Parket bij de Hoge Raad, 15-06-2012, BV2586, 11/01406

Nr. 11/01406

Nr. Rechtbank: 09/3012

Nr. Gerechtshof: 10/00091

PROCUREUR-GENERAAL BIJ DE HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

MR. R.E.C.M. NIESSEN

ADVOCAAT-GENERAAL

Derde Kamer B

Inkomstenbelasting 1 januari 2006 - 31 december 2006

Rechtbank en Hof

2.7 De Rechtbank heeft het beroep gegrond verklaard. Zij oordeelde dat volgens vaste rechtspraak sprake is van een gezamenlijke huishouding indien twee personen hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben en zij blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding anders dan op commerciële basis. Hieraan wordt niet voldaan nu de vriend het hele jaar stond ingeschreven op het adres van belanghebbende en mee at, doch slechts incidenteel een vergoeding betaalde voor de genoten maaltijden.

De aangehaalde zinsnede is nagenoeg letterlijk overgenomen uit het in Hoofdstuk V (Tarief) van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 voorkomende artikel 55, vijfde lid, zoals dat gold tot 1 januari 2001. In het in hetzelfde hoofdstuk voorkomende artikel 56, betreffende de overdracht van de zogenoemde basisaftrek door ongehuwd samenlevenden, wordt het begrip gezamenlijke huishouding gehanteerd.

Uit de wetsgeschiedenis van dit artikel blijkt dat de opsteller daarvan als belangrijkste criterium voor het aannemen van een gezamenlijke huishouding voor ogen stond de wijze waarop wordt voorzien in huisvesting en voeding. Ingeval meer personen gebruikmaken van een wooneenheid is slechts dan geen sprake van een gemeenschappelijke huishouding indien tussen de samenwoners een op zuiver commerciële gronden stoelende betrekking bestaat, zoals die van het houden van kostgangers (Memorie van Antwoord, Tweede Kamer, vergaderjaar 1983-1984, 18 121, nr. 5, blz. 8).

Wetsystematisch bezien is het Hof van oordeel dat moet worden aangenomen dat voor de interpretatie van de aangehaalde zinsnede, zoals die voorkwam in artikel 55, vijfde lid, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, aansluiting moet worden gezocht bij hetgeen de wetgever voor ogen stond bij het begrip gezamenlijke huishouding in artikel 56 van die wet. Dat betekent dat voor de interpretatie van die zinsnede maatgevend is of de ander zich in een commerciële relatie bevindt met de belastingplichtige.

Nu voor de zakelijk gelijkluidende bepaling in artikel 8.15, eerste lid, letter c, van de Wet niet gebleken is van een afwijkend inzicht van de wetgever, is naar het oordeel van het Hof dezelfde interpretatie geboden.

In cassatie stelt belanghebbende twee middelen voor. Het eerste middel valt uiteen in de volgende onderdelen:

1 Het begrip 'geen huishouding voeren met een ander' is niet nader gedefinieerd in de fiscale wetgeving; het Hof heeft ontoereikend gemotiveerd dat artikel 3 Wwb bij de toepassing van dit begrip geen rol speelt.

2 Het Hof heeft onvoldoende gemotiveerd dat aansluiting moet worden gezocht bij de doelstelling van de wetgever met betrekking tot artikel 56 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 (hierna: Wet IB 1964).

3 Niet maatgevend is of sprake is van een commerciële relatie tussen belanghebbende en de vriend.

4 Niet maatgevend is of de vriend al dan niet kostganger is.

In het tweede middel stelt belanghebbende dat het Nederlandse recht, met name artikel 8.15, lid 1, Wet IB 2001 is geschonden, omdat de beperkte uitleg die het Hof geeft aan het begrip 'gezamenlijke huishouding' geen recht doet aan de situatie waarvoor de alleenstaande-ouderkorting is bedoeld en de omschrijving van het begrip huishouding zoals opgenomen in de Wwb.

1. De alleenstaande-ouderkorting geldt voor de belastingplichtige die in het kalenderjaar gedurende meer dan zes maanden:

a. geen partner heeft;

b. een huishouding voert met een kind dat in belangrijke mate door hem wordt onderhouden en op hetzelfde woonadres als de belastingplichtige staat ingeschreven in de basisadministratie persoonsgegevens, en

c. deze huishouding voert met geen ander dan kinderen die bij de aanvang van het kalenderjaar de leeftijd van 27 jaar niet hebben bereikt.

2. De alleenstaande-ouderkorting bedraagt € 1414.

(...)

1. De aanvullende alleenstaande-ouderkorting geldt voor de belastingplichtige indien:

a. voor hem de alleenstaande-ouderkorting geldt;

b. hij tegenwoordige arbeid verricht, en

c. in het kalenderjaar gedurende meer dan zes maanden tot zijn huishouden een kind behoort dat bij de aanvang van het kalenderjaar de leeftijd van 16 jaar niet heeft bereikt en gedurende die tijd op hetzelfde woonadres als de belastingplichtige staat ingeschreven in de basisadministratie persoonsgegevens.

2. De aanvullende alleenstaande-ouderkorting bedraagt 4,3% van het bedrag dat met tegenwoordige arbeid aan winst uit een of meer ondernemingen, loon of resultaat uit een of meer werkzaamheden is begrepen in het belastbare inkomen uit werk en woning, maar maximaal € 1414.

Voor het begrip 'gezamenlijke huishouding' en voor de tegenhanger daarvan, het begrip 'het voor zich alleen voeren van een huishouding', geldt dat deze begrippen abstract van karakter zijn. Het geven van een concrete invulling van die begrippen is daardoor, naar mijn oordeel, ook niet volledig mogelijk. In de praktijk dient langs de weg van de interpretatie tot een oplossing te worden gekomen.

(...)

Zo'n begrip maakt het mogelijk om in de toekomst een andere interpretatie te hebben dan ons nu voor ogen staat. Er kan dan worden gesproken van een soepel begrip. Ik heb in dit verband echter wel begrip voor de bezorgdheid die is uitgesproken met betrekking tot de begrippen 'gezamenlijke huishouding' en 'het voor zich alleen voeren van een huishouding'.

Pessimistisch over de hanteerbaarheid ben ik echter niet; dat zal uit mijn vorige opmerkingen duidelijk zijn geworden. In de stukken heb ik uiteengezet, dat de interpretatie van de bedoelde begrippen dient te geschieden in het licht van de bepaling van de subjectieve draagkracht. Met andere woorden: rekening dient te worden gehouden met de verschillen in draagkracht die voortvloeien uit de verschillen in het noodzakelijke uitgavenpatroon van belastingplichtigen met een even hoog inkomen. Het gaat daarbij vooral om het voorzien in het levensonderhoud van een andere persoon, die voor de voorziening daarin zelf geen of een te laag inkomen heeft en om de economische schaalvoordelen die zijn verbonden aan het gezamenlijk voeren van een huishouding. Bij de beoordeling van deze schaalvoordelen is - ik wil daarop nog eens de nadruk leggen - de aard van de relatie totaal irrelevant.

