Rechtbank Zeeland-West-Brabant, 22-12-2022, ECLI:NL:RBZWB:2022:7944, BRE 21/4294 tot en met 21/4305

Belanghebbenden hebben beroep ingesteld naar aanleiding van de uitspraken op bezwaar, omdat daarbij naar hun mening ten onrechte geen vergoeding van immateriële schade door de inspecteur is toegekend. Zij verzoeken de rechtbank om alsnog een vergoeding van immateriële schade toe te kennen vanwege de lange duur van de procedures. Het beroep ziet niet op de navorderingsaanslagen.

De rechtbank beoordeelt ambtshalve of zij bevoegd is om de verzoeken tot schadevergoeding te behandelen. Zij zal eerst die vraag beantwoorden, voordat zij toekomt aan beantwoording van de vraag of belanghebbenden recht hebben op een vergoeding van immateriële schade wegens de lange duur van de procedures.

De rechtbank stelt vast dat het geschil over de belastingheffing dat belanghebbenden en de inspecteur verdeeld hield (de hoofdzaak) in elk geval ten einde is gekomen op het moment dat de uitspraken op bezwaar zijn gedaan.¹ Ook bestaat geen geschil over eventuele nevenvorderingen, zoals een vergoeding van de kosten van de bezwaarfase. Het beroep houdt alleen een verzoek in om aan belanghebbenden een vergoeding van immateriële schade toe te kennen vanwege een overschrijding van de redelijke termijn door de inspecteur. De rechtbank ziet zich voor de vraag gesteld of de rechtbank als belastingrechter bevoegd is om in een geschil alleen daarover een oordeel te geven. De rechtbank zal eerst de grondslag voor beoordeling van een verzoek om immateriële schadevergoeding weergeven en vervolgens beoordelen of de belastingrechter op basis daarvan bevoegd is.

De Hoge Raad heeft geoordeeld dat de rechtszekerheid als algemeen aanvaard rechtsbeginsel, dat mede aan artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) ten grondslag ligt, meebrengt dat belastinggeschillen binnen een redelijke termijn behoren te worden berecht.² In een zaak over de IB/PVV kan de belastingrechter een vergoeding van immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn toekennen met overeenkomstige toepassing van artikel 8:73 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb).³,⁴ De schadevergoedingsregeling in titel 8.4 (artikel 8:88 tot en met 8:95 van de Awb) op grond waarvan in een aparte verzoekschriftprocedure de belastingrechter kan worden verzocht een schadevergoeding toe te kennen, is in dit geval nog niet van toepassing.⁵

De reden waarom de belastingrechter mogelijk niet bevoegd is om verzoeken om vergoeding van immateriële schade te beoordelen in een geval waarin geen (ander) geschil aan de belastingrechter is voorgelegd, heeft zijn oorzaak in de overeenkomstige toepassing van artikel 8:73 van de Awb. Dit artikel geeft de belastingrechter namelijk alleen de mogelijkheid om binnen een bij haar aanhangige beroepsprocedure tegen een besluit van de inspecteur, de inspecteur te veroordelen tot vergoeding van schade die is geleden in verband met dat besluit. Uit de tekst van artikel 8:73 van de Awb volgt geen zelfstandige rechtsingang voor een verzoek om schadevergoeding. Uit jurisprudentie van de Hoge Raad leidt de rechtbank wel af dat overeenkomstige toepassing van artikel 8:73 van de Awb in het kader van een verzoek om vergoeding van immateriële schade bij overschrijding van de redelijke termijn, zich er niet (altijd) tegen verzet om ook een vergoeding toe te kennen in situaties waarop dit artikel naar de letter niet op ziet. Zo kan niet alleen bij gegronde beroepen een vergoeding worden toegekend, maar ook bij een ongegrond beroep,⁶ ziet de Hoge Raad ruimte om niet alleen de inspecteur te veroordelen tot schadevergoeding, maar ook de Staat⁷ en kan ook de duur van een cassatieprocedure aanleiding zijn voor een schadevergoeding ondanks dat artikel 8:73 van de Awb niet van toepassing is op die procedure⁸. De rechtbank leidt uit de jurisprudentie af dat de Hoge Raad een eenvoudig en toegankelijk systeem heeft willen creëren, waarbij de uitkomst daarvan telkens leidt tot een vergelijkbaar resultaat. Daarbij past het om deze verzoeken volgens datzelfde systeem te behandelen. Ook acht de rechtbank het onwenselijk dat zij wel een verzoek om schadevergoeding wegens overschrijding van de redelijke termijn kan beoordelen als een belanghebbende een (mogelijk vergezocht) geschil over de hoofdzaak of een nevenvordering aanhangig maakt, maar een belanghebbende die tevreden is met de beëindiging van de hoofdzaak niet.

Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen, acht de rechtbank zich bevoegd om met overeenkomstige toepassing van artikel 8:73 van de Awb kennis te nemen van de verzoeken om vergoeding van immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn. Zij komt daarom toe aan een inhoudelijke beoordeling van de verzoeken.

De inspecteur heeft primair aangevoerd dat belanghebbenden geen recht hebben op een vergoeding van immateriële schade omdat in de bezwaarfase een rechtsgeldig compromis tot stand is gekomen. Met het sluiten van het compromis hebben belanghebbenden afstand gedaan van het recht op vergoeding van immateriële schade, aldus de inspecteur.

