Parket bij de Hoge Raad, 22-01-2018, ECLI:NL:PHR:2018:104, 17/03481

Het beroepschrift in cassatie bevat de volgende klacht:

Ik ga in cassatie tegen een onderdeel van het vonnis van Gerechtshof Arnhem die meerdere componenten bevat. Ik ben bij het Hof in beroep gegaan wegens het eenzijdig ontbinden van een vaststellingsovereenkomst tussen mij persoonlijk en Belastingdienst [P] . Het Hof heeft echter bij haar vonnis een wetsartikel toegepast dat sinds 2013 is vervallen. Ook is een door mij ingebrachte aanvulling op het hoger beroep, inclusief voorgaande vonnissen als zijnde bewijslast, door het Hof niet meegewogen in de motivatie van de uitspraak. Eveneens is het Hof aan een eerder door haar gedane uitspraak in dezelfde kwestie voorbij gegaan. De uitspraak van 27 juni 2017 staat haaks op de voorgaande uitspraak terwijl de feiten ongewijzigd zijn gebleven.

Belanghebbende heeft zijn klacht toegelicht:

Een korte uiteenzetting betreffende het onderwerp waarover hoger beroep is uitgesproken.

In 2005 is er tussen Belastingdienst [P] en mij middels mediation een vaststellingsovereenkomst tot stand gekomen. Deze vaststellingsovereenkomst waarin wegens mijn blijvende invaliditeit geen einddatum is opgenomen, betrof de inkomstenbelasting. Vanwege het eenzijdig ontbinden van de vaststellingovereenkomst door Belastingdienst [P] , verlies ik voor de inkomstenbelasting vanaf 2011 de aftrek van mijn extra vervoerskosten wegens invaliditeit met eveneens negatieve gevolgen voor de persoonsgebonden aftrek ziektekosten vanaf 2011. Er is een boeteclausule in opgenomen bij het eenzijdig ontbinden van de overeenkomst.

Overeengekomen werd destijds dat ik Belastingdienst [P] toestemming zou vragen voor het inruilen van mijn aangepaste auto. Ik heb daartoe in 2010 een aangetekend schriftelijk verzoek ingediend. De Belastingdienst heeft echter, ondanks meerdere herinneringen mijnerzijds, nimmer gereageerd op mijn verzoek, waardoor ik financiële schade heb opgelopen aangezien mijn auto inmiddels sterk in waarde is gedaald.

Vervolgens bleek in 2014 dat de berekeningsbasis waarnaar wordt verwezen in de vaststellingsovereenkomst, onjuist door Belastingdienst [P] is toegepast. De toegepaste berekening komt niet overeen met punt 6.1, onderste alinea van pagina 1 van de vaststellingsovereenkomst. Hierdoor heb ik extra schade geleden vanaf ingangsdatum 21 februari 2005.

Vonnis waartegen beroep in cassatie wordt ingesteld

Proces-verbaal 27 juni 2017

Het Hof bevestigt het vonnis van de Rechtbank d.d. 7 juni 2016 en stelt op blad 4 onder punt 2.13:

"De Rechtbank heeft het beroep ongegrond verklaard en het verzoek van belanghebbende om een schadevergoeding op grond van artikel 8:73 van de Algemene wet bestuursrecht afgewezen."

Ik ben de mening toegedaan dat het Hof niet de juiste rechtsregel heeft toegepast aangezien artikel 8:73 van de Algemene wet bestuursrecht op 1 juli 2013 is ingetrokken. Het Hof heeft nagelaten te verwijzen naar een wetsartikel inzake overgangsrecht die mogelijk hiervoor in de plaats is gekomen.

In onderdeel 2. Vaststaande Feiten van het vonnis (blad 2 punt 2.1)

“Belanghebbende is in 1991 betrokken geweest bij een ongeval. In verband hiermee heeft [D] in 2004 aan belanghebbende een schadevergoeding toegekend van in totaal € 503.385,56."

Middels een aanvullende briefen voorgaande vonnissen heb ik bij het Hof aangetoond dat het door [D] opgestelde bedrag onjuist is.

Dit heb ik eveneens aangetoond bij Rechtbank Arnhem d.d. 18 januari 2011AWB 10/1630 en 10/1632 alsmede bij Gerechtshof Arnhem d.d. 21 februari 2012 11/00118 en 11/00119.

De schadevergoeding die destijds aan mij is uitgekeerd betrof bovendien hoofdzakelijk smartengeld en inkomensschade welke niet verrekenbaar is met mijn persoonsgebonden aftrek.

Het Hof heeft nagelaten deze bewijslast mee te nemen in haar vonnis en niet genoemd in het proces verbaal. Daarom ben ik de mening toegedaan dat het Hof de rechtsregels niet naar behoren heeft toegepast. De uitspraak is gebaseerd op onjuiste informatie.

Op blad 4 punt 2.13, onderste zes regels: "Gelet op de omstandigheden dat de door belanghebbende gemaakte vervoerskosten van € 5.469 niet hoger zijn dan die van met belanghebbende vergelijkbare belastingplichtigen zonder ziekte, zijn deze vervoerskosten terecht niet in aftrek toegelaten, aldus de Rechtbank. De Rechtbank heeft het beroep ongegrond verklaard en het verzoek van belanghebbende om een schadevergoeding op grond van artikel 8:73 van de Algemene wet bestuursrecht afgewezen."

Artikel 8:73 van de Algemene wet bestuursrecht is sinds 1 juli 2013 vervallen. Ik beroep mij er daarom op dat het Hof de uitspraak van de Rechtbank dan niet kan bevestigen. Het Hof heeft nagelaten te verwijzen naar overgangsrecht dat mogelijk voor artikel 8:73 in de plaats komt. De rechtsregels zijn niet op de juiste wijze toegepast.

Rechtbank Arnhem heeft mij wat de vervoerskosten betreft in het gelijk gesteld in zijn uitspraken van 18 januari 2011. In de hierop volgende procedures in hoger beroep bij Gerechtshof Arnhem (rolnummers 11/0018 en 11/00119) met datum uitspraak 21 februari 2012 is komen vast te staan dat ik "..mocht vertrouwen op de omstandigheden dat mijn vervoerskosten voor fiscale aftrek in aanmerking komen". Door het negeren van het Hof van haar eigen uitspraken zijn de geldende rechtsregels onjuist toegepast. Door het niet naleven van eerder gedane uitspraken door hetzelfde Gerechtshof is mijn vertrouwen in de rechtsgang geschaad.

In onderdeel 3. Geschil, blad 4, punt 3.1, onderste alinea: "de Inspecteur de in 2005 tussen partijen gesloten vaststellingsovereenkomst rechtsgeldig heeft opgezegd".

Met betrekking tot de vaststellingsovereenkomst komt het Hof tot een aantal uitspraken waarin niet voldoende tot uitdrukking is gebracht hoe de rechter tot oordeel is gekomen. Het Hof bevestigt de uitspraak van de Rechtbank, maar gaat voorbij aan eerder gedane uitspraken van hetzelfde Hof. In deze eerdere zitting is de vaststellingsovereenkomst behandeld en heeft de rechter mij in het gelijk gesteld (21 februari 2012 11/00118 en 11/00119). Alle feiten waren toen bij de zitting bekend en zijn sindsdien ongewijzigd gebleven!

Het feit dat het Hof hieraan voorbij gaat en Belastingdienst [P] op alle punten in het gelijk stelt, heeft mijn vertrouwen in de rechtspraak geschaad. In de verklaring van het Hof dat de Inspecteur de vaststellingsovereenkomst rechtsgeldig heeft opgezegd en geen feiten aandraagt die de rechtsregels volgen, wordt onvoldoende tot uitdrukking gebracht hoe de rechter tot oordeel is gekomen.

