Het kan u moeilijk ontgaan zijn: het was een afschuwelijk hete zomer. Letterlijk uiteraard, maar ook figuurlijk: de temperatuur liep flink op met alle frustraties, conflicten en problemen die zich broeierig opgestapeld hebben de afgelopen maanden. Over het kookpunt heen. Mocht het u ontgaan zijn (omdat u bijvoorbeeld uw airconditioned kantoor geen moment kon verlaten) dan is het een troostende gedachte dat de problemen zulke proporties hebben bereikt, dat ze onze fiscale pet sowieso ver te boven gaan. Niettemin vragen ze onze permanente bezorgdheid, vrees ik. Ondanks de totale verhitting waar we aan blootgesteld worden, is deze Opinie (uiteindelijk ook) gewoon van fiscale aard. Wanhoop niet.
Maar wat doen ondertussen kuddes (oudere) jongeren met een gap year, sabbatical of hoe de eindeloze anglicismen ook mogen heten, waarmee ze vroeger een existentiële neurose bedoelden? Die gaan onbekommerd zichzelf of de betekenis van hun bestaan zoeken ergens ver weg in een exotisch oord. Want dat kan natuurlijk niet hier. Daarvoor moet je sowieso naar een land waarvan je de taal, geschiedenis en cultuur niet begrijpt. Hoe minder je begrijpt, hoe makkelijker dat gaat. Enfin, mits ze de recente volksoproeren bij de incheckbalies van Schiphol overleven en hun rolkoffers jaren later gesmolten van de bagageband rollen in Hanoi.
Ik hoor u zeggen: wat een makkelijk cynisme! Zeker, maar ik verzeker u, het is nog erger dan u denkt. Het tart iedere verbeelding. Mocht u na het achtuurjournaal de fiscale literatuur even laten voor wat het is en u blijft voor de beeldbuis zitten, dan loopt u het risico blootgesteld te worden aan ‘Break Free’ (Seizoen 5!) van BNN. Mijn observaties zult u bevestigd zien of u moet wel van een Moeder Theresa-achtige goedheid zijn als het u lukt om zonder cynisme alle seizoenen hiervan te kunnen bingewatchen. Ik durf er mijn honorarium van deze bijdrage om te verwedden dat u dat niet lukt. Of beter, u krijgt van mij het boek cadeau dat ik momenteel herlees en tegen de achtergrond waarvan ik deze Opinie schrijf: ‘De opstand van de massamens’ (1930) van de Spaanse intellectueel José Ortega y Gasset (1883-1955). Dit is overigens geen uitnodiging tot polemiek. Integendeel.
Maar wat is ‘Break Free’? Break Free is een documentaireserie en kennelijk aan een vijfde seizoen toe. Het is schrijnend zo niet pervers, maar bij BNN weten ze al langer (sinds het voyeuristische ‘Over mijn lijk’, denk ik) dat dode jongeren het goed doen. In het geval van Break Free gaat het om verveelde jonge landgenoten die een wereldreis maken of met de noorderzon vertrekken om ‘iets exotisch’ te gaan doen. Kennelijk breken ze vrij of uit. Ze hopen ver weg van het verstikkende vaderland de diepe betekenis van het bestaan te doorgronden, maar redden het niet omdat dit avontuur ze alras noodlottig wordt (alle goede bedoelingen ten spijt). Dat is het format van Break Free. Hoe ziet dat er concreet uit op tv?
