Rechtbank Noord-Holland, 01-06-2023, ECLI:NL:RBNHO:2023:6758, HAA 21/206 t/m HAA 21/208

1. Eiser staat vanaf 25 augustus 2015 ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP) op het adres [adres] (‘de woning’). Eiser stond in de BRP ook ingeschreven op dit adres van 18 december 2008 tot 14 mei 2012.

2. Eiser is op 18 oktober 1997, onder huwelijkse voorwaarden naar Belgisch recht, gehuwd met mevrouw [naam 3] (‘de ex-partner’ of ‘de toenmalige partner’). Het huwelijk is op 29 maart 2013 geëindigd als gevolg van een echtscheiding.

3. De woning was op 30 maart 1994 door de ex-partner gekocht. Zij bezat de juridische eigendom van de woning. Voor de financiering van de aankoopsom van de woning hebben de ex-partner en eiser samen een hypothecaire lening afgesloten. Ter zake van de kosten van de lening en de terugbetaling daarvan waren zij beiden hoofdelijk aansprakelijk.

4. Op 15 mei 1994 zijn eiser en de ex-partner bij onderhandse akte (‘de onderhandse akte’) een aanvulling op de leveringsakte van de woning overeengekomen. Zij hebben daarin vastgelegd dat eiser, met terugwerkende kracht tot het moment van aankoop van de woning, economisch mede-eigenaar van de woning is. In de onderhandse akte staat, voor zover hier relevant, het volgende:

5. Op 10 januari 2008 hebben eiser en de toenmalige partner de hypothecaire lening geherfinancierd voor een bedrag van € 580.000 aflossingsvrij tegen een rente van 4,7% (hierna ook: ‘de eerste lening’). Blijkens de hypotheekakte van 10 januari 2008 zijn eiser en de toenmalige partner zowel tezamen als ieder afzonderlijk schuldenaar en kunnen ze beiden hoofdelijk voor 100% aansprakelijk worden gesteld voor de terugbetaling van deze eerste lening. Eiser en de toenmalige partner hebben daarnaast nog een tweede aflossingsvrije lening voor een bedrag van € 35.000 (hierna ook: ‘de tweede lening’) ter zake van de woning afgesloten. Blijkens de depotakte van 8 juli 2008 zijn eiser en de toenmalige partner zowel tezamen als ieder afzonderlijk schuldenaar zijn en kunnen ze beiden hoofdelijk voor 100% aansprakelijk worden gesteld voor de terugbetaling van de tweede lening.

6. Op 31 december 2012 beloopt de totale schuld in verband met de woning een bedrag van € 615.000.

7. Eiser heeft in lijn met het bepaalde in de artikelen 5 en 9 van de onderhandse akte een boekhouding bijgehouden. Uit de door eiser overgelegde boekhouding volgt dat hij en de toenmalige partner vanaf het moment van aankoop van de woning in 1994 tot en met 31 december 2012 samen in totaal € 1.479.495 aan kosten ter zake van de woning hebben gemaakt. Daarvan is op dat moment € 1.160.462 (78%) door eiser en het restant € 319.033 (22%) door de toenmalige partner betaald.

8. Eiser en de ex-partner hebben rondom en na de datum van de echtscheiding diverse juridische procedures gevoerd. In een door de rechtbank Amsterdam op 2 september 2015 gewezen vonnis in kort geding is bepaald dat de ex-partner medewerking dient te verlenen tot overdracht van 50% van de juridische eigendom van de woning aan eiser. Het gerechtshof Amsterdam heeft in zijn arrest van 29 november 2016 geoordeeld dat de ex-partner ook de tweede helft van de juridische eigendom van de woning aan eiser dient te leveren.

9. In het op 28 december 2016 tussen eiser en zijn ex-partner gesloten echtscheidingsconvenant is opgemerkt dat de regeling van partneralimentatie is gebaseerd op een onderlinge overeenkomst d.d. 16 juli 2012 waarin de ex-partner ermee akkoord gaat dat alle betalingen inzake de hypotheek die eiser rechtstreeks aan de bank voldoet, aangemerkt worden als partneralimentatie. Volgens het convenant gold deze afspraak tot het moment waarop eiser de woning weer betrokken heeft op 25 augustus 2015.