Blad 6, punt 4.5: "Het Hof is van oordeel dat de opzegging van de vaststellingsovereenkomst rechtsgeldig is gebeurd. Behoudens bijzondere omstandigheden waarvan in het onderhavige geval niet is gebleken, staat het de Inspecteur in beginsel vrij van een zonder tijdsbepaling gedane toezegging als de onderhavige terug te komen. Belanghebbende is ruim van tevoren geïnformeerd over de aankomende opzegging van de vaststellingsovereenkomst, zodat hem, gelet op de omstandigheden van het onderhavige geval, een redelijke termijn is gegund om zich hierop in te stellen. Van een schending van de beginselen van behoorlijk bestuur is daarom geen sprake.”

Het Hof motiveert onvoldoende hoe de rechter tot oordeel is gekomen. In de vaststellingsovereenkomst is geen einddatum opgenomen en evenmin een clausule van “bijzondere omstandigheden". Wel een boeteclausule bij eenzijdige opzegging.

Het Hof negeert hierbij ook de uitspraak van het Gerechtshof van 21 februari 2012 terwijl de omstandigheden ongewijzigd zijn gebleven. Het Hof heeft de geldende rechtsregels niet juist toegepast. Hierbij is wel degelijk sprake van "schending van de beginselen van behoorlijk bestuur."

Blad 7, punt 4.9: “Het hoger beroep is ongegrond en de uitspraak van de Rechtbank dient te worden bevestigd."

Het Hof heeft zich in haar uitspraak beroepen op het sedert 1 juli 2013 vervallen wetsartikel 8:73 van de Algemene wet bestuursrecht en heeft niet verwezen naar een mogelijk overgangsrecht.

Het Hof heeft onvoldoende gemotiveerd hoe zij tot oordeel is gekomen en evenmin is bewijslast mijnerzijds niet meegewogen waardoor het belang van rechtsontwikkeling is ondermijnd.

Het Hof heeft haar eigen uitspraak van 21 februari 2012 11/00118 en 11/00119 genegeerd waardoor mijn vertrouwen in de rechtspraak is aangetast. Ik beroep mij hierbij op het vertrouwensbeginsel en het leerstuk opgewekt vertrouwen alsmede op de beginselen van behoorlijk bestuur en het rechtszekerheidsbeginsel.

4 Wet- en regelgeving, wetsgeschiedenis, parlementaire behandeling, jurisprudentie en literatuur

Wetgeving Algemene wet bestuursrecht (Awb)

Artikel 8:73 van de Awb luidde tot 1 juli 2013:¹⁰, ¹¹

1. Indien de rechtbank het beroep gegrond verklaart, kan zij, indien daarvoor gronden zijn, op verzoek van een partij het bestuursorgaan veroordelen tot vergoeding van de schade die die partij lijdt.

2. Indien de rechtbank de omvang van de schadevergoeding bij haar uitspraak niet of niet volledig kan vaststellen, bepaalt zij in haar uitspraak dat ter voorbereiding van een nadere uitspraak daarover het onderzoek wordt heropend. De rechtbank bepaalt daarbij op welke wijze het onderzoek wordt voortgezet.

Wetgeving Burgerlijk Wetboek (BW)

Artikel 3:12 van het BW luidt:

Bij de vaststelling van wat redelijkheid en billijkheid eisen, moet rekening worden gehouden met algemeen erkende rechtsbeginselen, met de in Nederland levende rechtsovertuigingen en met de maatschappelijke en persoonlijke belangen, die bij het gegeven geval zijn betrokken.

Artikel 6:248 van het BW luidt:

1. Een overeenkomst heeft niet alleen de door partijen overeengekomen rechtsgevolgen, maar ook die welke, naar de aard van de overeenkomst, uit de wet, de gewoonte of de eisen van redelijkheid en billijkheid voortvloeien.

2. Een tussen partijen als gevolg van de overeenkomst geldende regel is niet van toepassing, voor zover dit in de gegeven omstandigheden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn.

Artikel 7:900 van het BW luidt:¹²

1. Bij een vaststellingsovereenkomst binden partijen, ter beëindiging of ter voorkoming van onzekerheid of geschil omtrent hetgeen tussen hen rechtens geldt, zich jegens elkaar aan een vaststelling daarvan, bestemd om ook te gelden voor zover zij van de tevoren bestaande rechtstoestand mocht afwijken.

2 De vaststelling kan tot stand komen krachtens een beslissing van partijen gezamenlijk of krachtens een aan één van hen of aan een derde opgedragen beslissing.

3 Een bewijsovereenkomst staat met een vaststellingsovereenkomst gelijk voor zover zij een uitsluiting van tegenbewijs meebrengt.

4 Deze titel is niet van toepassing op de overeenkomst van arbitrage.

Artikel 7:905 van het BW luidt:

Indien een ontbinding van een vaststellingsovereenkomst wegens een tekortkoming in de nakoming daarvan een reeds tot stand gekomen, aan een partij of een derde opgedragen beslissing zou treffen, kan deze ontbinding niet door een eenzijdige verklaring geschieden en kan de rechter haar afwijzen op de grond dat degene die haar vordert, voldoende middelen heeft om van de wederpartij opheffing van of vergoeding voor de tekortkoming te verkrijgen.

Wetgeving en wetsgeschiedenis Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001)

Artikel 6.17, eerste lid, van de Wet IB 2001 luidde in 2011:¹³

1 Uitgaven voor specifieke zorgkosten zijn de uitgaven die wegens ziekte of invaliditeit zijn gedaan voor:

a. genees- en heelkundige hulp, met uitzondering van ooglaserbehandelingen ter vervanging van bril of contactlenzen;

b. vervoer;

c. farmaceutische hulpmiddelen verstrekt op voorschrift van een arts;

d. andere hulpmiddelen, met uitzondering van brillen, contactlenzen en overige hulpmiddelen ter ondersteuning van het gezichtsvermogen;

e. extra gezinshulp;

f. de extra kosten van een op medisch voorschrift gehouden dieet tot een bedrag bepaald bij ministeriële regeling;

g. extra kleding en beddengoed alsmede daarmee samenhangende extra uitgaven, volgens bij ministeriële regeling te stellen regels;

h. reizen in verband met het regelmatig bezoeken van wegens ziekte of invaliditeit langer dan een maand verpleegde personen met wie de bezoeker bij aanvang van de ziekte of invaliditeit een gezamenlijke huishouding voerde, indien de afstand tussen de woning of verblijfplaats van de bezoeker en de plaats waar de verpleging plaatsvindt, gemeten langs de meest gebruikelijke weg meer beloopt dan 10 kilometer.

In de wetsgeschiedenis van artikel 6.17, eerste lid, van de Wet IB 2001 is opgenomen over de aftrekbaarheid van uitgaven voor vervoer:¹⁴

De zelfstandige opneming van uitgaven voor vervoer beoogt geen inhoudelijke wijziging ten opzichte van de huidige bepaling betreffende de aftrekbaarheid van de uitgaven voor vervoer, maar een betere en overzichtelijker indeling van artikel 6.17, eerste lid, van de Wet IB 2001. Alle uitgaven voor vervoer wegens ziekte of invaliditeit blijven aftrekbaar in de vorm en omvang overeenkomstig de huidige regeling. Dit betekent dat aftrek ook mogelijk blijft indien de zieke of invalide belastingplichtige ten opzichte van een vergelijkbare gezonde persoon vanwege zijn ziekte of invaliditeit hogere vervoerskosten maakt. Er bestaat dan recht op aftrek voor het deel dat boven de gebruikelijke vervoerskosten uitkomt.