Goed, u ziet jonge marginale individuen, kortom doodgewone eendimensionale massamensen zoals u en ik (!), even zelfvoldaan ook, maar nog niet gelouterd door de ondefinieerbare ‘levenservaring’ waar wij ons op kunnen beroemen. Onschuldig zie je ze lekker uniek festivals hoppen om vervolgens wanneer het comfort ze gaat vervelen het risicoloze bestaan de rug toe te keren. Dan voelen ze zich gedwongen het ruime sop te nemen, waar ze vervolgens ergens achter de evenaar gruwelijk aan hun einde komen. Jezelf echt zoeken, is nu eenmaal niet zonder risico: als je in de afgrond staart, staart de afgrond naar je terug schreef Nietzsche al ergens. Niemand zou deze globetrotters hebben gekend als ze niet gesneuveld waren tijdens hun existentiële grand tour. Postuum beroemd. Als kijker leer je deze jonge zinzoekers sowieso goed kennen, want ze hebben zelf tijdens hun reis, alles, maar dan ook alles, vastgelegd voor zichzelf, hun omgeving en natuurlijk hun ‘volgers’. Het levert adembenemende plaatjes en filmpjes op, maar als BNN-voyeur weet je wel dat het format en de zendtijd van het programma dicteren dat vijf minuten later het noodlot genadeloos toeslaat. Al het maakbare geluk ten spijt, ook in Cambodja blijkt het leven broos en kwetsbaar. De mensen daar weten dat helaas al generaties en als kijker kennen we na vier seizoenen de afloop ook al bij voorbaat. Dat valt moeilijk een spoiler te noemen. De één wordt tragisch versneden door een maaimachine op de Argentijnse pampa’s, de ander klettert al mediterend van een berg bij een toeristenklooster in Nepal. Een enkeling wordt zelfs door zijn omgeving als ‘een messias’ bestempeld. Enfin, juist deze jongeman verdronk. Op water lopen kon hij niet, net zomin als wij aardse schepselen uiteraard. In Break Free zijn ze allemaal helemaal zichzelf en behept met een vrije geest, maar vrij van pijnlijke clichés is het niet helemaal. Wat door BNN geframed wordt als vrijheid en authenticiteit (‘Break Free’), is in de kern moderne slavernij, waarbij de fatale vrijheid door de westerse consument wordt beleefd in de ketenen van vluchtig amusement en backpack-kapitalisme. BNN is de beroerdste niet en zorgt vervolgens voor de sfeerbeelden van het noodlottige prefabavontuur op een Instagram-strandje waar men massaal gebronsd en surfend zich vermaakt om ‘te worden wie men is’. Professioneel knuffelreiziger Chris Zegers voorziet het geheel in de voice-over van tenenkrommende platitudes die ik hier omwille van uw geestelijk welzijn niet herhaal. Sentimentele achtergrondmuziek maakt het geheel af, zodat BNN zich verzekerd weet van welgemeende tranen. Begrijp me niet verkeerd: de jongeren zelf valt niets te verwijten. Dat staat absoluut buiten kijf voor mij. Hun lot is intens verdrietig, want hun verlangens lijken mij oprecht en hun dood is even zinloos als triest. Wij (niet zijzelf!) hebben hen opgezadeld met het juk dat alles in hun leven leuk, succesvol en avontuurlijk moet zijn. Het verwijt treft dan ook op de eerste plaats de omroep (uw belastinggeld!) en de samenleving die het achterliggende reislustig narcisme aanjaagt. ‘Escapisme meets kapitalisme’ in een betekenisloos, maar mondiaal ingericht bestaan in een verder schitterend leeg universum. De laatste mens, de ongekozen nihilist vindt tragisch zijn einde onder een omgekieperde quad ergens op een zandpad in Mongolië. Zelfs de voortijdige dood van een gedesillusioneerde hipster op drift wordt nog schaamteloos geëxploiteerd door de zogenaamd beschaafde publieke omroep omwille van kijkers als ik. Vervolgens zien we in deze serie de gescripte pelgrimage van de nabestaanden langs alle unieke hotspots waar de overledene bijvoorbeeld zijn laatste Big Mac at, zijn Lonely Planet verloor of zijn laatste bierfiets huurde met andere zinzoekende barista’s uit het Papaya Inn Hostel. De nabestaanden die heel begrijpelijk ‘closure’ zoeken, zijn evengoed de slachtoffers van dit soort banale emo-tv.
Denkt u dan terug aan het achtuurjournaal dat u hiervoor zag. De wereld staat letterlijk en figuurlijk in brand en zal weldra aan haar eigen slechtheid ten onder gaan. Dus welk westers decadentisme wordt onze jongeren opgedrongen, die per ongeluk postuum figureren in de bedevaart van Break Free? Ik heb geen kinderen en maak geen wereldreizen, dus met mijn ecologische voetafdruk zit het wel snor. Maar moeten we onze jeugd, de planeet en de onbedorven uitheemse culturen niet beschermen tegen deze decadente reisziekte? Het is niet alleen onze plicht de aarde materieel voor het nageslacht te behouden als rentmeesters van de natuur. Onze plicht gaat echter verder: we hebben de plicht om een geestelijk perspectief te bieden aan toekomstige generaties, daar waar overduidelijk existentiële verwarring en geestelijke leegte hand in hand gaan met materiële overvloed en stijgende welvaart. Er moet klaarheid worden gebracht, waarbij het niet om allerlei vage vrolijke rechten gaat, maar vooral om morele plichten. Fiscale plichten natuurlijk ook, daar kom ik zo op.