Het is echter onze stellige overtuiging dat het aantal gevallen weinig talrijk zal zijn waarin bij een economische benadering als door de wetgever wordt beoogd twijfel mogelijk is over het al dan niet voeren van een gezamenlijke huishouding. In twijfelsituaties zal steeds moeten worden beoordeeld of er, gelet op de doelstelling van de wet, aanleiding is tot het verlenen van de (bijna-)alleenverdiener-toeslag (gezamenlijke huishouding) of de alleenstaande-toeslag (alleen voor zich een huishouding), met andere woorden of er in zulk een situatie subjectieve draagkrachtfactoren aanwezig zijn die een toeslag rechtvaardigen. Daarbij vormen, zoals wij in de memorie van antwoord hebben opgemerkt, de wijze waarop wordt voorzien in huisvesting en voeding de belangrijkste criteria. Of er sprake is van het voor zich alleen dan wel gezamenlijk voorzien in huisvesting en voeding zal veelal kunnen worden afgeleid uit de feitelijke omstandigheden zoals de indeling van het pand en het gebruik van bij voorbeeld de keuken. Het zal echter duidelijk zijn dat waar het in casu gaat om de erkenning van subjectieve draagkrachtfactoren de indeling van het pand en dergelijke op zichzelf niet doorslaggevend zijn.

(...)

Wij achten het een te ver gaande conclusie om uit onze opmerking dat er in gevallen van onderverhuur, van het houden van kostgangers en van inwonend huispersoneel sprake is van een op zuiver commerciële gronden stoelende betrekking tussen samenwoners, af te leiden dat alle andere vormen van wonen op een zelfde adres zouden moeten worden beoordeeld als het voeren van een gezamenlijke huishouding. Ook in andere gevallen waarin kan worden gesproken van een op zuiver commerciële basis voorzien in huisvesting en voeding, is geen sprake van een gezamenlijke huishouding.

In de memorie van toelichting is uiteengezet dat wij van mening zijn dat van gezamenlijk voorzien in huisvesting en/of voeding geen sprake is als dit buiten de relatiesfeer plaatsvindt op zuiver commerciële basis in het economische verkeer. Partijen zullen dus aannemelijk moeten maken dat zij de schaalvoordelen die samenhangen met het voeren van een gezamenlijke huishouding niet meer genieten en dat zij beiden op commerciële basis voorzien in huisvesting en voeding.

Wij delen niet de mening van de leden van de fractie van D'66 dat de bewijslast in dezen wordt omgedraaid in die zin dat samenleving wordt aangenomen en de belastingplichtige het tegendeel moet aantonen.

De staatssecretaris heeft reeds op een vraag van de heer Christiaanse geantwoord dat, indien twee mensen de huur van een woning delen en beiden 36 jaar of ouder zijn, niet is te controleren of zij recht hebben op een alleenverdiener-toeslag of niet, omdat men de situatie kan fingeren dat de woning door de een aan de ander wordt onderverhuurd. (...)

Staatssecretaris Koning: Mijnheer de Voorzitter! Hier geldt toch het geval, gelet op de bewijsleer die op fiscaal gebied aanwezig is, dat degene die iets ongebruikelijks stelt, dit zelf zal moeten bewijzen. Degene die samen met een ander in een huis woont, zal moeten bewijzen dat men niet samenwoont, maar ieder voor zich een eigen huishouding voert. Dat bewijs kan met alle mogelijke middelen worden geleverd, maar aan het ontbreken van dergelijke bewijsmiddelen, bijvoorbeeld het bewijs van betalen van de huur, kunnen allerlei consequenties worden verbonden.

Dan zal de desbetreffende persoon in laatste instantie aan de rechter duidelijk moeten maken dat beiden recht hebben op alleenverdiener-toeslag. Het bewijs is, gelet op onder meer de bescheiden als giro-afschriften en bankafschriften, aan te tonen en bij het ontbreken daarvan zal men dit op een andere manier moeten doen. De fiscus zal niet zo gemakkelijk genoegen nemen met het ontbreken van bewijsmiddelen.

De heer Van Graafeiland (VVD): Ik wijs dan weer op pagina 15 van de nota naar aanleiding van het verslag waarin duidelijk wordt aangegeven wanneer er in fiscaal opzicht sprake is van een gezamenlijke huishouding. In het geval van het delen van de huur van een woning is het vrijwel niet meer aannemelijk te maken dat er geen sprake is van een gezamenlijke huishouding. (...)

Artikel 8.2.3 Alleenstaande-ouderkorting

De alleenstaande-ouderkorting vervangt de alleenstaande-ouderaftrek van artikel 53, vijfde lid, en 55, vijfde lid, Wet op de inkomstenbelasting 1964.

Artikel 8.2.4 Aanvullende alleenstaande-ouderkorting

De aanvullende alleenstaande-ouderkorting vervangt de aanvullende alleenstaande-ouderaftrek van artikel 53, zesde lid, en 55, zesde lid, Wet op de inkomstenbelasting 1964.

7. (Aanvullende) alleenstaande ouderkorting

De leden van de CDA-fractie vragen hoe twee samenlevende personen worden aangemerkt die niet voldoen aan het standaardpartnerbegrip. Zij vragen zich af of twee ouders die beiden een eigen kind hebben, maar samen geen kinderen hebben, aanspraak kunnen maken op de (aanvullende) alleenstaande ouderkorting.

Voor de (aanvullende) alleenstaande ouderkorting geldt dat er geen huishouding gevoerd mag worden met een ander dan een kind dat bij aanvang van het kalenderjaar de leeftijd van 27 jaar nog niet heeft bereikt. De achtergrond van deze bepaling is dat er geen recht op alleenstaande heffingskortingen is wanneer een medebewoner de draagkracht vergroot in het huishouden. Voor het recht op (aanvullende) alleenstaande ouderkorting is het al dan niet behoren tot het huishouden doorslaggevend en niet het partnerbegrip. Het invoeren van een uniform partnerbegrip heeft derhalve geen invloed op de toepassing van deze heffingskortingen.

6.1. Belanghebbende heeft verzocht om toepassing van de alleenstaande-ouder-toeslag als bedoeld in artikel 53, de leden 4 en 5, van de Wet in de voor 1984 geldende tekst. Op hem rust dan de bewijslast dat hij voldoet aan de voorwaarden, gesteld voor toepassing van die aftrek.

6.2. Ter voldoening aan die bewijslast heeft hij gesteld dat hij geen gezamenlijke huishouding voert met mevrouw B, doch dat hij aan laatstgenoemde een kamer heeft verhuurd.

De Inspecteur heeft niet weersproken dat belanghebbende ter zake van kamerhuur een bedrag van f 1800 van mevrouw B heeft ontvangen. Zulks kan mitsdien als vaststaande worden beschouwd.

6.3. De Inspecteur heeft gesteld, en het Hof acht aannemelijk, dat belanghebbende voor de kamer een (veel) hogere huur had kunnen vragen. Kennelijk heeft belanghebbende van mevrouw B, die een jeugdvriendin is van de overleden echtgenote van belanghebbende, om redenen van persoonlijke aard niet een hogere huur willen vragen.

6.4. De in de voorgaande overweging bedoelde omstandigheden brengen echter niet mede dat niet langer sprake zou zijn van een huur en verhuur.

Naar 's Hofs oordeel heeft belanghebbende voldoende bewijs geleverd voor zijn stelling dat sprake is van kamerhuur en niet van een gezamenlijke huishouding.

6.5. Het ligt nu op de weg van de Inspecteur tegenbewijs te leveren om zijn stelling dat wel sprake is van een gemeenschappelijke huishouding aannemelijk te maken.

6.6. De Inspecteur heeft daartoe niet meer aangevoerd dan vermoedens. Om te kunnen onderzoeken of gegevens aanwezig zijn die zijn standpunt verder zouden kunnen adstrueren zou hij zich ver, naar 's Hofs oordeel te ver, moeten begeven in de persoonlijke levenssfeer van belanghebbende. De omstandigheid dat incidenteel maaltijden gezamenlijk gebruikt worden, waarbij, naar het Hof aannemelijk acht, de kosten gedeeld worden, is niet voldoende om de conclusie te dragen dat sprake zou zijn van een gezamenlijke huishouding.

