht.

3. De renovaties, respectievelijk afbouw (hierna gezamenlijk: renovaties) geschieden steeds met gebruikmaking van standaard-materialen (vloeren, tegels, badkamers, deuren, deurbeslag, kastenwanden, radiatorombouw en dergelijke). Deze materialen betrekt eiseres van [bedrijfsnaam 4] B.V. ( [bedrijfsnaam 4] ). [bedrijfsnaam 4] drijft een groothandel in bouwmaterialen. De aandeelhouders van [bedrijfsnaam 4] zijn, ieder voor gelijke delen, [bedrijfsnaam 3] en [bedrijfsnaam 2] .

Voor de feitelijke bouwwerkzaamheden schakelt eiseres steeds vaste, in de tijd elkaar opvolgende aannemingsbedrijven in. Voorts schakelt zij daarbij steeds [bedrijfsnaam 5] B.V. in ( [bedrijfsnaam 5] ), die fungeert als aanspreekpunt voor de aannemer en die de controle bij de oplevering verricht. Enige aandeelhouder van [bedrijfsnaam 5] is [naam 7] (broer van [naam 1] ).

4. [bedrijfsnaam 3] en [bedrijfsnaam 2] zijn, ieder voor een derde deel, aandeelhouders van [bedrijfsnaam 1] B.V. ( [bedrijfsnaam 1] ). De derde aandeelhouder is [bedrijfsnaam 5] . [bedrijfsnaam 1] verricht renovaties in opdracht van derden. Zij gebruikt daarbij dezelfde standaard-materialen en dezelfde aannemers als eiseres.

[bedrijfsnaam 1] en [naam 2] hebben een samenwerkingsverband waarmee zij niet onder gemeenschappelijke naam naar buiten treden. In dit verband verwerven zij in gedeeld eigendom onroerende zaken ter belegging. Ten dele zijn het woningen die zij na aankoop laten renoveren met gebruikmaking van dezelfde standaard-materialen en dezelfde aannemers als eiseres. Ten dele gaat het om woningen die eiseres niet goed verkocht krijgt en die door Briedé en [naam 2] van haar worden overgenomen.

5. Eiseres maakte in 2012 en de eerste helft van 2013 gebruik van de diensten van [bedrijfsnaam 6] CV ( [bedrijfsnaam 6] ). De beherend vennoot van deze CV was een vennootschap waarvan alle aandelen in handen waren van [naam 8] ( [naam 8] ). [naam 8] vertegenwoordigde [bedrijfsnaam 6] als gevolmachtigde.

6. [bedrijfsnaam 6] is op 25 februari 2014 ontbonden, [bedrijfsnaam 7] is op 7 juni 2016 gefailleerd en [bedrijfsnaam 8] is op 20 augustus 2018 ontbonden. [bedrijfsnaam 6] , [bedrijfsnaam 7] , [naam 9] en [bedrijfsnaam 8] hebben aanzienlijke bedragen aan omzetbelasting niet aangegeven, ten onrechte in vooraftrek gebracht en onbetaald gelaten.

7. Naar aanleiding van de bevindingen van een boekenonderzoek bij [bedrijfsnaam 6] heeft verweerder begin 2014 derdenonderzoek gedaan bij zowel eiseres als [bedrijfsnaam 1] . Naar aanleiding van het onderzoek heeft verweerder op 27 maart 2014 een rapport aan [bedrijfsnaam 1] uitgebracht. Daarin wees hij erop dat [bedrijfsnaam 1] , als aannemer, ter zake van de door (onder)aannemers aan haar in rekening gebrachte bedragen toepassing dient te geven aan de verleggingsregeling van artikel 12, vijfde lid, van de Wet op de omzetbelasting 1968 (Wet OB) in samenhang met artikel 24b van het Uitvoeringsbesluit omzetbelasting 1968 (UBOB).

8. Op 22 juni 2017 heeft verweerder een boekenonderzoek bij eiseres aangekondigd, dat is afgerond met het controlerapport van 29 november 2018. In dit rapport heeft verweerder het standpunt ingenomen dat eiseres op grond van artikel 24b, derde lid, van de UBOB met een aannemer moet worden gelijkgesteld – dat zij een zogenaamde ‘eigenbouwer’ is – en dat zij daarom de verleggingsregeling had moeten toepassen. In het verlengde daarvan heeft verweerder naheffingsaanslagen aangekondigd. Bij de berekening daarvan heeft hij de omzetbelasting die [bedrijfsnaam 6] , [bedrijfsnaam 7] en [bedrijfsnaam 8] (wel) hebben voldaan, toegerekend en in mindering gebracht op de bedragen aan verlegde omzetbelasting die eiseres als eigenbouwer had moeten verantwoorden.

Voorts heeft verweerder vergrijpboetes aangekondigd, met de motivering dat eiseres grof-schuldig nalatig is geweest door niet te onderkennen eigenbouwer te zijn.

9. Met dagtekening van 27 december 2018 heeft verweerder een naheffingsaanslag omzetbelasting over het tijdvak 1 januari 2012 tot en met 31 december 2012 opgelegd ten bedrage van € 156.573 aan omzetbelasting (naheffingsaanslag I), met een beschikking belastingrente en met een vergrijpboete van € 39.143 (vergrijpboete I).