In het echtscheidingsconvenant is voorts opgenomen dat eiser de ex-partner per 15 augustus 2015 heeft gevrijwaard van alle verplichtingen die uit de schuld voortvloeien. Bij notariële akte van 21 december 2016 heeft eiser de volledige juridische eigendom van de woning geleverd gekregen tegen een overdrachtsprijs van € 575.205. Op grond van het feit dat de woning aan eiser wordt geleverd en is belast met een hypotheekschuld tot datzelfde bedrag is eiser volgens de akte geen koopsom verschuldigd.

10. Over de jaren 2016 tot en met 2018 bedroeg de hypothecaire schuld van eiser € 575.205. Deze schuld bestaat uit een bedrag van € 540.205, zijnde het saldo van de eerste lening, plus een bedrag van € 35.000, zijnde de tweede lening.

11. Eiser heeft de aangifte IB/PVV 2016 ingediend naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 22.157. De voordelen uit eigen woning bedragen volgens de aangifte € 125 en de op die voordelen drukkende aftrekbare kosten zijn € 14.468, zodat het aangegeven saldo inkomsten en aftrekposten eigen woning € 14.343 negatief bedroeg.

12. Eiser heeft de aangifte IB/PVV 2017 ingediend naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 67.104. De voordelen uit eigen woning bedragen € 4.012 en de op die voordelen drukkende aftrekbare kosten zijn € 32.348, zodat het aangegeven saldo inkomsten en aftrekposten eigen woning € 28.336 negatief bedroeg.

13. Eiser heeft de aangifte IB/PVV 2018 ingediend naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van € 62.865. De voordelen uit eigen woning bedragen € 4.004 en de op die voordelen drukkende aftrekbare kosten zijn € 14.312, zodat het aangegeven saldo inkomsten en aftrekposten eigen woning € 10.308 negatief bedroeg.

14. Eiser heeft in de aangiften IB/PVV over de jaren 2016 tot en met 2018 de woning voor 100% als eigen woning aangemerkt.

15. Bij het opleggen van de navorderingsaanslagen is verweerder uitgegaan van de rente als vermeld op de door eiser overgelegde bankafschriften, respectievelijk € 25.609 over het jaar 2016, € 25.610 over het jaar 2017 en € 14.294 over het jaar 2018. Verweerder heeft middels de navorderingsaanslagen 50% van voormelde bedragen als aftrekbare kosten geaccepteerd en de andere 50% niet in aftrek toegelaten. Hierbij is een eigenwoningforfait in aanmerking genomen van € 2.146 (2016), € 4.012 (2017) en € 4.004 (2018).

16. In geschil is of het saldo inkomsten en aftrekposten eigen woning over de jaren 2016 tot en met 2018 naar de juiste bedragen is vastgesteld. Meer specifiek is in geschil welk deel van de schulden voor die jaren aangemerkt kan worden als bestaande eigenwoningschuld zoals bedoeld in artikel 10bis.1 van de Wet IB 2001 en vervolgens in welke mate eiser in de onderhavige jaren bij het bepalen van de inkomsten uit eigen woning recht heeft op renteaftrek.

17. Eiser stelt zich op het standpunt dat 78% van de schulden in verband met de woning voor hem kwalificeert als bestaande eigenwoningschuld onder het overgangsrecht. Hij stelt zich op het standpunt dat bij het bepalen van de inkomsten uit eigen woning 78% van de hiervoor genoemde rente in aftrek toegelaten dient te worden. Ter onderbouwing voert hij aan dat hij op grond van de onderhandse akte vanaf het moment van de aankoop van de woning economisch eigenaar was en dat uit de door hem bijgehouden boekhouding volgt dat hij tot en met 31 december 2012 in totaal 78% van de kosten ter zake van de woning heeft gedragen. Eiser beroept zich er tevens op dat het motiverings- en zorgvuldigheidsbeginsel zijn geschonden en dat om die reden een integrale proceskostenvergoeding moet worden toegekend. Eiser concludeert tot gegrondverklaring van de beroepen en vermindering van de navorderingsaanslagen.