Beleid

In het Besluit Kaders voor vaststellingsovereenkomsten van 1 december 1997, nr. AFZ97/2412, staat voor zover thans van belang in cassatie:¹⁵

(…)

2. Het overleg kan betrekking hebben op de heffing of invordering van rijksbelastingen. Overleg tussen een belanghebbende en de Belastingdienst heeft in het algemeen betrekking op de toepassing van het belastingrecht in een concreet geval. Afspraken met groepen belanghebbenden vallen buiten het kader van deze regeling.

Er mogen geen afspraken worden gemaakt die - beoordeeld ten tijde van het aangaan van de vaststellingsovereenkomst - op het tijdstip waarop c.q. gedurende de periode waarover de overeenkomst van kracht is, duidelijk in strijd zijn met de wet.

Voorts mogen geen afspraken worden gemaakt over:

- de aspecten heffingsrente, invorderingsrente en bestuurlijke boete indien in combinatie met zo'n afspraak uitruil met betrekking tot andere aspecten en/of met elementen van de heffing/invordering plaatsvindt;

- de houdbaarheid van belastingbesparende constructies. Daaronder worden verstaan voornamelijk op belastingbesparing gerichte handelingen die door de wetgever niet zijn voorzien en die beleidsmatig ongewenst worden geacht. In dat geval kan de inspecteur/ontvanger, indien daartoe aanleiding bestaat, belanghebbende meedelen dat de constructie bestreden zal worden;

- het al dan niet aanmelden van een fiscaal of douanedelict op basis van de Aanmeldingsrichtlijnen;

- het al dan niet aanwenden van rechtsmiddelen in een strafzaak;

- zaken die betrekking hebben op (georganiseerd) arbeidsvoorwaardenoverleg tussen werkgevers(verenigingen) en werknemers(verenigingen) in het kader van bedrijfstak- of ondernemingscao's (tenzij beide cao-partijen reeds een concreet onderhandelingsresultaat hebben bereikt en naar aanleiding daarvan de Belastingdienst een rechtsvraag hebben voorgelegd).

(…)

Elementen overeenkomst

9. De overeenkomst die uit het overleg voortvloeit, wordt schriftelijk vastgelegd.

Deze vastlegging bevat onder meer de volgende elementen:

- een verwijzing naar het gevoerde overleg en de daarmee samenhangende correspondentie;

- een omschrijving van de kwestie waarover overleg is gevoerd;

- een omschrijving van de feiten waarover partijen overeenstemming hebben dat deze feiten rechtens tussen hen gelden;

- de fiscaalrechtelijke en/of civielrechtelijke gevolgen van de overeenkomst;

- de periode waarvoor de overeenkomst geldt;

- de middelen, jaren/tijdvakken en/of belastingaanslagen waarop de vaststellingsovereenkomst betrekking heeft. Indien ook invorderingsaspecten in de vaststellingsovereenkomst zijn betrokken, verdient het aanbeveling op te nemen hoe de uit de vaststellingsovereenkomst voortvloeiende betalingen zullen worden verantwoord door de ontvanger;

- de omstandigheden op grond waarvan de overeenkomst eerder eindigt. Als reden voor de beëindiging van een overeenkomst dient te worden opgenomen een voor de betreffende vaststellingsovereenkomst relevante wetswijziging of wijziging van op de wet gebaseerde voorschriften. Ook een latere wijziging van relevante beleidsregels en jurisprudentie kan reden zijn om een overeenkomst te beëindigen;

- de uitdrukkelijke verklaring van belanghebbende dat hij ter zake van het overeengekomene geen gebruik zal maken van het recht van bezwaar en/of beroep of dat hij zijn bezwaar- c.q. beroepschrift intrekt.

Voorts kan nog worden gedacht aan:

- de overige bijzondere omstandigheden van het geval;

- het eventuele bedrag waarmee belanghebbende wordt tegemoetgekomen in de kosten voor juridische bijstand, indien de vaststellingsovereenkomst werd gesloten in de beroepsfase. Voor de vergoeding van de kosten voor juridische bijstand wordt gehandeld overeenkomstig het bepaalde in het Besluit proceskosten fiscale procedures - BPF - en de Mededeling BPF.

(…)

Opzegging

13. Bij de opzegging van een vaststellingsovereenkomst houdt de inspecteur/ontvanger rekening met de gerechtvaardigde belangen van belanghebbende, hetgeen onder meer mee kan brengen dat een redelijke opzegtermijn in acht wordt genomen.

Jurisprudentie I Hoge Raad

De Hoge Raad (burgerlijke kamer) heeft bij arrest van 21 oktober 1988 geoordeeld over de opzegging van duurovereenkomsten voor bepaalde tijd:¹⁶

Aldus oordelend is het hof uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting. Een voor bepaalde tijd gesloten overeenkomst kan, zo tussentijdse opzegbaarheid niet is bedongen, in beginsel niet eenzijdig tussentijds door opzegging worden beëindigd. Weliswaar is niet geheel uitgesloten dat op dit beginsel een uitzondering wordt aangenomen, maar een dergelijke uitzondering kan slechts haar grond vinden in onvoorziene — dat wil zeggen niet in de overeenkomst verdisconteerde — omstandigheden, die niet voor rekening van de opzeggende partij komen en die van zo ernstige aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid instandhouding van de overeenkomst tot het overeengekomen tijdstip niet mag verwachten.

De Hoge Raad heeft bij arrest van 21 april 1995 overwogen dat bij de opzegging van een overeenkomst voor onbepaalde tijd een redelijke opzegtermijn in acht moet worden genomen:¹⁷

In het kader van zijn beoordeling van de vraag of Henk bij de opzegging van de overeenkomst een redelijke termijn in acht heeft genomen, heeft het Hof overwogen dat die termijn 'thans' reeds ruimschoots is verstreken, en dat daarbij 'de door Henk voor zijn opzegging geldende resp. daarvoor door hem aangevoerde redenen in het midden (kunnen) blijven' (rov. 16). Aldus overwegende heeft het Hof hetzij blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting, aangezien bij de beoordeling van voormelde vraag de wederzijdse belangen van partijen moeten worden afgewogen en derhalve ook aard en gewicht van deze redenen van belang zijn, hetzij zijn oordeel onvoldoende met redenen omkleed, doordat het niet heeft gemotiveerd waarom in het onderhavige geval deze redenen geen rol zouden spelen.

Middel III keert zich tegen ’s Hofs oordeel dat de Inspecteur voldoende zwaarwegende redenen heeft aangevoerd om de afspraak op te zeggen. Het Hof heeft die redenen in onderdeel 6.3.3 van zijn uitspraak aldus weergegeven:

“Als zwaarwegende reden merkt de inspecteur aan dat hem is gebleken dat de afspraak strijdig is met goed koopmansgebruik omdat fiscaal nog altijd (zij het, vanwege de afspraak, in mindere mate) verliezen worden gepresenteerd die zich in werkelijkheid niet voordoen. De inspecteur wijst voorts op de omvangrijke en voortdurende verschillen tussen de fiscale en commerciële waardering en de daaruit voortvloeiende verschillen in het fiscale en commerciële resultaat, het feit dat de uit de afspraak voortvloeiende fiscale afwaardering groter is dan het mogelijke verlies op balansdatum, de problemen bij het vaststellen van de kostprijs en de bij diverse boekenonderzoeken geconstateerde fouten bij het jaarlijks vaststellen van de kostprijs.”

