NTFR 2009/2496 - Zielige overblijfselen

Mij is door de redactie van het NTFR gevraagd een opinie te schrijven. In de bijsluiter voor de auteur wordt op het hart gedrukt dat in de Opinie een mening van de auteur dient te worden weergegeven. Nu kun je een leuke filosofische boom opzetten over de vraag of het mogelijk is een artikel te schrijven zonder dat daarin een mening is verwerkt; de expliciete oproep om je mening te ventileren kan niet anders zijn dan een uitnodiging deze mening wat scherper neer te zetten. Een columnist moet zich aldus in een bepaalde mate bloot geven en daarbij stelt hij zich naar de aard der zaak kwetsbaar op. Dat is niet te verhelpen, maar ik vrees dat ik mij in deze column extra kwetsbaar zal moeten opstellen. Aan de mening die ik in deze column voor het voetlicht wil brengen – kerkelijke² instellingen beogen géén algemeen nut – zullen sommige lezers namelijk aanstoot nemen. Als u vermoedt dat u één van deze lezers zou kunnen zijn, leest u verder op eigen risico.

Criticasters van religie worden in Nederland vaak met groter enthousiasme aan de publieke schandpaal genageld dan dat ze ten tijde van de heilige Inquisitie op de brandstapel belandden. In een waarschijnlijk futiele poging om wat in het Nederland van Balkenende en Rouvoet als politiek correct wordt beschouwd in internationaal perspectief te zetten, zal ik om te beginnen nog wat citaten aanhalen.

‘While all faiths have been touched, here and there, by the spirit of eucumenicalism, the central tenet of every religious tradition is that all others are mere repositories of error or, at best, dangerously incomplete. Intolerance is thus intrinsic to every creed. Once a person believes – really believes – that certain ideas can lead to eternal happiness, or to its antithesis, he cannot tolerate the possibility that people he loves might be led astray by the blandishments of unbelievers. Certainty about the next life is simply incompatible with tolerance in this one.’

(…)

‘Jesus Christ – who, as it turns out, was born of a virgin, cheated death, and rose bodily into heaven- can now be eaten in the form of a cracker. A few Latin words spoken over your favourite Burgundy, and you can drink his blood as well. Is there any doubt that a lone subscriber to these beliefs would be considered mad? Rather, is there any doubt that he would be mad? The danger of religious faith is that it allows otherwise normal human beings to reap the fruits of madness and consider them holy. Because each new generation of children is taught that religious propositions need not be justified in the way that all others must, civilization is still besieged by the armies of the preposterous. We are, even now, killing ourselves over ancient literature. Who would have thought something so tragically absurd could be possible?’

De citaten zijn van Sam Harris.³ Wie zijn vredig wereldbeeld snel wil herstellen met de haastige conclusie dat de beide auteurs Harris en Hitchens waarschijnlijk haatzaaiende volksmenners zijn, waarvan door weldenkende mensen afstand dient te worden genomen, komt bedrogen uit.⁴

Bovenstaande citaten zijn, zoals gezegd, opgenomen om deze Opinie in perspectief te zetten. Nette denkers hebben in heldere analyses de gevaarlijke kant van religie blootgelegd. Deze Opinie is echter niet geschreven om u ervan te overtuigen dat georganiseerde religie het vleesgeworden kwaad is. Ik bepleit, zoals gezegd, slechts de stelling dat in zijn algemeenheid niet kan worden gesteld dat kerkelijke instellingen algemeen nut beogen. Daarmee bedoel ik, om terug te keren naar het fiscale, te zeggen dat het onwenselijk is dat kerkelijke instellingen fiscale privileges genieten, daaronder begrepen de giftenaftrek (art. 6.33 Wet IB 2001), het speciale tarief voor schenkings- of successierechten (art. 24 SW 1956) en eventuele van toepassing zijnde vrijstellingen van vennootschapsbelasting.