4.1. Uit de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 56 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, in die Wet opgenomen bij de Wet van 30 december 1983, Stb. 690 blijkt dat de belastingplichtige die met een of meer personen gebruik maakt van een wooneenheid en die in aanmerking wil komen voor de alleenstaande-toeslag aannemelijk dient te maken dat hij buiten de relatiesfeer op zuiver commerciële grondslag in het economische verkeer voorziet in huisvesting en voeding en derhalve de schaalvoordelen die zijn verbonden aan het voeren van een gezamenlijke huishouding mist. (Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar 1983-1984, 18 121, nr. 3, blz. 62.)

4.2. Het Hof heeft uit de onder punt d van zijn uitspraak vermelde vaststaande feiten afgeleid dat de belangrijkste uitgaven - bestaande uit hypotheeklasten, onderhoud en andere lasten van de woning alsmede de gas- en lichtrekening - door de drie bewoonsters op zakelijke basis worden verdeeld.

Vervolgens heeft het Hof geoordeeld dat niet kan worden gezegd dat belanghebbende relatief goedkoop woont, waarbij het Hof in aanmerking heeft genomen de verhouding tussen het bedrag van evenvermelde uitgaven van f 417 per maand en het brutoloon van belanghebbende van circa f 26 000 in 1985.

Voorts heeft het Hof geoordeeld dat belanghebbende doorgaans in haar eigen voeding voorziet.

4.3. In de hiervoor onder 4.2 weergegeven overwegingen ligt besloten 's Hofs feitelijke, in cassatie onaantastbare oordeel dat belanghebbende de economische schaalvoordelen, verbonden aan een gezamenlijke huishouding, heeft gemist en op zuiver commerciële grondslag in huisvesting en voeding voorziet.

4.2. Uit de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 56 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, in die Wet opgenomen bij de Wet van 30 december 1983, Stb. 690, blijkt dat de belastingplichtige die met een of meer personen gebruik maakt van een wooneenheid en die in aanmerking wil komen voor de alleenstaande-toeslag aannemelijk dient te maken dat hij buiten de relatiesfeer op zuiver commerciële grondslag in het economische verkeer voorziet in huisvesting en voeding en derhalve de schaalvoordelen die zijn verbonden aan het voeren van een gezamenlijke huishouding mist (Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar 1983-1984, 18 121, nr. 3, blz. 62).

4.3. Hieruit en uit andere - in de conclusie van de Advocaat-Generaal aangehaalde - passages uit de geschiedenis van de totstandkoming van de zogenaamde Tweeverdienerswetgeving volgt, dat de begrippen ,,voor zich alleen een huishouding voeren'' en ,,een gezamenlijke huishouding voeren'' nauw op elkaar moeten worden afgestemd. Uit die wetsgeschiedenis kan niet worden afgeleid dat een belastingplichtige reeds een gezamenlijke huishouding voert en dus niet voor zich alleen een huishouding voert, indien die belastingplichtige op huisvestingsgebied een schaalvoordeel geniet dat aan een gezamenlijke huishouding is verbonden. Mede gelet op het spraakgebruik, ligt veeleer voor de hand slechts van het voeren van een gezamenlijke huishouding te spreken indien een belastingplichtige te zamen met een of meer anderen zowel in huisvesting als in voeding voorziet.

4.1. Het Hof heeft vastgesteld: dat Y in het onderhavige jaar gedurende meer dan zes maanden bij belanghebbende woonde; dat zij beschikte over een aparte zit-slaapkamer en een eigen voordeurbel; dat zij medegebruik had van de keuken en de badkamer; dat belanghebbende en Y ieder afzonderlijk een koelkast en een koffiezetapparaat bezaten; dat belanghebbende eenmaal per week voor Y kookte en Y eenmaal per week voor belanghebbende en zijn zoon, waarbij de kosten van het meeëten over en weer aan elkaar in rekening werden gebracht; dat de boodschappen gescheiden werden gedaan; dat belanghebbende en Y hun was gescheiden deden; dat Y een bijdrage van f 85 per maand in de energiekosten betaalde en dat zij voor het gebruik van de telefoon 20 cent per tik vergoedde.

4.2. Het Hof heeft geoordeeld dat er tussen belanghebbende en Y geen commerciële relatie bestond. Anders dan in het middel wordt betoogd, noopt dat oordeel - wat daarvan zij nu belanghebbende in de conclusie van repliek heeft verklaard ,,Zo ontstond het idee om haar een kamer aan te bieden, in ruil voor de opvangverplichting van mijn zoon'' - niet tot de gevolgtrekking dat belanghebbende met Y een gezamenlijke huishouding heeft gevoerd. Zulks laat immers onverlet de mogelijkheid dat belanghebbende op zuiver commerciële basis heeft voorzien in huisvesting en voeding en derhalve de schaalvoordelen die zijn verbonden aan het voeren van een gezamenlijke huishouding heeft gemist. Blijkens de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 56 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, in die Wet opgenomen bij de Wet van 30 december 1983, Stb. 690, is ook de wetgever daarvan uitgegaan (Nota naar aanleiding van het eindverslag, Tweede Kamer, vergaderjaar 1983-1984, 18 121, nr. 7, blz. 8).

4.3. In 's Hofs vaststellingen ligt besloten dat belanghebbende niet te zamen met Y zowel in huisvesting als in voeding voorzag. Dit laat geen andere gevolgtrekking toe dan dat zij geen gezamenlijke huishouding voeren. Hieruit volgt dat belanghebbende niet een huishouding heeft gevoerd met een ander dan een of meer eigen of aangehuwde kinderen of pleegkinderen waarvan het oudste kind bij de aanvang van het kalenderjaar de leeftijd van 27 jaar niet heeft bereikt. Het Hof heeft mitsdien een juiste beslissing gegeven.

4.22 Hof Amsterdam oordeelde in zijn uitspraak van 20 februari 2001, nr. 00/71, NTFR 2001/400 dat het aan de Inspecteur is om aannemelijk te maken dat een gezamenlijke huishouding werd gevoerd:

5. Vaststaat dat belanghebbende in 1996 met haar dochter, geboren in 1994, duurzaam gescheiden is gaan leven van haar echtgenoot XY, van wie zij op 15 mei 1997 is gescheiden, dat zij huisvesting heeft gevonden op achtereenvolgens vier verschillende adressen in Amsterdam en dat op twee daarvan behalve belanghebbende en haar dochter ten minste nog twee dezelfde personen waren ingeschreven. Het ligt alsdan op de weg van de inspecteur aannemelijk te maken dat belanghebbende met één van die andere personen, te weten A een gezamenlijke huishouding heeft gevoerd. Hiervoor is niet toereikend het enkele gegeven dat belanghebbende volgens het bestand stond ingeschreven op achtereenvolgens twee adressen, alwaar A eveneens stond ingeschreven.

4.26 Redactie Vakstudie Nieuws merkt bij HR 4 oktober 1989, nr. 26 277, V-N 1989, blz. 3036 op:

De Hoge Raad neemt de handschoen, die hem in de memorie van toelichting wordt toegeworpen, op en stelt dat een belastingplichtige slechts voor de alleenstaande-toeslag in aanmerking komt indien hij aannemelijk maakt, dat hij buiten de relatiesfeer op zuiver commerciële grondslag in het economische verkeer voorziet in huisvesting en voeding en derhalve de schaalvoordelen die zijn verbonden aan het voeren van een gezamenlijke huishouding mist''. Tot zover spoort 's Hogen Raads oordeel met de memorie van toelichting en met het spraakgebruik. Dit wordt anders waar de Hoge Raad reeds bij een kostenverdeling op zakelijke basis tussen de samenwonenden de voorwaarde, dat de belastingplichtige op zuiver commerciële basis in het economische verkeer voorziet in huisvesting en voeding, vervuld acht. Naar onze mening is er bij een transactie ,,op zuiver commerciële grondslag in het economische verkeer'' steeds een streven naar winst van ten minste een van de betrokken partijen in het spel. In de onderhavige situatie ontbreekt dit streven geheel.