Het Hof heeft deze redenen beoordeeld in de onderdelen 6.3.4 en 6.3.5 van zijn uitspraak en is daarbij tot de conclusie gekomen dat de aangevoerde redenen voldoende zwaarwegend waren. Dat oordeel geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en kan voor het overige in cassatie niet op juistheid worden getoetst. Het is niet onvoldoende gemotiveerd. Het is ook niet onbegrijpelijk, mede gelet op de hiervoor in 3.1.3 bedoelde brief van de Inspecteur van 5 maart 1997 waarvan de inhoud in onderdeel 2.19 van de conclusie van de Advocaat‑Generaal is weergegeven. Hieraan doet niet af dat, naar belanghebbende stelt, de bij boekenonderzoeken geconstateerde fouten zich niet bij haar zouden hebben voorgedaan maar bij andere belastingplichtigen, die kennelijk hetzelfde waarderingssysteem als belanghebbende hanteerden, omdat het Hof met het in aanmerking nemen van die omstandigheid kennelijk het oog heeft gehad op de moeilijkheden die zich ook bij belanghebbende bij het vaststellen van de kostprijs kunnen voordoen. Het middel faalt derhalve.

De burgerlijke kamer van de Hoge Raad heeft bij arrest van 15 april 2016 geoordeeld over de invloed van de partijbedoeling bij het opzeggen van een overeenkomst:²²

In dit verband verdient opmerking dat een voor onbepaalde tijd gesloten duurovereenkomst in beginsel opzegbaar is, ook indien wet en die overeenkomst niet voorzien in een regeling van de opzegging (HR 28 oktober 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ9854, NJ 2012/685 en HR 4 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ4163, NJ 2013/341). Dit neemt niet weg dat een voor onbepaalde tijd gesloten duurovereenkomst naar de bedoeling van partijen niet-opzegbaar kan zijn, met dien verstande dat de wederpartij van degene die zich op de niet-opzegbaarheid beroept, onder omstandigheden daartegen een beroep kan doen op, kort gezegd, de art. 6:248 lid 2 BW en 6:258 BW. Voorts verdient opmerking dat op degene die betoogt dat een zodanige overeenkomst niet opzegbaar is, de stelplicht en bewijslast ter zake rusten. Zoals onderdeel 1.1 terecht betoogt, gelden voor die stelplicht en bewijslast geen verzwaarde eisen. Indien het hof van een andere maatstaf is uitgegaan bij zijn overweging dat aan de uitleg die de Provincie c.s. voorstaan ‘hoge eisen moeten worden gesteld’, berust zijn oordeel op een onjuiste rechtsopvatting.

De hiervoor in 4.2.3 weergegeven onderdelen 2.3.1 en 2.3.2 klagen terecht dat het hof in het bestreden arrest onvoldoende is ingegaan op de stellingen van het Pensioenfonds in hoger beroep dat, indien de gestelde andere betalingsverplichtingen niet volgen uit de uitvoeringsovereenkomst, de kosten waarop die verplichtingen betrekking hebben voor rekening van Alcatel-Lucent komen in verband met een leemte in de uitvoeringsovereenkomst dan wel in verband met de omstandigheid dat de uitvoeringsovereenkomst een duurovereenkomst voor onbepaalde tijd is en de beëindiging daarvan Alcatel-Lucent noopt tot betaling van schadevergoeding.

Het oordeel van het hof in de rov. 5 en 6 dat de vordering niet kan worden gedragen door andere door het Pensioenfonds aangevoerde gronden is niet gemotiveerd, afgezien van een verwijzing naar rov. 9 in rov. 5. In rov. 9 is het hof op de genoemde stellingen echter niet ingegaan. Voor zover die stellingen in het bestreden arrest geacht moeten worden te zijn verworpen, is die verwerping onbegrijpelijk.

Bij arrest van 7 juli 2017 heeft de Hoge Raad overwogen:²⁴

(…)

Onderdeel III klaagt onder meer dat in het licht van de stellingen van Nanada c.s. onbegrijpelijk is het oordeel van het hof dat onvoldoende gronden aanwezig zijn om te oordelen dat opzegging van de overeenkomsten alleen mogelijk is indien een voldoende zwaarwegende grond voor de opzegging bestaat. Het onderdeel doet daarbij onder meer een beroep op stellingen met betrekking tot de aard en strekking van de overeenkomsten en de omstandigheid dat deze voor Nanada c.s. een belangrijke bron van inkomsten vormen waaruit investeringen in muziekauteurs en -artiesten worden terugverdiend.

In deze omstandigheden moet het uitgangspunt dat op een redelijke wijze aan het bij Campina gewekte vertrouwen recht moet worden gedaan, ertoe leiden dat de inspecteurs gehouden zijn het door hen gewekte vertrouwen te honoreren voor zolang en voor zover het Campina redelijkerwijs niet mogelijk is de certificatenregeling te vervangen door een andere

wijze van interne financiering. Het hof acht met de president voorshands voldoende aannemelijk (...) dat een zodanige vervanging niet op stel en sprong kan plaatsvinden, en op zijn vroegst per 1 januari 1996 zal kunnen ingaan. De inspecteurs hebben door in december 1992 op te zeggen per 1 januari 1993 (...) derhalve gehandeld in strijd met het vertrouwensbeginsel.

De rechtbank Arnhem heeft bij uitspraak van 18 januari 2011 in het kader van aan belanghebbende opgelegde aanslagen IB/PVV over de jaren 2005 en 2006 het volgend geoordeeld:²⁶

Extra vervoerskosten

Eiser heeft zich met betrekking tot de extra vervoerskosten in verband met invaliditeit

ten bedrage van € 10.104 op het vertrouwensbeginsel beroepen. In de hierboven al genoemde procedure over het jaar 2004 heeft de rechtbank het beroep op het vertrouwensbeginsel gehonoreerd. Verweerder heeft in deze procedure deze vervoerskosten niet meer betwist. Op grond daarvan zal rechtbank de door verweerder al gehonoreerde persoonsgebonden aftrek van € 1.848 met een bedrag van € 10.104 verhogen.

Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden heeft daaraan bij uitspraak van 21 februari 2012 toegevoegd:²⁷

Het Hof voegt hieraan het volgende toe: De door belanghebbende voor de jaren 2005 en 2006 geclaimde vervoerskosten zijn door de Rechtbank op grond van het vertrouwensbeginsel als persoonsgebonden aftrek in mindering gebracht op het belastbaar inkomen uit werk en woning.

(…)

Het Hof stelt evenals de rechtbank voorop dat voor aftrek in aanmerking komen de kosten van vervoer voor zover zij meer bedragen dan de vervoerskosten van andere belastingplichtigen die niet ziek of invalide zijn maar overigens wat inkomen, vermogen en gezinsverband betreft in dezelfde financiële en maatschappelijke positie verkeren als belanghebbende en verwijst voor het wettelijke kader naar onderdeel 4.1. van de uitspraak van de rechtbank. Om deze kosten te kunnen vaststellen, moeten zowel de werkelijke kosten van belanghebbende, als de kosten van “de maatman” worden vastgesteld. Evenals in eerste aanleg is in hoger beroep niet in geschil, zoals ook in onderdeel 4.2. van de uitspraak van de rechtbank is overwogen, dat de echtgenote van belanghebbende ten gevolge van haar invaliditeit is aangewezen op vervoer per auto en dat derhalve met betrekking tot de autokosten sprake is van noodzakelijke en als gevolg van de invaliditeit gemaakte (meer)kosten van vervoer.