Het is aan te moedigen natuurlijk dat in een geseculariseerde samenleving jonge mensen op zoek gaan naar betekenis, duiding en zingeving. Maar dat hoeft (1) niet aan de andere kant van de evenaar en (2) niet in zijn meest individualistische vorm. Ik geloof stellig dat zingeving ook gepraktiseerd kan worden in een geriefelijke huiskamer, een goede novelle lezend bij een knisperend haardvuur. Meditatief onkruid wieden mocht van Voltaire volgens mij ook. Daarnaast hebben gebedshuizen eeuwen bewezen dat de geheimen van het bestaan zich uitstekend ontrafelen in de geborgenheid van een geloofsgemeenschap. Daar zijn meteen heel veel mensen tegelijk mee gebaat, omdat je dat samen doet en zo zetten we bovendien een rem op de verdere atomisering van normen en waarden. Wellicht kunnen de coaches van Nederland zich daartoe om laten scholen tot religieuze voorgangers, dat scheelt een hoop schijnzelfstandigheid en daarmee kunnen we samen de spirituele vervreemding een halt toeroepen.
Maar waar pleit ik voor en waarom moet dat in het door u en mij gekoesterde NTFR? Kort en goed wil ik populair gezegd een keiharde ‘backpackbelasting’, ofwel een draconische vliegbelasting op vliegen buiten (vooralsnog) de EU. Idem een fikse heffing bij aankomst voor de inkomende vluchten van buiten de EU. Draconisch genoeg in ieder geval om Alva te laten blozen in zijn graf. Kortom, een excessieve backpackbelasting.
Kan dan niet meteen ‘gewoon’ de reguliere vliegbelasting keihard omhoog? Voor het klimaat zijn de stedentripjes die we massaal maken natuurlijk bovengemiddeld desastreus, dus dat zou er zeker voor pleiten. Geen principieel bezwaar van mijn kant. Anderzijds, als je zinzoekend exotisme fundamenteel wil voorkomen zoals ik wil, hoef je een stedentrip naar Helsinki niet extra te belasten. Het is daar niet bepaald exotisch en daar gaan mensen bovendien niet op zoek naar de zin van het bestaan, maar verliezen ze die eerder door de korte dagen, aldus de cijfers. Een hangmat, een gruwelijke zon en een cocktail zijn de noodzakelijke voorwaarden voor de moderne westerse mens om de zin van het bestaan te ondervinden vrees ik. Het spijt me oprecht dat ik dit zonder cynisme moet schrijven. Eén ding is zeker, mensen moeten keihard in hun beurs geraakt worden willen ze eindelijk doen wat goed voor ons allen is. Belastingen kunnen zo een generale preventie vormen, zoals de CO2-boompjes van menig luchtvaartmaatschappij een eigentijdse aflaat vormen.
Waarom is een excessieve backpackbelasting een mes dat aan heel veel kanten snijdt? Ik zie kansen op velerlei vlak. Zes kanten tel ik minstens (in volstrekt willekeurige volgorde):
An sich, het ontmoedigen van spiritueel exotisme. Daarover hoop ik genoeg gezegd te hebben.
De opbrengst van de backpackbelasting kunnen we benutten als een soort nieuwe bestemmingsbelasting om de cultuursector een ‘booster’ te geven na jarenlange bezuinigingen. Immers als ongelimiteerd globetrotten onbetaalbaar wordt, dan vormt kunst en cultuur een goed alternatief. Cultuur opent innerlijke deuren. Menig museumbezoeker is in tranen bij het zien van een Mark Rothko en dat kan gewoon dichtbij huis. De opbrengst van de backpackbelasting kunnen we rechtstreeks doneren aan een publiek kunstfonds. Dan hoeven we niet eens meer de grens over om dichterbij onszelf uit te komen. De overheid verdient dan wat aan wie niet te ontmoedigen is van onnodige reisjes en dat kan ons allemaal ten goede komen uiteindelijk.