Bij een kostenverdeling op zakelijke basis verdelen de samenwonenden de schaalvoordelen van de gezamenlijke huishouding op objectieve wijze onderling. Die onderlinge verdeling doet aan het bestaan van de schaalvoordelen niet af.

Een gezamenlijke huishouding wordt in ieder geval aanwezig geacht als de belanghebbenden hun hoofdverblijf hebben in dezelfde woning en:

- zij met elkaar gehuwd zijn geweest of eerder voor de verlening van bijstand als gehuwden zijn aangemerkt;

- uit hun relatie een kind is geboren of erkenning heeft plaatsgevonden van een kind van de één door de ander;

- zij zich wederzijds verplicht hebben tot een bijdrage aan de huishouding op grond van een geldend samenlevingscontract, of

- zij op grond van een registratie worden aangemerkt als een gezamenlijke huishouding die naar aard en strekking overeenkomt met de gezamenlijke huishouding als hiervoor bedoeld.

26.2.15.Woonlasten en kwijtschelding van belasting van voorhuwelijkse belastingschulden

Als het verzoek om kwijtschelding wordt gedaan voor belastingschulden die zijn ontstaan voor de aanvang van de huwelijkse periode, dan wel de gezamenlijke huishouding in de zin van artikel 3 Wwb (...), worden de woonlasten in aanmerking genomen tot ten hoogste 50% van het bedrag dat de uitkomst is van de berekening op grond van artikel 15, eerste lid, onderdeel b, van de regeling.

4.1. Het Hof - dat terecht voorop heeft gesteld dat de wetgever met het begrip ,,gemeenschappelijke huishouding'' het oog heeft gehad op gevallen waarin de erflater met de verkrijger een gemeenschappelijk hoofdverblijf heeft gehad - heeft aan de in zijn uitspraak weergegeven feitelijke omstandigheden de gevolgtrekking verbonden dat de woning van de erflater voor hem slechts een verblijffunctie van zeer ondergeschikte aard heeft vervuld.

(...).

4.3. Het Hof heeft ten slotte geoordeeld dat de omstandigheid dat de erflater voor de heffing van de loon- en inkomstenbelasting een beroep had gedaan op de alleenstaande-toeslag, belanghebbende thans niet kan worden tegengeworpen en dat belanghebbende voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat er duidelijk een wil is geweest tot het voeren van een gemeenschappelijke huishouding.

4.4. Ook al kan in de regel niet van het voeren van een gemeenschappelijke huishouding worden gesproken, indien de betrokkenen ieder de nacht in hun eigen woning plegen door te brengen, te dezen heeft het Hof niet blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door op grond van zijn voormelde vaststellingen en oordelen aan te nemen dat belanghebbende met erflater tot diens overlijden een gemeenschappelijke huishouding heeft gevoerd. Het middel faalt derhalve.

6.1 In artikel 3, lid 1, onderdeel c, Wet inkomensafhankelijke regelingen (hierna: AWIR) wordt het begrip 'gezamenlijke huishouding' genoemd.

1. De partner van de belanghebbende is degene die hierna als eerste wordt genoemd:

c. de meerderjarige die in het berekeningsjaar gedurende meer dan zes maanden onafgebroken een gezamenlijke huishouding voert met de meerderjarige belanghebbende en gedurende die tijd op hetzelfde woonadres als de belanghebbende staat ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens, met uitzondering van:

1°. de bloed- of aanverwant in de rechte lijn van de belanghebbende;

2°. de bloed- of aanverwant in de tweede graad van de zijlijn van de belanghebbende gedurende de periode dat de belanghebbende op hetzelfde woonadres als zijn ouder staat ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens.

Het begrip gezamenlijke huishouding wijkt tussen de verschillende wetten niet af. Het gaat er in al deze wetten om dat er sprake moet zijn van een hoofdverblijf in dezelfde woning waarbij de ongehuwden blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding dan wel anderszins.

(...)

De leden van de PvdA-fractie vragen om een definitie van het begrip duurzaam samenwonen en om een definitie van het begrip gezamenlijke huishouding. Zij vragen waarom niet is aangesloten bij de omschrijving in de Wwb. In de Awir zijn deze begrippen niet gedefinieerd. Het begrip duurzaam samenwonen kent de Awir, evenals de sociale zekerheidswetten, niet. Zoals hiervoor in deze nota is aangegeven wordt de gezamenlijke huishouding mede aan de hand van objectieve criteria beoordeeld. Indien de objectieve criteria niet van toepassing zijn vindt er een materiële beoordeling plaats of er sprake is van een gezamenlijke huishouding. Het begrip gezamenlijke huishouding en de materiële beoordeling daarvan wijkt, zoals daar reeds is gemeld, niet af van het begrip en de beoordeling daarvan zoals dat in de sociale zekerheidswetgeving wordt gebruikt.

Dilemma duidelijkheid begrip gezamenlijke huishouding versus handhaving

Ook de vraag naar operationalisering van het begrip gezamenlijke huishouding plaatst mij voor een dilemma. Enerzijds leidt operationalisering van het begrip gezamenlijke huishouding tot meer duidelijkheid, zeker als daarbij aansluiting wordt gezocht bij criteria in de sociale zekerheid. Anderzijds leidt het stellen van gedetailleerde criteria tot een gedetailleerde beoordeling of daaraan is voldaan. Dit kan tot gevolg hebben dat er een controle moet worden uitgevoerd op het voeren van een gezamenlijke huishouding zoals ook door Sociale Verzekeringsbank (SVB) wordt gedaan. Het dilemma is dan gelegen in de vraag of die duidelijkheid opweegt tegen het nadeel van een gedetailleerdere controle. Of is - indien net als in de Awir sprake is van een geobjectiveerd partnerbegrip waarbij de beoordeling of sprake is van een gezamenlijke huishouding beperkt blijft tot de gevallen waarin niet aan de objectieve criteria wordt voldaan - hier niet juist een terughoudende overheid op zijn plaats?

(...)

Het partnerbegrip en de nadere invulling van het begrip gezamenlijke huishouding zijn voor zowel de Wet IB 2001 als de Awir en de sociale zekerheid belangrijke pijlers die een zorgvuldige en afgewogen benadering vergen. Gegeven ook deze relatie met de sociale zekerheid stel ik u voor hierbij ook de beide bewindspersonen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid te betrekken.

3. In welke wetgeving ligt de definitie van gezamenlijk huishouden vast?

Hoe kan iemand aan het begin van het jaar weten of er tenminste zes maanden lang een gezamenlijke huishouding gevoerd zal worden?

3. Het begrip gezamenlijke huishouding is in de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen niet gedefinieerd. Het begrip gezamenlijke huishouding en de materiele beoordeling daarvan wijkt niet af van het begrip en de beoordeling daarvan zoals dat in de sociale zekerheidswetgeving wordt gebruikt.

Bij de aanvraag van zorgtoeslag voorafgaand aan het berekeningsjaar zal een inschatting moeten worden gemaakt van de situatie zoals die zich in het berekeningsjaar zal gaan voordoen. Dit geldt voor het inkomen, maar ook voor de huishoudsamenstelling. Als men in het berekeningsjaar een gezamenlijke huishouding gaat voeren, maar deze onverwacht binnen zes maanden wordt beëindigd, dan moet de belanghebbende dit doorgeven aan de Belastingdienst/Toeslagen.