(…)

Literatuur

Valk schrijft over het opzeggen van een overeenkomst:²⁹

295. (…)

Een duurovereenkomst is een overeenkomst waaruit voortdurende of telkens terugkerende rechten en verplichtingen voortvloeien, zoals in het geval van ene huur- of arbeidsovereenkomst. (…) Eenzijdige beëindiging – men spreekt van ‘opzegging’ – is zowel bij de ‘gewone’ duurovereenkomsten als bij raamovereenkomsten veelal wel mogelijk. Opzegging raakt alleen de toekomst en laat hetgeen reeds ter uitvoering van de overeenkomst is verricht in stand.

De mogelijkheid van opzegging staat bij duurovereenkomsten derhalve naast de mogelijkheid van toepassing van art. 6:258 In dat opzicht bezit de duurovereenkomst een bijzondere status. Voor die status bestaan goede redenen. Indien de overeenkomst niet voor een bepaalde tijd is aangegaan, duurt zij in beginsel tot in het oneindige voort. Het spreekt vanzelf dat partijen allerlei redenen kunnen hebben om van die voortdurende gebondenheid af te willen. Opzegging is daartoe een gelukkiger middel dan toepassing van art. 6:258. Omdat een duurovereenkomst eenvoudig te scheiden is in een reeds uitgevoerd deel en een deel dat nog in de toekomst ligt, zou de gang naar de rechter waartoe art. 6:258 verplicht indien partijen het onderling niet eens kunnen worden, een onnodig zware procedure zijn: opzegging raakt slechts de toekomst en is daardoor voor de wederpartij doorgaans lang zo bezwaarlijk niet als een wijziging of ontbinding van een aflopende overeenkomst ex art. 6:258 kan zijn. Verder geldt voor veel duurovereenkomsten dat beëindiging ook mogelijk behoort te zijn in andere gevallen dan die waarin van 'onvoorziene omstandigheden' sprake is; ook het criterium van art. 6:258 zou derhalve niet passen.

Men zij er intussen op bedacht dat de term ‘opzegging’ geen vaste betekenis heeft. Zo eindigt een voor een bepaalde tijd aangegane huurovereenkomst met betrekking tot woon- of bedrijfsruimte niet zonder meer door het verstrijken van de overeengekomen tijd, maar is voorafgaande 'opzegging' tegen die tijd nodig (art. 7:271 lid 1 en 7:293 lid 1 ). Van een eenzijdige beëindiging is in dit geval maar 'half sprake. Het is de optelsom van de door partijen overeengekomen tijdsbepaling en de 'opzegging' die de overeenkomst doet eindigen. De term 'opzegging’ wordt bovendien ook wel gebruikt voor de eenzijdige beëindiging van aflopende overeenkomsten, tegen vergoeding van de inmiddels door de wederpartij gemaakte kosten. In de mogelijkheid van een dergelijke 'opzegging' - men zou in dit verband ook van 'annulering' kunnen spreken - voorzien bijvoorbeeld de regelingen van de reisovereenkomst (art. 7:503), de overeenkomst van goederenvervoer (onder andere art. 8:25) en de overeenkomst van personenvervoer (onder andere art. 8:90).

Afgezien van de vorige alinea, beperkt dit studieboek zich tot 'opzegging' in de zin van de eenzijdige beëindiging van een duurovereenkomst.

296. Opzeggingsbevoegdheid

Welke duurovereenkomsten kunnen inderdaad door opzegging worden beëindigd? Soms geeft de wet het antwoord. Zie bijvoorbeeld art. 7:408 (opdracht), art. 7:669 e.v. (arbeidsovereenkomst) en art. 7:271 (huur van woonruimte). Ook partijen kunnen bij het aangaan van de overeenkomst de mogelijkheid van opzegging regelen. Bij gebreke van een wettelijke of contractuele regeling is de aanvullende werking van redelijkheid en billijkheid bepalend, waarbij onderscheid moet worden gemaakt tussen duurovereenkomsten voor bepaalde en duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd.

Bij duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd ligt het voor de hand dat opzegging mogelijk moet zijn. Kenmerkend voor duurovereenkomsten is dat men zich niet van gebondenheid aan de overeenkomst kan bevrijden door na te komen; er ontstaan immers steeds nieuwe verbintenissen. Men kan dus zeggen dat de mogelijkheid van opzegging ertoe strekt dat een partij haar contractsvrijheid herkrijgt. Zonder de mogelijkheid van opzegging is de contractsvrijheid voor die partij wezenlijk beperkt. Ook is er een duidelijk verband met het functioneren van onze markteconomie. Een partij die gebonden is aan een duurovereenkomst en zich aan die gebondenheid niet kan onttrekken, staat potentieel op achterstand ten opzichte van nieuwe spelers in de markt.

(…)

En inderdaad is een duurovereenkomst voor onbepaalde tijd volgens de rechtspraak van de Hoge Raad in beginsel opzegbaar, zij het ook dat de eisen van redelijkheid en billijkheid in verband met de aard en inhoud van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval kunnen meebrengen dat opzegging slechts mogelijk is indien een voldoende zwaarwegende grond voor opzegging bestaat.

297. Opzegtermijn; schadevergoeding

Al betreft opzegging slechts de toekomst, dat betekent niet dat opzegging de wederpartij steeds koud zal laten. Haar behoort tijd te worden gegund om zich op de nieuwe situatie in te stellen. Opzegging ‘met ingang van heden’ is daarom slechts zelden in overeenstemming met redelijkheid en billijkheid; de opzeggende partij behoort een redelijke opzegtermijn in acht te nemen. Hoe lang de termijn moet zijn, hangt af van de omstandigheden van het geval en met name van de wederzijdse belangen van partijen: wat is de reden voor opzegging, hoeveel tijd heeft de wederpartij redelijkerwijs nodig om vervangende activiteiten te ontplooien, enzovoort.

Soms zal ook een verhoudingsgewijs lange opzegtermijn niet voldoende aan de (gerechtvaardigde) belangen van een wederpartij kunnen tegemoetkomen. In een dergelijk geval kan de opzeggende partij tot schadevergoeding verplicht zijn, bijvoorbeeld wanneer de wederpartij in verband met de overeenkomst – in de gerechtvaardigde verwachting dat de overeenkomst zou blijven voortduren – een omvangrijke investering heeft gedaan, die zijn nog bij lange na niet heeft kunnen terugverdienen.

