NTFR 2020/2102 - Crypto en CRS: FOMO of een logische volgende stap?

Menig crypto-fanaat zal zich het voorlopige hoogtepunt van de ‘crypto-hype’ eind 2017 nog levendig kunnen herinneren, toen de koers van bitcoin op 17 december 2017 (bijna) de $ 20.000 aantikte. Het aantal individuele cryptohandelaren nam in deze periode gestaag toe als gevolg van de ‘fear of missing out’ (FOMO), waarbij men zichzelf al in een Lamborghini (‘Lambo’) waande, het ultieme pronkstuk van de toekomstige crypto-miljonair. Sindsdien is er veel gebeurd op het gebied van de cryptomunten.¹ Op het moment van schrijven van deze Opinie zijn er volgens de bekende crypto-website Coinmarketcap circa 5.600 verschillende cryptomunten in omloop. Een waanzinnig aantal! Helemaal als je bedenkt dat de totale marketcap van deze cryptomunten circa $ 267 miljard bedraagt. Tegelijkertijd kan gesteld worden dat veel van de projecten achter deze cryptomunten niet veel meer dan een enthousiast idee omvatten. Onduidelijk is het nut en de noodzaak van het gebruik van de onderliggende veelbelovende blockchain-technologie en of deze ronduit als bedrog kan worden gekenschetst.² Niet geheel onverwacht zijn de koersen van vele cryptomunten na de hype van december 2017 geheel of gedeeltelijk ingestort. Met een huidige koers van circa $ 9.400 kan bitcoin steeds meer gebruikt worden als wettig betaalmiddel. Daarmee lijkt bitcoin niet meer weg te denken uit de maatschappij, ondanks twijfel over het nut en de noodzaak ervan en ondanks het gebrek aan onderliggende waarde.³

Naar mijn mening is het dan ook veel te kort door de bocht om cryptomunten slechts af te doen als een hype dan wel de onderliggende technologie, blockchain, aan te merken als de meest nutteloze technologie ooit, zoals de bekende econoom Nouriel Roubini heeft gedaan.⁴ Sterker nog: de ontwikkeling rondom cryptomunten, maar vooral die rondom de onderliggende technologie blockchain, is zeer goed te verklaren met behulp van de zogeheten Gartner hype-cycle.⁵ Deze Gartner hype-cycle is een grafische weergave van de verwachte ontwikkeling van nieuwe technologieën en kan als volgt worden weergegeven:

*** FIGUUR INVOEGEN***

De Gartner hype-cycle onderscheidt de volgende vijf fasen:

1. Innovation trigger

2. Peak of inflated expectations

3. Trough of disillusionment

4. Slope of enlightenment

5. Plateau of productivity

Op dit moment lijkt de ontwikkeling van blockchain zich ergens te bevinden tussen fase 3 (ook wel de ‘blockchain winter’ genoemd) en fase 4. Een cruciale fase, waarin zal moeten blijken in hoeverre de technologie in staat is de hoge verwachtingen rondom haar probleemoplossend vermogen waar te maken. Persoonlijk denk ik dat de techniek te baanbrekend en veelbelovend is om niet door deze cruciale fase heen te komen. Dat neemt niet weg dat er nog een lange weg te gaan is, bijvoorbeeld waar het gaat om vraagstukken als privacy, digitale identiteit en governance rondom blockchains.

Waar Roubini wel degelijk een punt heeft, is dat cryptomunten (te) veel geassocieerd worden met belastingfraude, witwassen, cybercrime en andere vormen van (digitale) criminaliteit.⁶ In 2017 moest Coinbase, de grootste Amerikaanse crypto-exchange, na een lang juridisch gevecht de gegevens van meer dan 14.000 belastingplichtigen overhandigen aan de Amerikaanse fiscus (IRS), omdat was gebleken dat veel Amerikaanse belastingplichtigen hun belastbare crypto-transacties niet hadden opgegeven.⁷ Niet geheel verbazingwekkend werden crypto-transacties ook in vele andere landen niet of in beperkte mate aangegeven.⁸ Waar het in Nederland doorgaans gaat om het niet (volledig) aangeven van de waarde van cryptomunten voor de belastingheffing in box 3, kennen vele andere landen ten aanzien van cryptomunten belastingheffing over de behaalde vermogenswinst.