4. Onder welke precieze voorwaarden voeren studenten een gezamenlijke huishouding?

4. Tijdens de Kamerbehandeling van de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen is aangegeven dat er van een gezamenlijke huishouding sprake is als twee ongehuwden hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben, waarbij zij blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding dan wel anderszins. Studenten die in een studentenhuis wonen, waarbij ieder voor zich een huurcontract met de eigenaar van het studentenhuis heeft afgesloten, zullen veelal geen gezamenlijke huishouding voeren. De motieven voor het wonen op één adres worden niet ingegeven door de wens zorg te dragen voor elkaar. In dergelijke gevallen spelen louter economische en praktische motieven een rol. De medestudenten waarmee de woning wordt gedeeld vormen een toevallige groep mensen met dezelfde woonwens: betaalbare studentenhuisvesting. Het gebruik van de woning wisselt regelmatig. In de praktijk doen zich echter ook situaties voor waarbij twee studenten samen een huurcontract afsluiten met een huiseigenaar. Samen richten zij de woning in en gebruiken zij de gemeenschappelijke ruimtes, beiden leveren - al dan niet naar draagkracht - een bijdrage in de huishouding. In zo'n situatie zal er veelal wel sprake zijn van een gezamenlijke huishouding. Tussen deze twee casusposities zijn nog diverse vormen van gezamenlijke bewoning door studenten te onderkennen. Van geval tot geval zal aan de hand van de precieze situatie beoordeeld moeten worden of er sprake is van een gezamenlijke huishouding.

(...)

8. Onder welke precieze voorwaarden voeren monniken in een klooster een gezamenlijke huishouding? Moeten zij zich twee aan twee melden bij de Belastingdienst of hebben zij ook de mogelijkheid als individuen de zorgtoeslag aan te vragen?

8. In het antwoord op vraag 4 is aangegeven wanneer sprake is van een gezamenlijke huishouding. Deze voorwaarden gelden voor alle samenleefverbanden en daarmee dus ook voor monniken in een klooster. Gelet op de bijzondere positie waarin de kloosterlingen verkeren, leiden de voorwaarden ertoe dat bij hen geen sprake is van een gezamenlijke huishouding. Dit standpunt steunt op de omstandigheid dat er alleen een band tussen de individuele kloosterling en de orde of congregatie bestaat, en dat er geen zorgplicht bestaat tussen de kloosterlingen onderling.'

Vraag:

In de meeste studentenhuizen zijn studenten twee aan twee ingeschreven als Awir-partners. Als een student verhuist in april dan wel oktober, hoe wordt dan gecontroleerd of deze ergens een Awir-partner heeft?

Antwoord:

Studenten die in een studentenhuis wonen, waarbij ieder voor zich een huurcontract met de eigenaar van het studentenhuis heeft afgesloten, voeren veelal geen gezamenlijke huishouding vanwege het ontbreken van elementen van wederzijdse zorg. Dit criterium is afkomstig uit de sociale zekerheidswetgeving en geldt onverkort voor de toepassing van de Awir. Indien de financiële verstrengeling is beperkt tot het uitsluitend delen van de woonlasten en daarmee samenhangende vaste lasten is geen sprake van wederzijdse zorg. Indien de financiële verstrengeling verder gaat dan het louter delen van de woonlasten en/of betrokkenen op enige andere wijze in elkaars verzorging voorzien is wel sprake van wederzijdse zorg. (...).

7.1 De parlementaire geschiedenis en jurisprudentie over het begrip 'gezamenlijke huishouding' in de Algemene Bijstandswet(30) (hierna: Abw) is zeer omvangrijk. Ik beperk mij hierna tot parlementaire geschiedenis en jurisprudentie die illustratief kan zijn voor het geschil in de onderhavige zaak.

Wet- en regelgeving

1. De bijstand aan niet met elkaar gehuwde personen van verschillend of gelijk geslacht die duurzaam een gezamenlijke huishouding voeren, wordt vastgesteld op een overeenkomstige wijze als bedoeld in artikel 5 tenzij het betreft bloedverwanten in de eerste of tweede graad. Daarbij wordt rekening gehouden met de middelen van deze personen tezamen.

2. Van een gezamenlijke huishouding, bedoeld in het eerste lid, kan slechts sprake zijn indien twee ongehuwde personen gezamenlijk voorzien in huisvesting en bovendien beiden een bijdrage leveren in de kosten van de huishouding dan wel op andere wijze in elkaars verzorging voorzien.

(...) De formulering van de leden 1 en 2 van artikel 5a gaat terug op een amendement van de leden van de Tweede Kamer Linschoten en Kraaijeveld-Wouters (...). Dit amendement strekte ertoe om - in tegenstelling tot het door de regering ingediende voorstel van wet dat mede als voorwaarde stelde dat 'de betrokken personen als partners zijn te beschouwen' (...) - bij de beantwoording van de vraag of sprake is van (duurzaam) voeren van een gezamenlijke huishouding in de zin van lid 1 elke subjectieve benadering (...) uit te sluiten. De vraag dient naar 'louter objectieve criteria' te worden beantwoord (...). Als zodanig werden aanvankelijk vooral genoemd: de woonsituatie en de mate van financiele verstrengeling (...). Later werd in toenemende mate mede nadruk gelegd op (...) 'de feitelijke omstandigheid dat men elkaar over en weer verzorgt'. (...)

Van de twee in art. 5a tweede lid genoemde voorwaarden is de eerste - 'gezamenlijk voorzien in huisvesting' - in dit geding niet in discussie. De tweede strekt, blijkens tekst en geschiedenis van het artikel, ertoe zijn toepassing te beperken tot die gevallen waarin op grond van de omstandigheden van het geval redelijkerwijs mag worden aangenomen dat tussen betrokkenen een wederzijdse verzorgingsrelatie bestaat (...). Vooral het bestaan van een dergelijke relatie vormt, naar valt aan te nemen, de rechtvaardiging van het in dit geding cruciale voorschrift van lid 1 dat wordt 'rekening gehouden met de middelen van deze personen tezamen'.

Met betrekking tot de vraag of zij ook beiden een bijdrage leverden in de kosten van huishouding dan wel op andere wijze in elkaars verzorging hebben voorzien, zoals bedoeld in art. 5a ABW, of dat sprake was van een kostgangersrelatie overweegt de Afdeling als volgt. De Afdeling acht het niet onaannemelijk, dat toen B in 1978 bij mevrouw A kwam inwonen, inderdaad sprake was van een kostgangersverhouding.

Geheel los van de aard van de persoonlijke relatie tussen twee personen die samen een huis bewonen, kan een in aanvang overeengekomen kostgangersrelatie evenwel uitgroeien tot het voeren van een gezamenlijke huishouding als bedoeld in art. 5a ABW. In geval van kostgangerschap dient de economische verhouding te worden beheerst door zakelijke elementen; de prestaties die over en weer worden verleend dienen bij voorkeur te zijn vastgelegd in een contract en voor de kost en inwoning die wordt verschaft zal een commerciele prijs moeten worden betaald, hetgeen door het overleggen van betalingsbewijzen kan worden aangetoond.

De wijze waarop B gebruik kon maken van de woning van mevrouw A en het medegebruik dat zij had van de videorecorder en de auto van B gaan naar het oordeel van de Afdeling de normale verstrekkingen in een kostgangersrelatie te boven.