10. In geschil is primair of de naheffingsaanslagen en boetebeschikking terecht zijn opgelegd. Subsidiair is de hoogte van de aanlagen en boete in geschil.

11. Eiseres stelt zich op standpunt dat zij niet als ‘eigenbouwer’ kan worden aangemerkt. Daarnaast beroept zij zich, als zelfstandig dragende grond voor vernietiging van de aanslagen, op schending van algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Zij stelt dat die beginselen zijn geschonden doordat verweerder bij het onderzoek van 2014 niet aan haar heeft gecommuniceerd van mening te zijn dat zij als eigenbouwer kwalificeert, noch dat bij hem vermoedens waren gerezen dat de aannemersbedrijven met wie eiseres handelde fraudeerde; doordat verweerder in overeenkomstige gevallen niet van eigenbouwerschap uitgaat; doordat verweerder met vooringenomenheid heeft gehandeld; en doordat de mogelijkheden van verhaal op de heer [naam 8] met een vaststellingovereenkomst tussen hem en verweerder zijn afgekocht. Subsidiair betwist eiseres de hoogte van de nageheven bedragen. Verder keert zij zich afzonderlijk tegen vergrijpboete II, met het argument dat haar standpunt niet eigenbouwer te zijn minst genomen pleitbaar is.

12. Verweerder is van mening dat eiseres niet ontvankelijk is in haar beroepen. Hij handhaaft dat eiseres als eigenbouwer kwalificeert, weerspreekt de gestelde schendingen van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur en acht het standpunt van eiseres over het eigenbouwerschap onverdedigbaar.

13. Eiseres heeft met dagtekening van 19 december 2022 pro-forma beroepschriften tegen de uitspraken op bezwaar van 25 november 2022 ingediend, die door de rechtbank zijn ontvangen op 20 december 2022. Bij brief van 22 december 2022 heeft de rechtbank eiseres verzocht haar beroepen uiterlijk binnen vier weken van de gronden te voorzien, mitsdien voor 20 januari 2023. Dat heeft eiseres gedaan bij brief van 23 januari 2024, door de rechtbank ontvangen op 24 januari 2024.

14. Op grond van artikel 6:6 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) kan een beroep niet-ontvankelijk worden verklaard indien het niet de gronden bevat, mits de indiener de gelegenheid heeft gehad het binnen een door de rechtbank gestelde termijn te motiveren. Verweerder stelt zich op het standpunt dat de beroepen niet-ontvankelijk moeten worden verklaard om de reden dat eiseres de gronden enige dagen na het einde van de daarvoor gestelde termijn heeft ingediend.

15. De rechtbank ziet in die overschrijding van de door haar gestelde termijn geen aanleiding de beroepen niet-ontvankelijkheid te verklaren.

16. Krachtens artikel 12, vijfde lid, van de Wet OB wordt in de bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen gevallen de belasting geheven van degene aan wie de levering wordt verricht of de dienst wordt verleend. In het vijfde lid van artikel 24b van het UBOB is het geval aangewezen waarin de levering bestaat uit een werk van stoffelijke aard dat betrekking heeft op een onroerende zaak dat door een onderaannemer aan een aannemer wordt geleverd. Het derde lid stelt met een aannemer gelijk, degene die het werk uitvoert in de normale uitoefening van zijn bedrijf zonder daartoe van een opdrachtgever opdracht te hebben gekregen (de ‘eigenbouwer’).

17. Partijen zijn het erover eens dat de renovaties werken van stoffelijke aard zijn die betrekking hebben op onroerende zaken en dat zij zijn ondernomen in het kader van de normale uitoefening van het bedrijf van eiseres. Of eiseres als eigenbouwer kan gelden, spitst zich daarmee erop toe of zij die werken heeft ‘uitgevoerd’ in de zin van artikel 24b, derde lid, van het UBOB.

18. Voor een bevestigende beantwoording van die vraag is niet vereist dat eiseres die werken ook zelf geheel of gedeeltelijk heeft uitgevoerd, maar volstaat het dat de algehele leiding bij het tot stand brengen van de werken bij haar berustte.² Uit de totstandkomingsgeschiedenis van artikel 24b UBOB³ volgt dat die leiding betrekking moet hebben op het werk in eigenlijke zin. De gelijkstelling van de eigenbouwer met een aannemer is namelijk erdoor ingegeven dat hij daarmee vergelijkbaar is in die zin, dat ook van de eigenbouwer het bedrijf “het bouwen” is.⁴ Door de wetgever is daarbij benadrukt dat de eigenbouwer “goed [moet] worden onderscheiden van de opdrachtgever … die een overeenkomst met een aannemer sluit”.⁵ De rechtbank leidt daaruit als het onderscheidende criterium af dat een eigenbouwer betrokken is bij bouwkundige vragen en problemen die rijzen bij de uitvoering van het bouwproject en daarin een beslissende stem heeft. Aldus komt het erop aan of eiseres een verdergaande bemoeienis had met de bouwwerkzaamheden in eigenlijke zin dan een ‘normale’ opdrachtgever pleegt te hebben.