De omstandigheid dat de wereld van cryptomunten nog veelal ongereguleerd is, draagt vanzelfsprekend in hoge mate bij aan de omstandigheid dat niet al het bijbehorende inkomen wordt aangegeven. Het wekt dan ook geen verbazing dat het onderwerp in toenemende mate in de belangstelling staat van beleidsmakers, belastingdiensten en fiscale opsporingsdiensten,⁹ veel meer nog dan de mogelijkheden die blockchain bijvoorbeeld kan bieden bij het creëren van een robuuster belastingsysteem.¹⁰ Met de invoering van de vijfde Europese anti-witwasrichtlijn (AMLD5) van 30 mei 2018¹¹ is een belangrijke stap gezet waar het gaat om verdere regulering van aanbieders van crypto. AMLD5 is inmiddels per 21 mei 2020 geïncorporeerd in de Nederlandse wetgeving als een aanpassing van de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wwft) en voorziet in een registratieplicht voor aanbieders van wisseldiensten en bewaarportemonnees (ook wel ‘crypto-wallets’ genoemd). Dergelijke aanbieders vallen per deze datum onder het toezicht van De Nederlandsche Bank (met een overgangstermijn van zes maanden).¹² Het is de taak van DNB om erop toe te zien dat de bedrijven zich houden aan de regels rondom witwassen, terrorismefinanciering en sanctiewetgeving. Wanneer bedrijven ervoor kiezen om zich niet te registreren bij DNB, mogen de hiervoor genoemde diensten niet meer worden aangeboden. Inmiddels is gebleken dat de bijbehorende kosten die gepaard gaan met het voldoen aan deze nieuwe regels dermate hoog zijn dat diverse aanbieders inmiddels gedwongen zijn om te stoppen met deze diensten.¹³

Enerzijds is het betreurenswaardig dat enthousiaste ondernemers (veelal kleinschalige start-ups) gedwongen worden om zich tegen hoge kosten¹⁴ te registreren bij DNB, waardoor zij in voorkomende gevallen genoodzaakt worden om te stoppen met hun bedrijf. Anderzijds valt wel begrip op te brengen voor de invoering van de Europese maatregel die beoogt enige structuur aan te brengen in de nagenoeg volledig ongereguleerde wereld van crypto. Dat neemt overigens niet weg dat de wetgeving verre van perfect is. Zo staat de technologische ontwikkeling rondom de cryptomunten niet stil, getuige ook het aantal bestaande cryptomunten van maar liefst 5.600, waardoor de vraag kan opkomen welke varianten van cryptomunten al dan niet onder de wetgeving zouden moeten vallen. Daarnaast lijkt het lastig voor relatief kleine aanbieders om de verwachte poortwachtersfunctie naar behoren uit te voeren. Hoeveel onderzoek kan redelijkerwijs van deze aanbieders worden verwacht?

Het is wat mij betreft evident en slechts een kwestie van tijd dat er naast de anti-witwaswetgeving ook fiscale wetgeving rondom cryptomunten zal volgen. Ik zie in elk geval de volgende twee mogelijke ontwikkelingen/denkrichtingen:

• Er wordt een bronbelasting of een transactionele belasting op cryptomunten ingevoerd.

• De Common Reporting Standard (CRS) of een vergelijkbare standaard wordt van toepassing ten aanzien van crypto-aanbieders.¹⁵

De invoering van CRS ten aanzien van cryptomunten lijkt mij hierbij het meest kansrijk, aangezien de invoering van een bronbelasting of transactionele belasting gepaard lijkt te gaan met enorme uitdagingen in de uitvoeringssfeer. Zonder het oogmerk van volledigheid denk ik hierbij aan vraagstukken rondom de maatstaf van heffing, de heffingsbevoegdheid van landen en platformen (waar vindt een transactie plaats?) en onderscheid naar soorten cryptomunten. Voorwaar geen sinecure om daar in wereldwijd verband consensus over te verkrijgen. Daarentegen gaat het bij CRS om een reeds bestaand en werkend raamwerk, dat kan worden uitgebreid met de aanbieders van cryptomunten. Aanbieders die binnen de EU ook overigens dus al onder AMLD5 vallen.