Het had voorts naar het oordeel van de Afdeling in de rede gelegen dat het in aanvang overeengekomen kostgeld in de loop der jaren met een aanzienlijk hoger bedrag dan met ƒ 5 per week was verhoogd. Nu geen commerciële prijs werd betaald en een contract en betalingsbewijzen ontbraken is de Afdeling, op grond van het vorenstaande en in het licht van de jurisprudentie zoals die zich met betrekking tot art. 5a ABW heeft ontwikkeld, van oordeel dat de Bestuurscommissie beroepszaken de situatie waarin betrokkenen ten tijde van de beëindiging van de uitkering verkeerden terecht niet heeft aangemerkt als een kostgangersrelatie, maar als een gezamenlijke huishouding als bedoeld in art. 5a ABW.

-4.2. De Centrale Raad heeft geoordeeld dat de feitelijke vaststelling dat de betrokken personen hun hoofdverblijf hebben in dezelfde woning, voldoende is om aan te nemen dat gezamenlijk wordt voorzien in de huisvesting. Op grond hiervan is de Centrale Raad tot de conclusie gekomen dat in het geval van belanghebbende en A buiten kijf is dat zij voldoen aan het criterium van het gezamenlijk voorzien in de huisvesting.

De tegen voormeld oordeel gerichte klacht is gegrond, nu een zo algemene regel als door de Centrale Raad aan zijn conclusie ten grondslag gelegd niet kan worden aanvaard. Van een gezamenlijk voorzien in huisvesting in de zin van artikel 5a, lid 2, ABW kan niet worden gesproken, ingeval de bewoner van een woning op zuiver commerciële basis een deel daarvan verhuurt aan een huurder of ter beschikking stelt aan een kostganger, en deze huurder of kostganger in dat deel van die woning zijn hoofdverblijf heeft.

-4.3. De klacht kan echter niet tot cassatie leiden. De Centrale Raad heeft vastgesteld dat belanghebbende en A in 1986 gezamenlijk naar hun huidige woning zijn verhuisd, dat de woning door beiden geheel wordt gebruikt en dat belanghebbende, naar hij heeft verklaard, vanaf 1978 steeds hetzelfde bedrag aan kost en inwoning heeft betaald, te weten ƒ 400 per maand. Dit een en ander, dat in cassatie niet dan wel tevergeefs wordt bestreden, laat geen andere conclusie toe dan dat belanghebbende en A anders dan op zuiver commerciële basis een hun tot hoofdverblijf dienende woning delen, zodat moet worden geoordeeld dat zij gezamenlijk in hun huisvesting voorzien.

3.6. Onderdeel III voert aan dat het Hof in rov. 4.7 heeft miskend dat voor de toepasselijkheid van art. 1:160 BW mede is vereist dat de samenlevende partners elkaar wederzijds verzorgen door ieder bij te dragen aan de gemeenschappelijke huishouding of op andere wijze. Het betoogt dat het Hof eraan is voorbijgegaan dat de vrouw heeft gesteld dat B. slechts kostgeld betaalde, respectievelijk dat hij een bedrag betaalde dat overeenstemde met de meerkosten die de inwoning van hem en zijn zoon meebrachten.

Het onderdeel slaagt. In rov. 4.7 heeft het Hof overwogen:

'dat er in die periode sprake is geweest van een gemeenschappelijke huishouding, waarbij de vrouw voor B. en diens zoon kookte, de was verzorgde en het verdere huishouden deed en waarbij gezamenlijk werd gegeten, zowel de vrouw als B. bijdroegen in de kosten van de huishouding, vrije tijd werd doorgebracht en (familie)bezoek werd afgelegd.'

De vermelding dat B. bijdroeg in de kosten van de huishouding is geen gemotiveerde weerlegging van de door het onderdeel genoemde stelling van de vrouw.

3. Van een gezamenlijke huishouding is sprake indien twee personen hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben en zij blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding dan wel anderszins.

4. Een gezamenlijke huishouding wordt in ieder geval aanwezig geacht indien de belanghebbenden hun hoofdverblijf hebben in dezelfde woning en:

a. zij met elkaar gehuwd zijn geweest of in de periode van twee jaar voorafgaande aan de aanvraag van bijstand voor de verlening van bijstand als gehuwden zijn aangemerkt;

b. uit hun relatie een kind is geboren of erkenning heeft plaatsgevonden van een kind van de een door de ander;

c. zij zich wederzijds verplicht hebben tot een bijdrage aan de huishouding krachtens een geldend samenlevingscontract; of

d. zij op grond van een registratie worden aangemerkt als een gezamenlijke huishouding die naar aard en strekking overeenkomt met de gezamenlijke huishouding, bedoeld in het derde lid.

Bij de aanscherping van de gezinsbijstand en de huishoudinkomenstoets heeft de regering in aanmerking genomen dat de WWB rekening houdt met het kunnen delen van kosten en het als gevolg daarvan optreden van schaalvoordelen. De hoogte van de noodzakelijke bestaanskosten wordt immers bepaald door de mate waarin de kosten van degenen die in dezelfde woning wonen met elkaar kunnen worden gedeeld. In de huidige WWB wordt er van uitgegaan dat alleen gehuwden of ongehuwd samenwonenden alle algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan kunnen delen waardoor er bij hen sprake is van maximale schaalvoordelen binnen de huishouding. De regering is van mening dat hiervan ook sprake is bij degenen die bloed- en aanverwanten in de eerste graad zijn en die bij elkaar wonen in dezelfde woning. Dat sprake is van een leefsituatie die naar aard gelijkenis vertoont met die van gehuwden blijkt uit het feit dat ook de bloed- en aanverwanten in de eerste graad op grond van artikel 392 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek jegens elkaar een onderhoudsverplichting hebben13.

De situatie bij bloed- en aanverwanten in de eerste graad die in dezelfde woning het hoofdverblijf hebben, wijkt in dit opzicht af van die bij andere leefvormen. Bij relaties zoals onderhuurderschap, kostgangerschap of andere woonvormen zoals studentenhuizen en woongroepen, is er sprake van een volledig zakelijke relatie. Bij die relaties gaat het om deelname aan het economisch verkeer, waarbij door een partij voor de te leveren prestaties (het gebruik van woonruimte) een prijs is bedongen en de andere partij voor die prestaties bereid is daarvoor een prijs te betalen (huur). In de bijstand wordt, via inkomenskorting en/of het gemeentelijke toeslagen- en verlagingenbeleid wegens het kunnen delen van de kosten, rekening gehouden met de opbrengst van de ene partij en de prijs die de andere partij betaalt. Naarmate de zakelijkheid toeneemt, vermindert de financiële verstrengeling. Zakelijke relaties zoals onderhuurderschap, kostgangerschap of ander woonvormen en bloed- en aanverwanten in de tweede graad en verder, vallen niet onder de reikwijdte van dit wetsvoorstel.

6.2. Naar vaste rechtspraak van de Raad dient de vraag of in een bepaald geval sprake is van een gezamenlijke huishouding te worden beantwoord aan de hand van objectieve criteria. Daarbij zijn de omstandigheden die tot het voeren van een gezamenlijke huishouding hebben geleid, de motieven van de betrokkenen en de aard van hun onderlinge relatie niet van belang.

(...)

6.4. Het tweede criterium waaraan moet zijn voldaan, is dat van de wederzijdse verzorging. Deze kan blijken uit een bepaalde mate van financiële verstrengeling tussen de betrokkenen die verder gaat dan het uitsluitend delen van de woonlasten en hiermee samenhangende lasten. Indien van een zodanige verstrengeling niet of slechts in geringe mate sprake is, kunnen ook andere feiten en omstandigheden voldoende zijn om aan te nemen dat de betrokkenen in elkaars verzorging voorzien. Een afweging van alle ten aanzien van betrokkenen gebleken feiten en omstandigheden, die niet van subjectieve aard zijn, is bepalend voor het antwoord op de vraag of aan het verzorgingscriterium in een concreet geval is voldaan.

