Hoge Raad, 16-09-2016, ECLI:NL:HR:2016:2079, 15/03909

Belanghebbende, belanghebbendes echtgenote en hun zoon (hierna: de zoon) oefenden sinds 1 januari 1997 in maatschapsverband een tuinbouwbedrijf uit.

Belanghebbende en zijn echtgenote hebben het gebruik en genot van enige onroerende zaken ingebracht in de maatschap. Alle vennoten hebben hun arbeid en vlijt ingebracht. Belanghebbende en zijn echtgenote hebben ieder recht op een winstaandeel van 25 percent. Het winstaandeel van de zoon bedraagt 50 percent.

De zoon heeft gedurende een reeks van jaren gelden bij de maatschap opgenomen ter financiering van privé-uitgaven, die voornamelijk bestaan uit kosten van levensonderhoud. Daarnaast zijn verliezen van de maatschap in mindering gekomen op zijn kapitaalrekening.

Vanwege de slechte bedrijfsresultaten is de zoon gaan studeren en is hij per 1 december 2005 bij een derde een dienstbetrekking aangegaan. Vanaf 2006 heeft de zoon niet meer uit de maatschap opgenomen dan zijn aandeel in het resultaat. Zijn aandeel bestond vanaf dat jaar nog slechts uit een vergoeding voor verrichte arbeid.

Op 31 december 2007 is tussen belanghebbende, zijn echtgenote en de zoon een overeenkomst van kwijtschelding gesloten, waarbij belanghebbende en zijn echtgenote de zoon diens schuld ter zake van zijn negatieve kapitaalrekening tot een bedrag van € 134.152 hebben kwijtgescholden (hierna: de kwijtschelding).

In 2008 zijn de activiteiten van het tuinbouwbedrijf beëindigd. Na sloop van de bedrijfsgebouwen hebben belanghebbende en zijn echtgenote - de eigenaren van de grond en gerechtigd tot de meerwaarde - in 2009 de grond verkocht aan een projectontwikkelaar. Vervolgens is de onderneming gestaakt.

Belanghebbende heeft het bedrag van zijn aandeel in de kwijtschelding ten laste van de winst van 2007 gebracht. Zijn aandeel in de resterende vordering heeft hij in dat jaar wegens oninbaarheid ten laste van de winst afgewaardeerd naar een bedrag van € 50.000 (hierna: de afwaardering). De Inspecteur heeft bij het vaststellen van de aanslag in de inkomstenbelasting/premie volksverzekeringen voor 2007 zowel het kwijtscheldingsverlies als de afwaardering gecorrigeerd.

Behalve in aandeelhoudersrelaties kan tevens sprake zijn van een onzakelijke lening in situaties waarin een debiteurenrisico dat een onafhankelijke derde niet zou hebben genomen, wordt aanvaard op grond van persoonlijke betrekkingen tussen natuurlijke personen (zie HR 18 december 2015, nr. 15/00942, ECLI:NL:HR:2015:3599, BNB 2016/38). Gelet daarop heeft ook in een geval als het onderhavige te gelden hetgeen de Hoge Raad heeft overwogen in de onderdelen 3.3.1 tot en met 3.3.6 van zijn arrest van 25 november 2011, nr. 08/05323, ECLI:NL:HR:2011:BN3442, BNB 2012/37.

In ’s Hofs uitspraak ligt besloten het oordeel dat de lening aan de zoon een onzakelijke lening is, omdat voor die lening geen – niet in wezen winstdelende - rente kan worden bepaald waaronder een onafhankelijke derde bereid zou zijn geweest onder overigens dezelfde voorwaarden en omstandigheden eenzelfde lening te verstrekken. Anders dan de middelen betogen, geeft dit oordeel geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Aangezien dit oordeel voorts niet onvoldoende is gemotiveerd, moet – behoudens bijzondere omstandigheden – ervan worden uitgegaan dat belanghebbende het debiteurenrisico ten aanzien van de lening aan de zoon heeft aanvaard op grond van persoonlijke betrekkingen met de zoon.

Het eerste middel doet voorts een beroep op de aanwezigheid van bijzondere omstandigheden als hiervoor in 2.5.2 bedoeld. Het middel herhaalt daartoe het door belanghebbende voor het Hof gehouden betoog met betrekking tot de rol van de zoon voor de maatschap.

Het Hof heeft vastgesteld dat de zoon gelet op zijn arbeidskracht en kennis een belangrijke rol binnen de onderneming vervulde en dat in geval van opeisen van de lening de voortzetting van de maatschap in gevaar zou komen en daarmee de mogelijkheid om de onderneming in een later jaar gunstig af te wikkelen door verkoop van de grond. Het Hof heeft vervolgens echter geoordeeld dat de rol van de zoon van onvoldoende betekenis was om daaraan de gevolgtrekking te verbinden dat een zakelijk handelende derde het aan de lening verbonden debiteurenrisico zou hebben aanvaard. Dit oordeel is van feitelijke aard en niet onvoldoende gemotiveerd. Uitgaande van dit oordeel faalt het beroep op de aanwezigheid van een bijzondere omstandigheid.