De OESO heeft de CRS ontwikkeld en de Europese Commissie heeft de CRS overgenomen in een EU-richtlijn. Deze richtlijn vervangt de Europese Spaarrenterichtlijn, op grond waarvan informatie over rente op spaartegoeden in de EU-lidstaten wordt uitgewisseld. Dit gaat dan bijvoorbeeld over rekeningsaldi, dividendinkomsten en de verkoop van effecten. De CRS is wereldwijd van toepassing.¹⁶ In Nederland is de CRS per 1 januari 2016 ingevoerd via de Wet uitvoering Common Reporting Standard. Die wet verplicht financiële instellingen de financiële gegevens van personen en organisaties te verstrekken aan de Belastingdienst.¹⁷

Het zou wat mij betreft een volstrekt logische stap zijn om CRS van toepassing te laten zijn op aanbieders van crypto. Het vorenstaande laat onverlet dat er nog vele zeer praktische uitdagingen zijn waar een oplossing(srichting) voor moet worden bedacht. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan de volgende vraagstukken:

– Zijn de huidige standaarden en regels van CRS rechtstreeks toepasbaar op cryptomunten of is het noodzakelijk om aanvullende regels te introduceren die beter aansluiten bij de specifieke karaktereigenschappen van cryptomunten en de wijze waarop transacties plaatsvinden?

– Welke definities worden er voor de verschillende soorten cryptomunten gebruikt?

– Is er consensus over de wijze waarop het inkomen wordt vastgesteld? Vragen die hierbij kunnen opkomen zijn:

• Hoe wordt de fiscale kostprijs van een cryptomunt vastgesteld?

• Welk land heeft het heffingsrecht ten aanzien van een crypto-transactie?

• Hoe wordt omgegaan met specifieke transacties zoals ‘hard forks’ en ‘air drops’?

– Voor welke platformen is de CRS van toepassing? Het lijkt logisch om aan te sluiten bij de providers die ook vallen onder de hiervoor genoemde AMLD5-wetgeving, maar wellicht dient het toepassingsbereik breder te zijn?

– Hoe moet worden omgegaan met de omstandigheid dat een transactie weliswaar plaatsvindt via een bepaalde exchange, maar dat de onderliggende cryptomunt zelf niet bij die exchange is ondergebracht, maar bijvoorbeeld in een zogeheten ‘hard wallet’?

– Moet er een uitzondering komen voor bepaalde vormen van crypto? Ik denk bijvoorbeeld aan initiatieven rondom digitale versies van fiat geld (de zogenoemde Central Bank Digital Currency of CBDC)?

Het zal geen sinecure zijn om binnen de OECD of de EU consensus te bereiken over deze soms zeer complexe vraagstukken, die naast fiscaal-inhoudelijk veelal technologisch van aard zijn. Dat zal er mogelijk toe leiden dat het nog een tijd kan duren voordat er daadwerkelijk concrete stappen zullen worden gezet in de vorm van wetgeving. Het is echter ook duidelijk dat nietsdoen geen optie is. Het staat vast dat crypto niet meer weg is te denken uit de maatschappij, ongeacht of je nu wel of niet gelooft in de kracht en de mogelijkheden rondom de onderliggende technologie blockchain. Dat maakt dat wetgeving onvermijdelijk en noodzakelijk is om belastingfraude en -ontduiking in te dammen. De grote vrees die bij mij persoonlijk bestaat, is dat eventuele wetgeving niet alleen op zich zal laten wachten, maar ook zal leiden tot overkill of onduidelijkheid rondom de hiervoor genoemde vraagstukken. En dat zal uiteraard niet bijdragen aan de acceptatie ervan. Er zijn daarom nog grote, maar onvermijdelijke stappen te zetten.