5 Algemene conclusies

1 Uit de wetsgeschiedenis blijken niet meer dan hoofdlijnen, zoals het van belang zijn van huisvesting en voeding. Definities van sleutelbegrippen worden niet gegeven. Van bepaalde soorten leefverbanden worden standpunten, al dan niet waardevrij gegeven.

(...)

5 Of men nu aanknoopt bij objectieve criteria, dan wel bij subjectieve criteria voor de beoordeling of er sprake is van een gezamenlijke huishouding of een commerciele relatie, altijd is er sprake van het tekort doen van bepaalde (woon/samenlevings) situaties.

6 Grondige feitelijke toetsing van twijfelachtige situaties is alleen mogelijk bij uitgebreide en diepgaande aantasting van de persoonlijke levenssfeer.

7 Ook al zal dit het welbevinden van menig aanslagregelend ambtenaar schaden, toch is er uit een veel belangrijker optiek van de bescherming van de privacy veel voor te zeggen om zonder toetsing aan te knopen bij wat partijen blijkens (schriftelijk vastgelegde) afspraken willen, dan wel wat blijkt uit de feitelijke woonsituatie.

(...)

9 Een alternatief zou kunnen zijn dat de wetgever de in eerste instantie niet genomen verantwoordelijkheid nu wel oppakt door definities of forfaitaire indelingen van bepaalde samenlevingsvormen te geven.

10 Van een commerciële relatie is al sprake bij een gering 'batig saldo'. De fiscus moet dat accepteren en aanknopen bij wat partijen voorspiegelen (voorleggen).

(...)

3.2.10. De vraag rijst dan bovendien of het mogelijk is, dat de belastingplichtige met zijn medebewoner kan afspreken dat diens bijdrage aan de huisvestings- en/of voedingskosten zo gering is, dat de belastingplichtige feitelijk geen voordelen aan de medebewoning ontleent. De consequentie van een bevestigende beantwoording zou kunnen zijn - zoals het beroepschrift in cassatie terecht constateert - dat de belastingplichtige wel de alleenstaande-toeslag krijgt en zijn medebewoner - die op grond van deze afspraken wel voordelen geniet - niet.

(...)

5.2. (...) De vaststelling van het hof, dat belanghebbende alleen heeft voorzien in de kosten van huisvesting en voeding lijkt mij moeilijk te betwisten. Het feit, dat zij de kosten van huisvesting alleen draagt, berust echter op het subjectieve gegeven, dat zij van haar broer geen huur vraagt. Mag op grond van een dergelijke subjectieve factor worden geconcludeerd, dat zij voor zich alleen een huishouding heeft gevoerd, met bovendien nog als gevolg, dat wellicht ten aanzien van de zuster geen sprake zou zijn van een gemeenschappelijke huishouding, maar ten aanzien van de broer wel?

(...)

5.4. Gelet op de vermelde jurisprudentie en de omstandigheden van het onderhavige geval acht ik het aannemelijk, dat indien de broer wel een gedeelte van de huur zou betalen, zou zijn beslist, dat de zuster geen schaalvoordelen geniet verbonden aan de gezamenlijke bewoning. A fortiori ontbreekt schaalvoordeel, nu zij er (om haar moverende redenen) van heeft afgezien een bijdrage in de huur te vragen. Het lijkt niet erg redelijk, dat dit laatste de omvang van haar belastingschuld in voor haar ongunstige zin zou beinvloeden.

5.5. Uit het vorenstaande moge nog eens temeer blijken (zie bijv. ook de commentaren van de Vereniging van referendarissen en hoofdcontroleurs en de Nederlandse Federatie van Belastingconsulenten, Eerste Kamer, vergaderjaar 1983-1984, 18121, nr. 55i, blz. 15 en 19), hoe moeilijk het is om goede criteria te vinden voor het onderscheid tussen het voeren van een gezamenlijke huishouding en het alleen voeren van een huishouding. Dit zou m.i. pleiten voor een ruime uitlegging van art. 56, lid 1, letter a, Wet IB 1964, bijv. dat de alleenstaande-toeslag steeds wordt toegekend, tenzij men in gezinsverband op niet-commerciële basis met een ander of anderen leeft. Welke criteria gelden voor het begrip ,,gezin'' is uiteraard ook niet volstrekt duidelijk, maar bij een gezinsverband denkt men toch aan een zekere mate van verbondenheid van de leden in de sociale, emotionele en economische sfeer.

Hierbij moet wel worden bedacht, dat een beperkende interpretatie van het begrip ,,gezamenlijke huishouding'' in de gevallen van art. 56, lid 2 (bijna-alleenverdienertoeslag) en lid 3 (alleenverdienertoeslag) ten nadele van de belastingplichtigen zou werken. Ook al om te vergaande inbreuken op de privacy te voorkomen, past hier naar mijn mening een terughoudende opstelling van de fiscus en de belastingrechter en zou m.a.w. aan de belastingplichtigen het voordeel van de twijfel moeten worden gegund.

Het gaat om een beoordeling van alle relevante feiten en omstandigheden in onderling verband bezien. Niet relevant is of aan de samenwoning een affectieve relatie ten grondslag ligt, (...). De aard van de relatie is derhalve, net als in de inkomstenbelasting, irrelevant. Relaties waarbij de gezamenlijke huisvesting en voorzieningen als eten plaatsvinden op basis van een commerciële relatie vallen niet onder een gezamenlijke huishouding.

(...)

Wat voldoende is voor het aannemen van wederzijdse zorg - het tweede vereiste voor de kwalificatie als gezamenlijke huishouding - is moeilijk in zijn algemeenheid te bepalen; de jurisprudentie is vrij casuïstisch van aard. Hieraan kan op diverse wijzen invulling worden gegeven en de vraag of daaraan is voldaan, dient beantwoord te worden door afweging van alle relevante omstandigheden; het gebruik van duurzame goederen, de betaling van kosten van de huishouding of verzekeringen zijn relevante aspecten.

(...)

Ook indien de wederzijdse zorg voor elkaar van niet-financiële aard is, kan een gezamenlijke huishouding bestaan. Het kan onder meer gaan om het verrichten van huishoudelijke taken, maar ook het samen op vakantie gaan en het zorgen voor kinderen kunnen relevante feiten zijn.

Gelet op de vereenzelvigingsfunctie en de facilitaire functie van het partnerbegrip zou het naar mijn mening niet bezwaarlijk zijn om deze ruimere omschrijving van de 'gezamenlijke huishouding' ook te hanteren voor de Wet IB 2001. Dit zou leiden tot verduidelijking en meer uniformiteit.

(...)