Belanghebbenden ontkennen dat een rechtsgeldig compromis tot stand is gekomen. In de bezwaarfase hebben zij met de inspecteur de mogelijkheid tot een compromis onderzocht, maar tussen hen is geen overeenstemming bereikt, aldus belanghebbenden.

De rechtbank volgt op dit punt de conclusie van belanghebbenden. Naar het oordeel van de rechtbank is niet aannemelijk geworden dat partijen in de bezwaarfase een rechtsgeldig compromis hebben gesloten. De inspecteur heeft aan belanghebbenden afspraken per e-mail toegestuurd, die door de inspecteur als ‘voorlopig’ worden bestempeld. Daarbij heeft de inspecteur gevraagd of belanghebbenden konden instemmen met het voorstel, waaruit de rechtbank afleidt dat de inspecteur nog wachtte op een akkoord van belanghebbenden. Belanghebbenden hebben niet, althans niet op die door de inspecteur genoemde voorlopige afspraken, gereageerd. De rechtbank is van oordeel dat de inspecteur daaruit niet mocht afleiden dat belanghebbenden stilzwijgend met die afspraken instemden. Zij hebben daarom geen afstand gedaan van het recht op vergoeding van immateriële schade.

Vervolgens beoordeelt de rechtbank de vraag of in dit geval recht op een vergoeding van immateriële schade bestaat wegens de duur van de procedures. De rechtbank sluit daarbij aan bij de uitgangspunten zoals deze zijn verwoord in het door de Hoge Raad op 19 februari 2016 gewezen arrest.⁹ Zo vangt de redelijke termijn aan op het moment dat het bezwaarschrift tegen de betreffende navorderingsaanslag door de inspecteur is ontvangen, en bedraagt de redelijke termijn als uitgangspunt twee jaar. Bij overschrijding van de redelijke termijn bestaat recht op vergoeding van € 500 per half jaar dat de redelijke termijn wordt overschreden.

Voor wat betreft de in aanmerking te nemen periode overweegt de rechtbank dat de immateriële schade die bij overschrijding van de redelijke termijn voor vergoeding in aanmerking komt, gelegen is in de spanning en frustratie die een belastingplichtige ondervindt ten gevolge van de hoofdzaak. Die door belanghebbenden ondervonden spanning en frustratie moet worden geacht ten einde te zijn gekomen op het moment dat over het geschil over de hoofdzaak is beslist. De voor het toekennen van vergoeding van immateriële schade in aanmerking te nemen periode eindigt daarom op dat moment.¹⁰

De rechtbank is van oordeel dat de hoofdzaken in dit geval op 3 september 2021 zijn geëindigd. Op die datum heeft de inspecteur namelijk de navorderingsaanslagen door middel van de uitspraken op bezwaar volledig verminderd (zie 1.3). Het tijdsverloop na die datum wordt buiten beschouwing gelaten. Anders dan de inspecteur betoogt, zijn de hoofdzaken niet al voorafgaand aan die uitspraken op bezwaar geëindigd. Mede gelet op hetgeen hiervoor is overwogen in het kader van het door de inspecteur gestelde compromis (zie 3.9), is namelijk niet aannemelijk geworden dat belanghebbenden eerder dan ten tijde van de uitspraken op bezwaar de zekerheid hadden dat de navorderingsaanslagen volledig verminderd zouden worden.¹¹

De rechtbank overweegt dat zij in de omstandigheid dat de hoofdzaak al in bezwaar ten einde is gekomen en daarover geen behandeling bij de rechter plaatsvindt, geen aanleiding ziet om geen vergoeding van immateriële schade toe te kennen. Hoewel in de jurisprudentie van de Hoge Raad over overschrijding van de redelijke termijn telkens wordt benoemd dat het erom gaat dat procedures binnen een redelijke termijn worden berecht en ook artikel 6 EVRM enkel ziet op de behandeling van de zaak door de rechter en niet door de inspecteur, heeft de Hoge Raad onlangs in een vergelijkbaar geval waarin de hoofdzaak bij uitspraak op bezwaar reeds was geëindigd, inhoudelijk beoordeeld of recht bestond op een vergoeding van immateriële schade vanwege overschrijding van de redelijke termijn in de bezwaarfase.¹²

De rechtbank constateert dat uitsluitend voor de navorderingsaanslagen over het jaar 2016 recht bestaat op een vergoeding van immateriële schade, omdat alleen voor die navorderingsaanslagen na ontvangst van de bezwaren de hoofdzaak langer dan twee jaar heeft geduurd. Voor de overige navorderingsaanslagen is de hoofdzaak binnen twee jaar ten einde gekomen en bestaat geen aanleiding voor een vergoeding van immateriële schade.

De rechtbank stelt vast dat vanaf de dag dat de bezwaarschriften tegen de navorderingsaanslagen over 2016 zijn ontvangen (24 januari 2019; zie 2.1) tot en met de uitspraken van de inspecteur (3 september 2021), er afgerond 2 jaar en circa 8 maanden zijn verstreken. De rechtbank ziet geen reden om van het uitgangspunt van een redelijke termijn van twee jaar af te wijken, waardoor de overschrijding van de redelijke termijn 8 maanden bedraagt. Belanghebbenden hebben daarmee recht op een vergoeding van immateriële schade van € 1.000. De schadevergoeding geldt voor de zaken van belanghebbenden gezamenlijk, omdat deze zaken samenhangen. Beide belanghebbenden hebben dus recht op een vergoeding van € 500.