Hartkamp en Sieburgh schrijven over verschillen tussen opzegging en ontbinding:³⁰

603. Ook bij duurovereenkomsten kunnen partijen zich niet eenzijdig aan hun verplichtingen onttrekken, doch wel kunnen zij de contractuele gebondenheid hier in de regel doen eindigen door opzegging, althans indien de overeenkomst voor onbepaalde tijd is aangegaan. (…) Het bijzondere van deze overeenkomsten ligt hierin dat de partijen slechts prestaties hebben toegezegd voor de tijd dat de rechtsverhouding tussen hen zal voortduren, doch dat ieder van hen voor de toekomst aan die rechtsverhouding een einde kan maken. Opzegging strekt ertoe de overeenkomst voor de toekomst te beëindigen; van ongedaanmaking van reeds verrichte prestaties is, zoals uit het zojuist opgemerkte voortvloeit, geen sprake. Hetzelfde geldt voor een ontbinding die alleen voor de toekomst werkt. Tussen deze beide begrippen wordt dan ook noch in de contractspraktijk noch in de wet een duidelijk onderscheid gemaakt; zo bepaalt bijvoorbeeld art. 7.13.1.12 lid 1 dat een vennootschap onder meer wordt ontbonden door opzegging van een vennoot aan de andere vennoten; in art. 8:25 BW en art. 8:28 BW en vele corresponderende bepalingen van Boek 8 BW is de aanvankelijk gebruikte term ‘ontbinding’ vervangen door ‘opzegging’ (zie Parl. Gesch. BW Boek 8 1992, p. 71 en 76). Veelal zal de term ontbinding worden gebruikt in gevallen waarin de bevoegdheid tot beëindigen van de overeenkomst aan een of meer bepaalde gronden is gebonden, doch ook de bevoegdheid tot opzegging kan door de wet (zie bijvoorbeeld art. 7:271 lid 4 BW), de overeenkomst of de redelijkheid en billijkheid van de aanwezigheid van bepaalde gronden afhankelijk worden gesteld. Bij opzegging zal, anders dan bij ontbinding, doorgaans een termijn in acht genomen moeten worden (aldus met name in het huur- en arbeidsrecht), doch dit is niet inherent aan het begrip opzegging; zo zal bij de wet of bij overeenkomst kunnen worden bepaald of uit de redelijkheid en billijkheid kunnen voortvloeien dat opzegging met onmiddellijke ingang kan plaatsvinden. Omgekeerd kan een ontbinding ook op termijn worden uitgesproken; zie art. 1302 lid 4 BW (oud) en art. 6:260 lid 2 BW. Of er een schadevergoedingsverplichting ontstaat, en zo ja ten laste van welke partij, varieert zowel bij de ontbinding als bij de opzegging met de wettelijke of door partijen getroffen regeling. Vgl. bijvoorbeeld voor de opzegging van een reisovereenkomst art. 7:504 BW.

Opzegging is steeds een eenzijdige rechtshandeling, verricht door een partij bij de overeenkomst, zodat deze term niet voor beëindiging van de overeenkomst door de rechter of door het intreden van bepaalde omstandigheden kan worden gebezigd; zulks in tegenstelling tot het begrip ontbinding, dat voor al deze gevallen passend is.

Ook andere begrippen dan ontbinding en opzegging komen voor. Zo bevat art. 7:677 BW het begrip ‘beëindiging van de dienstbetrekking zonder opzegging’ hetgeen op hetzelfde neerkomt als de opzegging of ontbinding (voor de toekomst) van een arbeidsovereenkomst met onmiddellijke ingang. In art. 1374 lid 2 BW (oud) sprak de oude wet van de ‘herroeping’ van overeenkomsten. Voor zover hierbij wordt gedoeld op een eenzijdige herroeping is deze term synoniem met beëindiging door een eenzijdige ontbindings- of opzeggingsverklaring; voor zover gedacht wordt aan herroeping met wederzijdse toestemming, gaat het om een ontbinding van de overeenkomst door wilsovereenstemming, veelal gepaard gaande met restitutie van de verrichte prestaties, waarvan hierboven sprake was. (…)

Feteris schrijft over de beëindiging of aanpassing van een (fiscale) vaststellingsovereenkomst:³¹

Het komt wel eens voor dat een contractspartij na het sluiten van een vaststellingsovereenkomst de gemaakte afspraken ter discussie wil stellen omdat zij inmiddels een ander inzicht in de feiten of in het geldende recht heeft gekregen. In het algemeen zal een verkeerde voorstelling van zaken voor risico van de betrokken partij komen; een beroep op dwaling maakt alleen kans van slagen wanneer de andere partij onjuiste informatie heeft verstrekt of juiste informatie heeft achtergehouden terwijl zij verplicht was om die te verstrekken (zie § 3.3). Als het beroep slaagt heeft de daaruit voortvloeiende ontbinding van de overeenkomst als regel terugwerkende kracht (art. 3:53 BW).

Ook is het mogelijk dat de feiten of het recht zijn veranderd na het sluiten van een overeenkomst die (ook) betrekking heeft op de situatie in de toekomst.

Wanneer een vaststellingsovereenkomst is gesloten die geen betrekking heeft op een eenmalige gebeurtenis, kan bij een wijziging van feitelijke omstandigheden de vraag rijzen of de overeenkomst in de nieuwe situatie nog (volledig) van toepassing is. In de eerste plaats is het mogelijk dat de feiten bij de belastingplichtige zodanig zijn gewijzigd, dat de nieuw ontstane situatie niet door de gemaakte afspraken wordt gedekt. De overeenkomst is dan niet meer van toepassing. Wanneer de feiten wezenlijk zijn veranderd bestaat ook de mogelijkheid dat de nieuwe situatie weliswaar door de overeenkomst gedekt wordt, maar dat één van de partijen vanwege die wijziging de overeenkomst wenst te beëindigen. Partijen doen er verstandig aan, waar mogelijk, reeds in de overeenkomst een regeling hierover vast te leggen. Als de overeenkomst hierover geen duidelijkheid verschaft, acht de HR [Hoge Raad, A-G] het onder omstandigheden op grond van redelijkheid en billijkheid mogelijk dat een voor onbepaalde tijd gesloten overeenkomst door één van de partijen wordt opgezegd. Die mogelijkheid bestaat met name als de opzegging is ingegeven door onvoorziene omstandigheden, dat wil zeggen niet in de overeenkomst verdisconteerde omstandigheden, die van zo ernstige aard zijn dat de andere partij in redelijkheid niet mag verwachten dat de overeenkomst onbeperkt zal blijven voortduren. Opzeggen is dan alleen toegestaan als er geen minder ingrijpende oplossing te vinden is. De termijn waarop en de voorwaarden waaronder de opzegging plaatsvindt, moeten met het oog op de belangen van beide partijen redelijk zijn. (…)

Wanneer de overheid contractspartij is erkent de HR onder omstandigheden ook de mogelijkheid dat zij een overeenkomst opzegt uit overwegingen van algemeen belang, en dan in plaats van nakoming gehouden kan zijn tot schadevergoeding. Bij fiscale vaststellingsovereenkomsten, die zich gewoonlijk beperken tot het vaststellen van de hoogte van iemands belastingschuld, zal die situatie ie zich naar mijn indruk zeer zelden voordoen.

(…)

Soms wil de inspecteur een overeenkomst opzeggen vanwege een gewijzigd inzicht, bijvoorbeeld wegens gewijzigd beleid van de belastingdienst. Daarbij gelden naar ik vermoed vergelijkbare uitgangspunten als bij een opzegging wegens gewijzigde feitelijke omstandigheden, waarop ik zojuist al ben ingegaan. De weinige jurisprudentie over deze problematiek betreft met name de opzegging van eenzijdige standpuntbepalingen van de inspecteur. Deze rechtspraak wijst erop dat opzegging wegens gewijzigde inzichten tot de mogelijkheden behoort als het gaat om toezeggingen die voor onbepaalde tijd zijn gedaan, mits die opzegging geen terugwerkende kracht heeft, terwijl soms inachtneming van een opzegtermijn geboden zal zijn. Deze jurisprudentie wijst er niet op dat de rechter onderzoekt of de redenen voor de opzegging voldoende zwaarwegend zijn. Maar wellicht is de rechter in dat opzicht bij eenzijdige toezeggingen soepeler dan wanneer inspecteur en belastingplichtige een overeenkomst hebben gesloten. (…)

De mogelijkheid bestaat ook dat het beleid ten gunste van de belastingplichtige wordt veranderd nadat hij een vaststellingsovereenkomst heeft gesloten. Voor zover het gaat om aanslagen die nog niet onherroepelijk vaststaan, heeft de belastingplichtige dan de vrijheid om zich op het nieuwe beleid te beroepen, voor zover dat op zijn situatie van toepassing is. Daarmee geeft hij dan wel zijn rechten op grond van de vaststellingsovereenkomst prijs.