18. Verweerder stelt zich primair op het standpunt dat de beroepen ongegrond dienen te worden verklaard, omdat niet aannemelijk is dat eiser schuldenaar is ten aanzien van de op 31 december 2012 bestaande schulden in verband met de woning. Volgens verweerder zijn, door per 31 december 2012 voor de eigenwoningschuld aan te sluiten bij 50% van de bestaande schuld, de navorderingsaanslagen over de respectievelijke jaren eerder naar te lage dan naar te hoge bedragen vastgesteld.

19. Ingevolge artikel 3.110 van de Wet IB 2001 zijn belastbare inkomsten uit eigen woning de voordelen uit eigen woning verminderd met de op die voordelen drukkende aftrekbare kosten.

20. Het begrip ‘eigen woning’ is omschreven in artikel 3.111 van de Wet IB 2001. Dit artikel luidt, voor zover hier van belang, als volgt:

21. Artikel 3.119a van de Wet IB 2001, luidde in 2012 als volgt:

22. Om te kunnen spreken van een eigenwoningschuld geldt met ingang van 2013 ingevolge artikel 3.119a, onder andere de zogenoemde aflossingseis (onderdelen b en c):

23. Artikel 3:120 Wet IB 2001 bepaalt dat de aftrekbare kosten met betrekking tot de eigen woning – onder meer – bestaan uit de renten van schulden, kosten van geldleningen daaronder begrepen, die behoren tot de eigenwoningschuld.

24. Op grond van overgangsrecht zoals dat onder andere is opgenomen in de artikelen 10bis.1 en 10bis.9 van de Wet IB 2001, geldt voornoemde aflossingseis niet voor op 1 januari 2013 bestaande eigenwoningschulden. In artikel 10bis.1, eerste en derde lid van de Wet IB 2001, is het begrip ‘bestaande eigenwoningschuld’ als volgt gedefinieerd:

25. Artikel 10bis.9, eerste lid, van de Wet IB 2001 bepaalt dat onder eigenwoningschuld als bedoeld in artikel 3.119a, eerste lid, mede wordt verstaan de bestaande eigenwoningschuld, bedoeld in artikel 10bis.1, eerste lid.

26. Ingevolge artikel 2.17, tweede en vijfde lid, van de Wet IB 2001, worden gemeenschappelijke inkomensbestanddelen - zoals de belastbare inkomsten uit eigen woning - geacht bij de belastingplichtige en zijn partner op te komen in de onderlinge verhouding die zij daarvoor ieder jaar bij het doen van aangifte kiezen. Een gemeenschappelijk inkomensbestanddeel wordt volgens het derde lid geacht bij de belastingplichtige en zijn partner voor de helft op te komen, voorzover zij daarvoor geen onderlinge verhouding hebben gekozen.

27. Beoordeeld dient te worden of en in hoeverre de hypothecaire schulden ter zake waarvan eiser in 2016 tot en met 2018 rente in aftrek heeft gebracht (de eerste en de tweede lening), kwalificeren als bestaande eigenwoningschuld zoals bedoeld in artikel 10bis.1 van de Wet IB 2001.