De invulling van het begrip 'gezamenlijke huishouding' in de jurisprudentie is naar mijn mening echter te beperkt en hierdoor niet in overeenstemming met de sociaal-maatschappelijke werkelijkheid. In dit verband vind ik de omschrijving die in art. 26, paragraaf 2 lid 3 Leidraad INV 1990 aan dit begrip wordt gegeven realistischer en duidelijker. Overigens lijkt die omschrijving van de 'gezamenlijke huishouding' veel op die van hetzelfde begrip in de in hoofdstuk 5 genoemde 'Aanwijzingen voor de regelgeving'. [a-g: zie aanwijzing 72a van de Aanwijzingen voor de regelgeving]

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

1 Belastingdienst/P.

2 Rechtbank 's-Gravenhage 19 januari 2010, nr. AWB 09/3012, niet gepubliceerd.

3 Hof 's-Gravenhage 9 februari 2011, nr. 10/00091, LJN BP5815.

4 Kamerstukken II 1883/84, 18 121, nr. 3, blz. 62.

5 Handelingen II 10 november 1983, blz. 1136.

6 Kamerstukken II 1983/84, 18 121, nr. 5, blz. 6.

7 Kamerstukken II 1983/84, 18 121, nr. 5, blz. 7.

8 Kamerstukken II 1983/84, 18 121, nr. 5, blz. 8.

9 Kamerstukken II 1983/84, 18 121, nr. 7, blz. 7-8.

10 Kamerstukken II 1983/84, 18 121, nr. 7, blz. 9.

11 Kamerstukken I 1983/84, 18 121, nr. 55g, blz. 10.

12 Handelingen I 29 december 1983, blz. 448-449.

13 Persbericht Ministerie van Financiën 28 november 1986, nr. 86/365, V-N 1986, blz. 2666, punt 20.

14 Kamerstukken II 1998/99, 26 727, nr. 3, blz. 285.

15 Kamerstukken II 1999-2000, 26 727, nr. 7, blz. 63.

16 Brief Staatssecretaris van Financiën 5 juni 2009, nr. AFP2009/341U, V-N 2009/37.3.

17 Zie bijv. HR 11 maart 1998, nr. 33 086, BNB 1998/121 en Hof Amsterdam 22 augustus 1996, nr. P95/4223, FED 1996/886.

18 Hof Arnhem 24 maart 1987, nr. 107/86, Infobulletin 87/290.

19 Hof Leeuwarden 13 februari 1987, nr. 942/96, BNB 1988/65, zo ook Hof Amsterdam 7 maart 1988, nr. 4791/86, BNB 1989/264.

20 Hof 's-Gravenhage 10 oktober 1988, nr. 2520/86, V-N 1989, blz. 330, punt 15.

21 HR 7 februari 1990, nr.26 343, BNB 1990/149 (concl. A-G Moltmaker; m.nt. Brunt).

22 Rechtbank Haarlem 17 juli 2009, nr, AWB 08/7272, NTFR 2009/1755.

23 Rechtbank Leeuwarden 29 oktober 2010, nr. AWB 10/911, V-N 2011/19.23.10 en 20.23.10.

24 Kamerstukken II 1998/99, 26 727, nr. A, blz. 11.

25 J. van Soest, Rechtsvragenrubriek, WPNR 1985/5751, blz. 581.

26 Kamerstukken II 2004/05, 29 764, nr. 8, blz. 45, 48.

27 Kamerstukken II 2005/06, 30 337, nr. 17.

28 Antwoorden op Kamervragen van de Staatssecretaris van Financiën van 4 november 2005, nr. WDB 2005/00663U, NTFR 2005/1477.

29 Brief Minister van Financiën 15 februari 2007, nr. DB2006-632, V-N 2007/11.8.

30 Ingevoerd bij Staatsblad 1986, 564.

31 Het vereiste van duurzaamheid is geschrapt om de indruk te vermijden dat een minimumperiode van samenwoning wordt verlangd (Kamerstukken II 1993/94, nr. 18, blz. 36. De aanleiding voor aanpassing van de definitie was de fraudegevoeligheid, zie Kamerstukken II 1991/92, 22 545, nr. 3, blz. 14.

32 Kamerstukken II 1985/86, 19 259, nr. 3, blz. 9-11.

33 Kamerstukken II 1992/93, 22 545, nr. 8, blz. 21.

34 Kamerstukken II 1991/92, 22 545, nr. 3, blz. 106.

35 Kamerstukken II 1991/92, 22 545, nr. 3, blz. 107. In vergelijkbare zin Kamerstukken II 1993/94, 22 545, nr. 18, blz. 88 en Kamerstukken I 1994/95, 22 545, nr. 75e, blz. 7.

36 Kamerstukken II 1994/95, 22 545, nr. 18, blz. 88.

37 Kamerstukken II 1994/95, 22 545, nr. 21, blz. 21.

38 Kamerstukken II 1985/86, 19 259, nr. 10, Handelingen II 1985/86, 66, blz. 4367.

39 Kamerstukken II 1991/92, 22 545, nr. 3, blz. 106.

40 Kamerstukken II 1994/95, 22 545, nr. 21, blz. 26.

41 Handelingen II 1985/86, blz. 4367. Zo ook casus 3 besproken in Kamerstukken II 1994/95, 22 545, nr. 75c, blz. 18.

42 Kamerstukken I 1994/95, 22 545, nr. 75e, blz. 7.

43 Kamerstukken II 1985/86, 19 259, nr. 10; zie over deze bepaling ook onderdeel 5 van de conclusie van A-G Van Ballegooijen van 22 december 2011 in de zaak 11/03810.

44 Afdeling geschillen van bestuur RvS 23 juli 1992, nr. G04900614, JABW 1992, 234.

45 HR 30 mei 2001, nr. 371, BNB 2001/299; V-N 2001/32.18; FED 2001/345.

46 Staatsblad 2003, 375.

47 Kamerstukken II 2002/03, 28 870, nr. 3, blz. 33.

48 Onder andere vanuit de gemeente is kritisch gereageerd op de voorgestelde huishoudinkomenstoets. Zie bijvoorbeeld Binnenlands Bestuur van 7 juli 2011 'Huishoudtoets wordt chaos' en van 7 december 2011 'Gemeenten presenteren alternatief huishoudtoets'.

49 Kamerstukken 2011/12, 32 815, nr. 3, blz. 7-8. Ingevolge dit wetsvoorstel is artikel 3, lid 2, Wwb gewijzigd; zie Stb.2011/650. Het derde lid is niet gewijzigd.

50 In vergelijkbare zin CRvB 27 maart 2007, nr. 06/749 WWB, LJN BA1782.

51 CRvB 18 augustus 2009, 08/2871 WWB, LJN BJ5561.

52 CRvB 9 april 2007, nr. 06/3284 WWB, LJN BA2618.

53 In zijn uitspraak van 3 juli 2007, nr. 06/4175 WWB, LJN BA8903 spreekt de CRvB nog over 'in relevante mate'.

54 CRvB 25 augustus 2009, nr. 07/6148, LJN BJ7286. Zie ook CRvB 18 april 2006, nr. 05/768 NABW, LJN AW5264 en CRvB 3 juli 2007, nr. 06/4175 WWB en 06/4177 WWB, LJN BA8903.

55 Zie o.a. CRvB 18 mei 2011, nr. 10/955 AOW, LJN BQ6613 en CRvB 24 mei 2011, nr. 09/2565 WWB, LJN BQ7252.

56 E.P.J. Wasch, 'Tweeverdienersregeling: Gezamenlijke huishouding, commerciële relatie en enkele praktijkvoorbeelden', WFR 1986/1157.

57 P. Kavelaars, 'Alleenstaande samenwoners, of samenwonende alleenstaanden?', WFR 1990/955.

58 W.M. Schrama, 'De niet-huwelijkse samenleving in het Nederlandse en Duitse recht' (diss. Utrecht), Deventer: Kluwer 2004, blz. 146-148.

59 N.C.G. Gubbels, 'Partners en (echt)scheiding', in: I.J.F.A.van Vijfeijken e.a., Inkomstenbelasting en de gevolgen van (echt)scheiding, Amersfoort: SDU 2007, blz. 21.

60 R.N.F. Zuidgeest, 'Verbondenheid in het belastingrecht' , Deventer: Kluwer 2008, blz. 116 en 118