Wanneer een partij zich op grond van nieuwe feitelijke, juridische of beleidsmatige ontwikkelingen niet langer aan de overeenkomst wenst te houden, kan het van belang zijn of de andere partij op grond van de overeenkomst reeds onherroepelijke offers heeft gebracht. Wanneer de afspraken effect hebben voor aanslagen over een reeks jaren, bestaat de mogelijkheid dat deze offers van de wederpartij verder gaan dat de concessies die de opzeggende partij tot dat moment gedaan en geëffectueerd heeft. In zo’n geval bestaat wellicht de mogelijkheid dat redelijkheid en billijkheid zich (vooralsnog) tegen de opzegging verzetten (vgl. § 5.2).

Spreen Brouwer en Okma hebben geschreven over het door partijen terugkomen op een vaststellingsovereenkomst:³²

Voor de (on)mogelijkheden voor de inspecteur om een vaststellingsovereenkomst op te zeggen geeft de civielrechtelijke jurisprudentie over het beëindigen van overeenkomsten een goede indicatie.

Als hoofdregel geldt dat een overeenkomst voor bepaalde tijd tussentijds niet opzegbaar is. (…)

Bij een overeenkomst voor onbepaalde tijd ligt dit anders. Zo oordeelde de Hoge Raad in 1999 in een geschil over de rechtmatigheid van het opzeggen van een distributieovereenkomst, die voor onbepaalde tijd was aangegaan, dat voor het opzeggen allereerst de wettelijke regeling doorslaggevend is en uiteraard wat partijen contractueel hebben geregeld. In de betwiste casus waren geen specifieke wettelijke regels van toepassing en evenmin was er contractueel iets geregeld over opzegging. In zo’n geval moet, aldus de Hoge Raad, de vraag naar de opzegmogelijkheden worden beantwoord aan de hand van de redelijkheid en billijkheid, toegepast op de omstandigheden van het individuele geval. Dit brengt met zich mee dat ook al zou uit de aard van de overeenkomst volgen dat opzegging in beginsel mogelijk is, de eisen van redelijkheid en billijkheid tot gevolg kunnen hebben dat opzegging alleen mogelijk is in geval van zwaarwegende omstandigheden.

Zo stonden de redelijkheid en billijkheid aan opzegging in de weg in een zaak waar sprake was van een bruikleenovereenkomst tussen vader en zoon, die inhield dat de zoon op het erf van zijn vader de bestaande schuur mocht verbouwen tot woonruimte voor hem en zijn gezin. De overeenkomst was voor onbepaalde tijd aangegaan en er waren geen opzeggingsgronden geregeld. De rechter concludeerde dat in zijn algemeenheid een bruikleenovereenkomst voor onbepaalde tijd naar zijn aard opzegbaar is wanneer dit de uitlener goeddunkt. In dit geval echter, waarbij van belang was dat de bruiklener zelf de kosten van de verbouwing had gedragen, vond de rechter dat opzegging in strijd kwam met de redelijkheid en billijkheid. Hierbij was het onvoldoende dat de vader op zichzelf een redelijk belang had bij opzegging. Slechts een stringente reden had hem hier kunnen helpen en die was in casu niet aan de orde.

In de uitspraak van Rechtbank Arnhem van 23 april 2008 bracht toetsing aan de redelijkheid en billijkheid de rechtbank tot het oordeel dat, nu er niet dusdanige verwachtingen bij de wederpartij waren geschapen noch dat de belangen van deze partij zo groot waren dat iedere mogelijkheid tot opzegging tegen welke termijn ook zou moeten worden uitgesloten, opzegging mogelijk was. Hierbij stelde de rechtbank overigens wel dat er een redelijke overgangstermijn in acht moest worden genomen.

Uit de hiervoor gemelde uitspraken valt te concluderen dat een duurovereenkomst voor onbepaalde tijd in zijn algemeenheid opzegbaar is, tenzij opzegging niet redelijk of billijk is. Een opzegging zonder redelijke grond waarbij de tegenpartij een belang heeft bij het voortduren van de overeenkomst zal dan ook veelal met succes kunnen worden aangevochten.

Huisman heeft geschreven over het beëindigen van een vaststellingsovereenkomst:³³

Met betrekking tot de mogelijkheden van opzegging van een fiscale vaststellingsovereenkomst wordt in de fiscaalrechtelijke literatuur uitgegaan van (althans aansluiting gezocht bij) het civielrechtelijke systeem (…)

In de fiscale literatuur wordt een aantal bijzonderheden bij de opzegging van fiscale vaststellingsovereenkomsten uitgelicht. Bij opzegging bestaat een verschil tussen de contractanten, zo voert Gribnau aan, in die zin dat een burger, anders dan de fiscus, niet het algemeen belang als grond voor een opzegging kan aanvoeren. De burger kan in dit opzicht minder snel opzeggen. Van Leijenhorst merkt op dat de lat voor opzegging tamelijk hoog ligt op grond van het criterium van onvoorziene omstandigheden van ernstige aard. (…). Bij fiscale vaststellingsovereenkomsten, die zich gewoonlijk beperken tot het vaststellen van de hoogte van iemands belastingschuld, zal die situatie zich naar zijn indruk zeer zelden voordoen

De jurisprudentie van de belastingrechter sluit aan bij (althans is in overeenstemming met) de jurisprudentie van de civiele rechter op het terrein van opzegging. Zo overwoog de belastingkamer van Hof ’s-Gravenhage dat het de inspecteur niet vrij stond een overeenkomst door opzegging te beëindigen, behalve ‘in het geval van een wijziging van omstandigheden die zou meebrengen dat de toepassing van het compromis zodanig in strijd zou komen met een juiste wetstoepassing, dat de inspecteur op grond daarvan door belanghebbende in redelijkheid niet langer aan het compromis kon worden gehouden’. Het hof overweegt vervolgens:

“Daarvan is niet reeds sprake indien belanghebbendes schoonmoeder in een enigszins hogere mate van welstand is komen te leven dan zou overeenkomen met haar plaats in de samenleving dan wel – bijvoorbeeld door een hogere huursubsidie na haar verhuizing – voor iets lagere lasten zou zijn komen te staan dan voorheen, doch wel indien zij in een ten tijde van het sluiten van het compromis onvoorziene aanzienlijk hogere welstand zou zijn geraakt of zodanig fors lagere kosten zou hebben gekregen, dat het compromis niet langer geacht kan worden betrekking te hebben op de aldus ontstane situatie.”

(…)

Indien opzegging van een fiscale vaststellingsovereenkomst mogelijk is, moet een redelijke opzegtermijn in acht worden genomen. In het algemeen kan uit de civielrechtelijke jurisprudentie worden opgemaakt dat bij de beoordeling van de vraag of bij de opzegging een redelijke termijn in acht is genomen, de wederzijdse belangen van partijen moeten worden afgewogen en zijn derhalve ook aard en gewicht van de redenen voor opzegging van belang. Bij de opzegging van fiscale afspraken spelen de algemene beginselen van behoorlijk bestuur een belangrijke rol. (…).