Europees protectionisme: toeristische kapitaalvlucht krijgt een prijskaartje. In de huidige geopolitieke verhoudingen, zeker sinds Trump en al helemaal nu de Russen de weg kwijt zijn, moeten Europa en Nederland op eigen benen leren staan. Europa zal zich niet alleen militair beter moeten bewapenen tegen de bad guys in de wereld, maar ook economisch, sociaal en cultureel. Keurig de vluchtelingen opvangen die een moreel appel op ons doen, maar ook de locals voor lange en korte duur weten te houden. Kortom, ik pleit niet voor het weren van mensen, maar vooral voor het (ver)binden van mensen. Zorgen dat we iets te bieden hebben zodat mensen 365 dagen per jaar graag in de buurt van hun huis blijven. Zodat we niet meer op reis gaan om dingen te zien waar we thuis geen acht op slaan. Een backpackbelasting zou daar een steentje aan bij kunnen dragen.
Klimaat: backpackbelasting als een leuke opmaat voor een snoeiharde vliegbelasting op alle vluchten. Ja, dan wordt vliegen een luxe, maar dat is een goede grand cru of de nieuwste Tesla helaas ook en daar kunnen de meesten ook zonder. Het doel heiligt eventjes de middelen en misschien redt de aarde het dan nog honderd jaar. Heden geen gelijkheid, maar morgen rechtvaardigheid voor de toekomstige generaties.
Bescherming van de culturen elders tegen de uitwassen van het westers decadentisme.
Eerst kwamen we met kraaltjes, toen met kogels en nu brengen we ze cryptovaluta. Daar kun je een leuke alliteratie van maken, maar wat schieten ze er in de townships van Zuid-Afrika of de rosse buurten van Phuket mee op? Ze hebben meer te verliezen dan te winnen bij de omgang met ons. Ze leven letterlijk en figuurlijk met onze vuiligheid. Dat is eeuwen zo geweest en thans niet anders. God is in Europa dood, onze wereld onttovert en nu gaan we in den vreemde spiritueel herbronnen. Reisgidsen vertellen je waar je dat op de meest authentieke wijze kunt doen, waar je even echt kunt ontzorgen van je luxeproblemen. Ik vrees dat onze millennial-leegte tamelijk besmettelijk is. De eerste signalen tekenen zich af. Een gemiddelde sjamaan in de Amazone heeft al lang geen clan of stam meer om zijn rituelen mee te beleven, die zijn weggelokt om een paar kilometer verderop bomen te kappen. De sjamaan, de laatste der Mohikanen, ziet zich genoodzaakt zich eens per dag in zijn traditionele outfit te hijsen omdat er weer kuddes toeristen zijn kant op komen om in een nagebouwde zweethut door cactusextracten in hogere sferen te komen. Ongetwijfeld kan er na afloop contactloos worden afgerekend en zijn de Google reviews goed. Dat zijn dan wel de enorme verworvenheden van het modern imperialisme voor die lieve sjamaan zonder stam. Mijn excessieve backpackbelasting zou in ieder geval de scherpe kantjes van de westerse expansiedrift kunnen wegnemen. De eenzame sjamaan zal de westerlingen alleen missen omdat ze hem materieel afhankelijk van hen hebben gemaakt. Hij zal echter nooit begrijpen wat ze nu precies kwamen doen bij hem.
Last but not least: als er geen Break Free meer ‘nodig’ is, houden we ruimte over voor kwaliteits-tv. Ik houd me aanbevolen om mijn suggesties te delen met de omroepen: veel dissidente geluiden, subversieve elementen en experimentele kunst. Voor wie dat te ver gaat, dan 24/7 Antoine Bodar op tv om ons geestelijk (en met oprechte compassie voor onze zwakheden) te stichten?
Tot slot, mocht u na het lezen van deze Opinie mij van (enige) megalomanie verdenken, bedenk dan slechts dat ironie in fiscalibus een zeldzaam goed is.