28. De rechtbank stelt voorop dat eiser beoordeeld naar de situatie per 31 december 2012 moet worden aangemerkt als economisch mede-eigenaar van de woning. Volgens de onderhandse akte zouden eiser en zijn toenmalige partner beiden bijdragen aan de betaling van hypotheekrente, verbouwingen en onderhoud. Vaststaat dat eiser (tijdens het huwelijk) de hypothecaire lasten van de woning heeft gedragen (zie ook onderdeel 2.3 van het arrest van het gerechtshof Amsterdam van 29 november 2016). Voorts is overeengekomen dat eiser recht had op een deel van de opbrengsten (of verliezen) bij verkoop van de woning en dat alle beslissingen in overleg werden genomen, waarbij beiden gelijke bevoegdheid hadden. In artikel 7 van de onderhandse akte is eiser – evenals de ex-partner – vanaf de aankoopdatum van de woning ook aangemerkt als “economisch mede-eigenaar” van de woning. De omstandigheid dat de toenmalige partner van eiser de juridische eigendom van de woning had en ze (naar Belgisch recht) waren gehuwd op huwelijkse voorwaarden (inhoudende een koude uitsluiting), brengt geen verandering in het oordeel dat eiser ultimo 2012 als economische mede-eigenaar van de woning moet worden gezien. In artikel 12 van de onderhands akte is immers bepaald dat eventuele huwelijkse voorwaarden geen afbreuk kunnen doen aan het in de akte vastgelegde gezamenlijke economische eigenaarschap.

29. De rechtbank stelt voorts vast dat eiser of zijn toenmalige partner met betrekking tot de woning de voordelen genoot, dat de kosten en lasten van de woning op eiser en zijn toenmalige partner drukten en dat de waardeverandering van de woning zowel eiser als zijn toenmalige partner grotendeels aanging. Niet in geschil is voorts dat de woning eiser tijdens het huwelijk als hoofdverblijf ter beschikking heeft gestaan en dat de woning ultimo 2012 op grond van het vierde lid van artikel 3.111 van de Wet IB 2001 (regeling bij echtscheiding), kan worden aangemerkt als eigen woning. De rechtbank is gelet op het voorgaande van oordeel dat de woning volgens artikel 3.119a, eerste lid, van de

Wet IB 2001, zoals dat luidde op 31 december 2012, voor eiser (en zijn toenmalige partner) kwalificeerde als een eigen woning in de zin van artikel 3.111 Wet IB 2001.

30. De vraag of de eerste en de tweede lening, beoordeeld per 31 december 2012, voor eiser kwalificeren als een eigenwoningschuld, beantwoordt de rechtbank eveneens bevestigend. Vaststaat dat de schulden zijn aangegaan ter verwerving dan wel ter verbetering of onderhoud van de (eigen) woning. Volgens de onderhandse akte zijn eiser en zijn toenmalige partner samen een hypotheek aangegaan voor het volledige aankoopbedrag en zijn ze beiden hoofdelijk aansprakelijk voor het volledige geleende bedrag. Blijkens de hypotheekakte van 10 januari 2008 en de depotakte van 8 juli 2008 zijn eiser en de ex-partner zowel tezamen als ieder afzonderlijk schuldenaar en kunnen ze beiden hoofdelijk voor 100% aansprakelijk worden gesteld voor de terugbetaling van de leningen. Uit de overige gedingstukken - zoals stukken van de namens de bank optredende gerechtsdeurwaarder van 16 en 19 februari 2015 en het door de bank verstrekte jaaroverzicht 2013 - volgt eveneens dat eiser moet worden aangemerkt als medeschuldenaar en dat hij hoofdelijk aansprakelijk was voor de leningen.

31. De rechtbank kan het andersluidende betoog van verweerder niet volgen. De omstandigheid dat de rente in een schriftelijk akkoord van 16 juli 2012 tussen eiser en zijn toenmalige partner is aangemerkt als partneralimentatie, brengt geen verandering in de vaststelling dat sprake is van een eigenwoningschuld van eiser. Dit akkoord kan worden verklaard in het kader van de in gang gezette echtscheiding waarbij eiser de woning had verlaten in april 2012 en de toenmalige partner in de woning was blijven wonen. Deze afspraak doet geen afbreuk aan de vaststelling dat de woning een eigen woning betrof, dat eiser per die datum moet worden aangemerkt als medeschuldenaar en dat hij hoofdelijk aansprakelijk was voor de hypothecaire schulden. Het feit dat eiser in zijn aangifte IB/PVV 2012 per 31 december 2012 geen eigenwoningschuld heeft opgenomen, kan hem niet worden tegengeworpen. Uit het bepaalde in artikel 10bis.1 van de Wet IB 2001 maakt de rechtbank op dat bij het bepalen van de omvang van de bestaande eigenwoningschuld van eiser per 31 december 2012 geen zelfstandige betekenis toekomt aan de verdeling ultimo 2012 van de gemeenschappelijke inkomsten op de voet van artikel 2.17 van de