Pieterse heeft geschreven:³⁴

Wie de (gepubliceerde) rechtspraak bijhoudt, zal niet struikelen over de procedures over fiscale compromissen. Dit kan worden toegeschreven aan de goede gewoonte om zich aan een gesloten overeenkomst te houden. Dat partijen gebonden zijn aan de gemaakte afspraken, is evident. In de literatuur is de grondslag van deze binding aan de orde gesteld. Zo wijst Feteris erop dat de binding van de inspecteur aan een fiscaal compromis geconstrueerd zou kunnen worden op basis van het vertrouwensbeginsel als algemeen beginsel van behoorlijk bestuur; hij is evenwel van mening dat de binding van partijen berust op de omstandigheid dat partijen zich jegens elkaar hebben gebonden (zie daarover ook § 1 en § 3 .1). De Hoge Raad houdt er dezelfde opvatting op na. In 2000 overwoog de Hoge Raad ‘(…) dat een enkele akkoordverklaring met een standpunt van een inspecteur een belastingplichtige niet bindt. Een andere situatie doet zich echter voor als een belastingplichtige en een inspecteur een overeenkomst hebben gesloten waarbij zij, ter beëindiging of ter voorkoming van onzekerheid of geschil omtrent hetgeen tussen hen rechtens geldt, zich jegens elkaar verbinden aan een vaststelling daarvan, bestemd om ook te gelden voor zover zij van de tevoren bestaande rechtstoestand mocht afwijken. Een vaststellingsovereenkomst is immers bindend voor beide daarbij betrokken partijen, tenzij die overeenkomst zo duidelijk in strijd is met het recht dat niet op nakoming van de overeenkomst mag worden gerekend’.

Als het compromis eenmaal is gesloten, kan er bij de uitvoering ervan het nodige misgaan. Zo kan het zijn dat de aanslag niet in overeenstemming met de gemaakte afspraken wordt opgelegd. Indien de inspecteur vervolgens een navorderingsaanslag oplegt om de belastingheffing aan te laten sluiten op het compromis, kan de aanslag niet worden afgeweerd met een beroep op een ambtelijk verzuim; naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid is een dergelijk beroep onaanvaardbaar, aldus de Hoge Raad. Het verweer dat sprake is van een ambtelijk verzuim kan (uiteraard) ook niet worden gevoerd indien de belastingplichtige in het kader van een vaststellingsovereenkomst akkoord is gegaan met het opleggen van een navorderingsaanslag.

Een vaststellingsovereenkomst mag dan bindend zijn voor beide daarbij betrokken partijen, maar de (feitelijke) omstandigheden kunnen wijzigen, en wel zodanig dat een van de partijen van de overeenkomst af wil. Degene die dat wil, kan haar opzeggen, maar een overeenkomst die voor bepaalde tijd is aangegaan is in beginsel niet voor opzegging vatbaar. Dit ligt anders als partijen de omstandigheden op grond waarvan de overeenkomst (eerder) kan worden beëindigd, hebben benoemd (en de overeenkomst dus in de mogelijkheid van opzegging voorziet), zoals een relevante wets- of beleidswijziging. Maar ook zonder dat wordt een relevante wetswijziging als geldige reden van opzegging voor de inspecteur aanvaard. Of opzegging van een overeenkomst die voor onbepaalde tijd is aangegaan mogelijk is, moet – als partijen daarover niets zijn overeengekomen – worden beantwoord aan de hand van de redelijkheid en billijkheid. Volgens de Hoge Raad moet een redelijke opzegtermijn in acht worden genomen. Wat redelijk is, hangt af van de wederzijdse belangen van partijen. Daarbij spelen ook aard en gewicht van de redenen van opzegging een rol. Bij de vraag wat een redelijke termijn is zijn de algemene beginselen van behoorlijk bestuur van belang. De fiscus zal rekening moeten houden met de gerechtvaardigde belangen van de belastingplichtige. Dat zal bijvoorbeeld betekenen dat – behoudens bijzondere omstandigheden – opzegging slechts mogelijk is met ingang van een in de toekomst gelegen tijdstip. Opzegging door de belastingplichtige kan onder meer aan de orde komen als de fiscus na het sluiten van de vaststellingsovereenkomst nieuw beleid het licht laat zien dat gunstiger is voor de belastingplichtige. De Hoge Raad staat dan toe dat de belastingplichtige zich op het nieuwe beleid beroept. Daarvoor is wel nodig dat de aanslag nog niet onherroepelijk vaststaat. De vaststellingsovereenkomst gaat dan van tafel; de keerzijde daarvan is dat de belastingplichtige, als hij dat zou willen, daaraan ook geen rechten meer kan ontlenen.

P.J. Tanja heeft geschreven over opzegging van duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd:³⁵

1. Introductie

Duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd zijn overeenkomsten waarin partijen zich tot een voortdurende prestatie hebben verbonden voor een (niet nader bepaalde) langere periode. Voor onbepaalde tijd gesloten duurovereenkomsten zijn er in allerlei smaken. Voorbeelden zijn agentuurovereenkomsten, distributieovereenkomsten en exploitatieovereenkomsten. Inmiddels is vaste rechtspraak van de Hoge Raad dat dergelijke overeenkomsten in beginsel opzegbaar zijn. De woorden “in beginsel” doen evenwel de alarmbellen rinkelen. De Hoge Raad heeft de afgelopen jaren twee uitzonderingen geformuleerd op de opzegbaarheid van voor onbepaalde tijd gesloten duurovereenkomsten. De eerste is gebaseerd op de bedoeling van partijen en de tweede op de redelijkheid en billijkheid, in samenspel met de aard van de overeenkomst en de overige omstandigheden. Beide uitzonderingen kwamen voorbij in een zaak tussen de band Golden Earring en haar uitgever (HR 7 juli 2017, ECLI:NL:HR:2017:1270). (…)

2. Opzegbaarheid van duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd

Het Burgerlijk Wetboek (BW) kent geen algemene bepalingen voor het opzeggen van duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd. De Hoge Raad heeft echter niet stilgezeten en in diverse arresten uiteengezet wanneer opzegging mogelijk is. Eerst dient een onderscheid te worden gemaakt tussen duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd mét en zonder contractuele opzegregeling.

Duurovereenkomsten voor onbepaalde tijd zonder opzegregeling

Zoals hiervoor opgemerkt, is het uitgangspunt volgens vaste rechtspraak dat voor onbepaalde tijd gesloten duurovereenkomsten opzegbaar zijn, ook als de wet en de overeenkomst niet voorzien in een opzeggingsregeling. De Hoge Raad heeft hierop in de afgelopen jaren twee uitzonderingen gemaakt. Eén daarvan is gebaseerd op de bedoeling van partijen (HR 15 april 2016, ECLI:NL:HR:2016:660, Bb 2016/36 (Provincie c.s./Amsterdam). Daaruit kan blijken dat de overeenkomst niet opzegbaar is. Op degene die zich op de niet-opzegbaarheid beroept, rusten de stelplicht en de bewijslast (art. 150 Rv). De redelijkheid en billijkheid (art. 6:248 lid 1 BW) in samenspel met de aard van de overeenkomst en de overige omstandigheden vormen de andere uitzondering. Die kunnen meebrengen dat opzegging slechts mogelijk is indien (i) daar een voldoende zwaarwegende grond voor bestaat; (ii) een bepaalde opzegtermijn in acht wordt genomen; of (iii) de opzegging gepaard gaat met een aanbod tot betaling van een (schade)vergoeding (HR 28 oktober 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ9854, Bb 2016/54.5 (Ronde Venen/Stedin); HR 14 juni 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ4163 (Auping/Beverslaap)). (…)