Natuurlijk doen kerkelijke instellingen veel goeds. Maar dat is niet de discussie. Kerkelijke instellingen worden niet fiscaal geprivilegieerd omdat ze goede dingen doen, kerkelijke instellingen worden fiscaal geprivilegieerd omdat ze kerkelijk zijn. Wie als rechtvaardiging voor de fiscale privileges wijst op het goede werk verricht door kerkelijke instellingen, moet daarbij ook het op de koop toegenomen slechte betrekken. Wie toejuicht dat door de Katholieke Kerk georganiseerde hulp in ontwikkelingslanden fiscaal wordt gesubsidieerd, moet op de koop toenemen dat met diezelfde subsidie condoomgebruik wordt afgeraden in landen letterlijk ontwricht door aids. Wie het terecht vindt dat de staat duizenden euro’s spendeert om te bezien of een meisje van 13 jaar alleen rond de wereld mag zeilen, kan niet anders dan zich afvragen waarom diezelfde staat kerkelijke instellingen subsidieert die het inenten van baby’s tegen ziektes als polio ontraden.⁵ Hoe ziek – een ander woord heb ik er niet voor – is het dat een kerkelijke instelling als ‘Schreeuw om leven’⁶ met gemeenschapsgeld een waarheidsgetrouwe plastic replica van een menselijke foetus mag sturen naar vrouwen die een abortus hebben ondergaan? Hoe, anders dan onder de paraplu van de ‘kerkelijke instelling’, zou ooit ook maar zijn overwogen een fiscale subsidie te verlenen aan de intellectuele oplichtingspraktijken van de organisatie achter de website www.creatie.info?⁷ Een organisatie die de juistheid van een wetenschappelijke theorie presenteert als een simpele geloofskwestie (evolutie of schepping, wat geloof jij?), hun propaganda met gemeenschapsgelden via de brievenbus huizen laat binnendringen en deze geestelijke corruptie via lesmateriaal aan scholen ter beschikking stelt. Hoe is de scheiding tussen kerk en staat⁸ serieus te nemen als diezelfde staat een op niets dan wensdenkuitleg van de bijbel gebaseerde pseudowetenschappelijke onzin subsidieert? Of zijn dit nu juist voorbeelden van wat CDA-senator Sophie van Bijsterveld wenselijk achtte in het naïeve broddelwerk ‘Overheid en godsdienst’, waarin wordt bepleit dat de overheid nauw contact moet onderhouden met religieuze stromingen, waarbij financiële betrekkingen niet moeten worden geschuwd? Overigens is het typerend voor deze tijden dat de minister van Justitie als zodanig (!) een dergelijk boek in ontvangst kan nemen zonder ook maar zoiets als een rimpeling van maatschappelijke verontwaardiging te veroorzaken.⁹

Ik had voor deze Opinie kunnen opzoeken hoeveel belastinggeld er weglekt via de fiscale privileges van kerkelijke instellingen. Maar feitelijk doet dat er niet toe. Elke euro die het kost, is een euro die anders en dus beter kan worden ingezet. Ook zou ik kunnen bepleiten dat juist nu, in een crisis, elke euro moet worden omgedraaid en dat dat betekent dat deze fiscale regelingen helaas moeten verdwijnen. Maar ook dat zou bezijden de waarheid zijn. Fiscale subsidies aan kerkelijke instellingen acht ik onwenselijk zelfs in een situatie waarin de overheid van gekkigheid niet meer weet waar ze de financierings- en begrotingsoverschotten moet laten. Het intellectueel corrumperen van schooljeugd acht ik iets dat een overheid actief zou moeten bestrijden, het stimuleren ervan niet iets dat op een to do-lijstje zou moeten staan, ook niet helemaal onderaan, voor als er nog ergens een keer een eurootje over is.

Maar helaas zit de wereld – in ieder geval Nederland – in een economische crisis. Deze regering is gedwongen keihard te bezuinigen en zal daarbij, naar eigen zeggen, moeilijke keuzes niet uit de weg gaan. De eerste bezuiniging lijkt gemakkelijk gevonden. Of zou deze in meerderheid confessionele regering eigenlijk stiekem bedoelen dat ze keuzes die moeilijk zijn voor anderen niet uit de weg zullen gaan?