19. Verweerder heeft zijn standpunt onderbouwd met de navolgende feiten en stellingen.

20. Eiseres heeft hier het navolgende tegenover gesteld.

Vergunningaanvragen worden ingediend door de architect, namens eiseres als de eigenaar van het desbetreffende object. De renovaties zijn steeds volgens een standaardconcept uitgevoerd, steeds door dezelfde aannemer. Weliswaar veranderde de juridische jas – zoals verweerder het formuleert –, maar achter de opvolgende rechtspersonen zat steeds hetzelfde team (aanvankelijk onder leiding van [naam 8] en vervolgens, althans formeel, van [naam 9] ). De aannemer kent het concept, zodat aan de offerte niet veel meer te pas komt dan een prijsopgave op basis van de aangeleverde plannen van de architect. Door te werken met een standaardconcept worden schaalvoordelen behaald, onder andere bij de inkoop van materialen, waardoor de renovaties minder kostten dan gemiddeld in de markt gebruikelijk is. Eiseres betwist te beschikken over know-how op het gebied van bouwen. Daarvoor schakelt zij [bedrijfsnaam 5] in, voor de vragen die tijdens het bouwproces opkomen en voor de controle van het werk bij de oplevering.

21. Aangezien verweerder zich op de verleggingsregeling beroept, rust op hem de last te bewijzen dat eiseres de algehele leiding had over de bouwwerkzaamheden.

22. Gelet op het voorgaande zal de rechtbank de beroepen gegrond verklaren.

23. Eiser heeft verzocht om vergoeding van immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn.

24. Het bezwaarschrift van eiseres dateert van 8 februari 2019. Vanaf dat moment tot de uitspraak van de rechtbank zijn ruim vijfenhalf jaar verstreken. Omstandigheden op grond waarvan de redelijke termijn verlengd zou moeten worden, zijn niet gesteld of gebleken. Dat betekent dat de redelijke termijn met (afgerond) vier jaar is overschreden. De rechtbank ziet daarin aanleiding een vergoeding ter zake van immateriële schade toe te kennen van € 4.000. De termijnoverschrijding is voor drieënhalf jaar toe te rekenen aan de bezwaarfase en voor een half jaar aan de beroepsfase. Verweerder dient daarom een bedrag van € 3.500 aan eiseres te vergoeden en de Staat een bedrag van € 500.

25. Nu de beroepen van eiseres gegrond zijn, ziet de rechtbank aanleiding om verweerder te veroordelen in de door eiseres gemaakte proceskosten. Daarbij merkt de zij de onderhavige zaken aan als samenhangend, als bedoeld in artikel 3, tweede lid, van het Besluit proceskosten bestuursrecht (het Besluit), met de zaken van [bedrijfsnaam 1] en met die van Samenwerkingsverband [naam 1] en [naam 2] .

26. Eiseres heeft in de bezwaarfase aanspraak gemaakt op vergoeding van de kosten van rechtsbijstand. In de beroepsfase heeft zij verzocht om integrale proceskostenvergoeding.

27. Om af te wijken van een forfaitaire proceskostenvergoeding moet op grond van artikel 2, derde lid, van het Besluit sprake zijn van een bijzondere omstandigheid. Bijzondere omstandigheden die een hogere dan forfaitaire proceskostenvergoeding kunnen rechtvaardigen doen zich voor als verweerder een besluit neemt of handhaaft terwijl op dat moment duidelijk is dat het besluit in een daartegen ingestelde procedure geen stand zal houden, of als hij anderszins in vergaande mate onzorgvuldig handelt.⁶

28. Van verweerders standpunt omtrent het eigenbouwerschap was niet zodanig voorzienbaar dat het in rechte geen stand zou houden, dat om die reden afwijking van het forfait geboden is.

29. Eiseres heeft geen opgave gedaan van de door haar belopen kosten van rechtsbijstand en heeft niet gespecificeerd welke tijd haar gemachtigde aan welke onderwerpen heeft besteed. De rechtbank kan daardoor niet bepalen welk bedrag aan kosten van rechtsbijstand is gemoeid met standpunten die verweerder tegen beter weten betrokken heeft, maar wel constateert zij dat de gemachtigde in betekenende mate tijd heeft besteed aan de bestrijding van de boeten. Om deze redenen geeft de rechtbank toepassing aan artikel 2, derde lid, van het Besluit, door de forfaitair bepaalde proceskostenvergoeding te verdubbelen.

30. De rechtbank stelt aldus de te vergoeden kosten op grond van het Besluit voor de door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand vast op € 8.994 (1 punt voor het indienen van het bezwaarschrift, 1 punt voor het verschijnen ter hoorzitting met een waarde per punt van € 624, 1 punt voor het indienen van het beroepschrift, 1 punt voor het verschijnen ter zitting met een waarde per punt van € 875, factor 1,5 vanwege het aantal beroepen en vermenigvuldigd met 2 om de hiervoor genoemde reden).

De rechtbank kent in de onderhavige zaken een derde van deze vergoeding, derhalve € 2.998 toe aan eiseres.