32. Vervolgens dient te worden beoordeeld in hoeverre de eerste en de tweede lening per 31 december 2012 kwalificeren als bestaande eigenwoningschuld van eiser. Uit de door eiser overgelegde berekening en de daaraan ten grondslag liggende boekhouding volgt dat eiser naar de stand van 31 december 2012 voor 78% heeft bijgedragen aan de betaling van de hypotheekrente, de verbouwingen en het onderhoud van de woning. Verweerder heeft de gegevens uit de boekhouding niet betwist en heeft evenmin het door eiser berekende percentage bestreden, zodat de rechtbank hiervan uitgaat. Naar het oordeel van de rechtbank volgt uit de artikelen 5, 9 en 10 van de onderhandse akte dat eiser per 31 december 2012 voor 78% economisch mede-eigenaar was van de woning. Voor het bepalen van de mate waarin per die datum sprake was van een eigenwoningschuld van eiser gaat de rechtbank - nu hieromtrent geen nadere bepalingen gelden of afspraken zijn gemaakt - uit van deze eigendomsverhouding. Steun hiervoor vindt de rechtbank in een brief van de minister voor Wonen en Rijksdienst van 2 april 2013, nr. 2013-0000203202, waarin voor het bepalen van de bestaande eigenwoningschuld in echtscheidingssituaties de eigendomsverdeling per 31 december 2012 wordt gevolgd:

33. Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen is de rechtbank van oordeel dat per 31 december 2012 toerekening van 78% van de eigenwoningschuld aan eiser op zijn plaats is. Met inachtneming van het bepaalde in artikel 10bis.9, eerste lid, van de Wet IB 2001, wordt deze bestaande eigenwoningschuld aangemerkt als eigenwoningschuld als bedoeld in artikel 3.119a, eerste lid, van de Wet IB 2001. Dat betekent dat laatstgenoemd wetsartikel toepassing vindt zonder dat aan de met ingang van 2013 gestelde aflossingseis hoeft te zijn voldaan. Nu de geclaimde aftrek ziet op de bestaande eigenwoningschuld (de eerste en de tweede lening) en niet op nadien aangegane leningen en voor het overige is voldaan aan de in 2016 e.v. geldende voorwaarden voor de renteaftrek, slaagt het beroep van eiser en dient aftrek te worden verleend ten bedrage van 78% van de betaalde rente. De rechtbank ziet geen reden om daarbovenop rente in aanmerking te nemen ter zake van de door verweerder genoemde herleving van de bestaande eigenwoningschuld tot een bedrag van € 307.500 op 21 december 2016.

34. Op grond van het voorstaande dient ten aanzien van eiser 78% van de betaalde hypotheekrente, welke bedragen hiervoor onder 15 zijn vermeld en door eiser als zodanig niet zijn betwist, in aftrek te worden toegelaten in plaats van de door verweerder in aanmerking genomen 50%. Voor 2016 bedraagt de additionele aftrek € 7.171 (28% van € 25.609), voor 2017 € 7.171 (28% van € 25.610) en voor 2018 € 4.002 (28% van € 14.294). Het eigenwoningforfait 2016 bedraagt € 3.236 (€ 557.000 * 0,75% * (350/360 * 78%) + € 557.000 * 0,75 * (10/360 * 100%)), in plaats van het door verweerder in aanmerking genomen bedrag van € 2.146. Het eigenwoningforfait wordt voor dat jaar dus verhoogd met een bedrag van € 1.090 (€ 3.236 minus € 2.146). Dit een en ander betekent dat het belastbare inkomen uit werk en woning van de bestreden navorderingsaanslagen met de volgende bedragen moet worden verminderd:

35. Eiser stelt zich op het standpunt dat verweerder het motiveringsbeginsel heeft geschonden. Hij voert hiertoe onder meer aan dat verweerder in zijn correspondentie gebruik maakt van niet onderbouwde interpretaties en motiveringen. Ook na daartoe strekkende verzoeken heeft verweerder zijn standpunten niet onderbouwd. Zo heeft verweerder niet gemotiveerd waarom hij er van uitgaat dat eiser slechts 50% van de economische eigendom van de woning zou bezitten. Daarnaast suggereert verweerder dat hij zich niet aan het motiveringsbeginsel zou hoeven te houden, omdat de rechtbank een eventueel onvoldoende gemotiveerde uitspraak op bezwaar zou vervangen door een deugdelijke motivering, aldus nog steeds eiser.

36. De rechtbank is van oordeel dat verweerder het motiveringsbeginsel niet heeft geschonden. Uit de overgelegde stukken, waaronder de vooraankondiging navordering van 16 maart 2020, de uitspraak op bezwaar en de diverse e-mails blijkt dat verweerder heeft toegelicht op welke gronden hij tot de navorderingsaanslagen is gekomen. Verweerder heeft in de uitspraak op bezwaar zijn interpretatie van de onderhandse akte toegelicht, waarbij ook is ingegaan op de hypotheekakte uit 2008. Hieruit blijkt voldoende duidelijk op welke gronden de bezwaren van eiser zijn afgewezen.

37. Eiser stelt zich op het standpunt dat verweerder het zorgvuldigheidsbeginsel heeft geschonden. Hij voert hiertoe onder meer aan dat verweerder de aangeleverde stukken onvoldoende heeft onderzocht en dat verweerder lezingen geeft die aantoonbaar niet met teksten overeenkomen.

38. Verweerder heeft op 16 maart 2020 zijn voornemen om navorderingsaanslagen op te leggen geuit. De uitspraak op bezwaar dateert van 20 december 2020. In de tussenliggende periode is eiser voldoende in de gelegenheid gesteld om informatie te verstrekken en om zijn zienswijze op het geschil te geven. Gelet hierop heeft verweerder aan de in artikel 3:2 en artikel 3:4 van de Algemene wet bestuursrecht opgenomen eisen van zorgvuldigheid en belangenafweging voldaan. Van schending van het zorgvuldigheidsbeginsel is dus geen sprake.

39. De beroepen worden ook geacht te zijn gericht tegen de beschikkingen belastingrente. Gelet op het vorenoverwogene, dienen de belastingrentebeschikkingen overeenkomstig de navorderingsaanslagen IB/PVV te worden verminderd.

40. Eiser heeft ter zitting verzocht om een vergoeding van immateriële schade wegens de lange duur van de procedure. De rechtbank ziet aanleiding voor toekenning van een vergoeding van immateriële schade in verband met overschrijding van de redelijke termijn. De Hoge Raad heeft bij arrest van 19 februari 2016, ECLI:NL:HR:2016:252 als uitgangspunt bepaald dat een redelijke behandeltermijn voor de bezwaar- en beroepsfase in eerste aanleg een periode van twee jaar bedraagt. Indien deze termijn wordt overschreden, is er aanleiding voor een vergoeding van immateriële schade. De hoogte van de schadevergoeding bedraagt in beginsel € 500 per half jaar waarmee de redelijke termijn is overschreden, waarbij het totaal van de overschrijding naar boven wordt afgerond.

41. Verweerder heeft de bezwaarschriften van eiser ontvangen op 21 oktober 2020. De uitspraken op bezwaar zijn van 17 december 2020. De rechtbank doet uitspraak op

23 mei 2023. De redelijke termijn is daarmee overschreden met (afgerond) 8 maanden. Naar het oordeel van de rechtbank heeft eiser recht op een schadevergoeding van € 1.000. Dit bedrag komt volledig voor rekening van de Staat (minister van Justitie en Veiligheid).

42. De beroepen zijn gegrond. Dat betekent dat de navorderingsaanslagen IB/PVV over de jaren 2016 tot en met 2018 dienen te worden verminderd tot een naar een belastbaar inkomen uit werk en woning van: