Rechtbank Noord-Holland, 15-12-2023, ECLI:NL:RBNHO:2023:13170, 22/4480

12. Eiser stelt zich op het standpunt dat de vrijstelling van toepassing is en heeft daarvoor – kort weergegeven – aangevoerd dat het geschil gaat over de kwalificatie van de afspraken waaronder hij aan [naam 1] een bedrag van € 450.000 ter beschikking heeft gesteld. Volgens eiser betroffen die afspraken van meet af aan een zogenoemde hybride lening, waardoor de hoogte van de vordering op [naam 1] afhankelijk was van de waardeontwikkeling van de woning (en geen renteverplichting bestond). Eiser meent bij het verstrekken van de hybride lening aansluiting te hebben gezocht bij de zogenoemde beleggingsleer die volgt uit de uitspraak van de Hoge Raad van 2 april 1976, ECLI:NL:HR:1976:AB6874 (Modehuis Nolly), welke leer later in artikel 1:87 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) is neergelegd. Bij toepassing van de beleggingsleer ontstaat geen economische eigendom, maar slechts een cijfermatig belang. Volgens eiser is nooit bedoeld de economische eigendom van [naam 1] aan hem over te dragen, zodat dit ook niet kan zijn gebeurd. De afspraken in de vaststellingsovereenkomst leiden volgens eiser niet tot de conclusie dat een economische eigendomsoverdracht heeft plaatsgevonden. Eiser meent daarbij dat verweerder heeft miskend dat de overeenkomst is opgesteld door een (kandidaat-)notaris en alleen de passage dat eiser in economische zin voor drie/vierde deel is gerechtigd in de woning is, op zijn verzoek is opgenomen. Het opnemen van die passage diende evenwel slechts ter cijfermatige weergave van de aanspraken; niet bedoeld was af te wijken van de eerdere afspraken van de `hybride lening`. De afspraken betroffen van meet af aan een hybride lening – geen economische eigendom – en dat is altijd zo gebleven. Volgens eiser kan, ongeacht de aangehaalde passage in de vaststellingsovereenkomst, sowieso geen sprake zijn van de overdracht van economische eigendom omdat, zo begrijpt de rechtbank het betoog, de onverdeelde eigendom van de certificaten van aandelen geen object van verkrijging kunnen vormen. Eiser verwijst daartoe naar het arrest van de Hoge Raad van 11 december 2009, ECLI:NL:HR:2009:BK1045 en de daaraan voorafgaande conclusie van A-G Wattel. Verder is volgens eiser ook niet afgesproken dat hij het risico van tenietgaan van het goed draagt en is evenmin een voor overdracht vereiste koopovereenkomst ter zake van de economische eigendom gesloten. Dat eiser – zoals verweerder heeft aangevoerd – in zijn aangifte inkomstenbelasting een belang van 75% heeft aangegeven, zegt niets over de economische gerechtigdheid tot de woning aangezien vermogen in de aangifte inkomstenbelasting vrij tussen partners kan worden verdeeld.

13. Eiser concludeert tot gegrondverklaring van het beroep, vernietiging van de uitspraak op bezwaar en, naar de rechtbank begrijpt, tot vernietiging van de naheffingsaanslag en de rentebeschikking.

14. Verweerder stelt dat de vrijstelling toepassing mist omdat eiser voor 75% was gerechtigd in de waarde van de certificaten. Verweerder heeft – kort weergegeven – aangevoerd dat duidelijk is dat sprake is geweest van een verstrekte lening waarvan de hoofdsom wordt bepaald door middel van de waardeontwikkeling van de woning. Daarbij maakt het niet uit of die gerechtigheid bestaat door de afspraken die zijn gemaakt in de vaststellingsovereenkomst, of doordat – zoals eiser stelt – met de hybride geldlening van meet af aan is aangesloten bij de beleggingsleer (artikel 1:87 BW). Verweerder meent dat verder niet relevant is welk deel van de vaststellingsovereenkomst door eiser zelf is geredigeerd, aangezien de overeenkomst door eiser en [naam 1] is ondertekend. Volgens verweerder is sprake van de verkrijging van economisch eigendom zodra een belang dat ten minste enig risico van waardeverandering omvat, overgaat op een ander dan de juridische eigenaar. Dat de overgang van de economische eigendom niet de bedoeling was, laat onverlet dat die, gelet op hetgeen (onder meer) is opgenomen in de vaststellingsovereenkomst en de akte tot wijziging van de samenlevingsovereenkomst, wel heeft plaatsgevonden. Op meerdere momenten en in meerdere officiële en ondertekende stukken is bepaald dat de economische gerechtigdheid voor 75% bij eiser lag; eiser heeft die economische verdeling kennelijk nagestreefd. In de nadere stukken geeft verweerder aan dat ook uit de aangifte inkomstenbelasting blijkt dat eiser voor 75% gerechtigd was, aangezien 75% van de waarde in de aangifte van eiser is opgenomen. Volgens verweerder faalt het beroep van eiser op het arrest van 11 december 2009 omdat bij certificaten reeds sprake is van een verzelfstandigde zaak waarvan de economische eigendom kan worden overgedragen.

15. Verweerder concludeert tot ongegrondverklaring van het beroep.

16. Op grond van artikel 15, eerste lid, aanhef en onderdeel g, van de Wet BRV is van de overdrachtsbelasting vrijgesteld de verkrijging krachtens verdeling van een gemeenschap tussen samenwoners, voor zover de gemeenschap waarin de ene is gerechtigd voor ten minste 40 procent en de andere voor ten hoogste 60 procent, is ontstaan door een gezamenlijke verkrijging en de toedeling geschiedt aan een van de verkrijgers of iemand die als rechtverkrijgende onder algemene titel van een verkrijger in het toegedeelde goed was gerechtigd.

17. De rechtbank overweegt dat uit het arrest van de Hoge Raad van 11 juni 2021, ECLI:NL:HR:2021:888, volgt dat voor de gerechtigheidsverdeling niet alleen moet worden gekeken naar de juridische gerechtigheid, maar ook naar de economische gerechtigdheid. Aldus is voor de toepasselijkheid van de vrijstelling relevant of eiser vanwege de condities waaronder de geldlening aan [naam 1] is verstrekt aanvullend een economische gerechtigheid heeft verworven, zoals bedoeld in artikel 2, tweede lid, van de Wet BRV. De rechtbank komt tot het oordeel dat eiser in verband met de geldlening een economische gerechtigheid heeft verworven van 25%, waardoor zijn totale gerechtigheid 75% bedraagt. De vrijstelling is daarom niet van toepassing. De rechtbank overweegt daartoe als volgt.

18. Artikel 2, tweede lid, van de Wet BRV bepaalt dat onder de economische eigendom wordt verstaan een samenstel van rechten en verplichtingen met betrekking tot de in het eerste lid bedoelde onroerende zaken of rechten waaraan deze zijn onderworpen, dat een belang bij die zaken of rechten vertegenwoordigt. Het belang omvat ten minste enig risico van waardeverandering en komt toe aan een ander dan de eigenaar of beperkt gerechtigde.

19. Ter zitting heeft eiser verklaard dat de hoogte van het door [naam 1] aan hem terug te betalen bedrag afhankelijk was van de waarde van de certificaten (i.e. de woning). De verwevenheid van de vordering op [naam 1] met de waardeontwikkeling van de certificaten wordt gesteund door hetgeen is opgenomen in de vaststellingsovereenkomst, de gewijzigde samenlevingsovereenkomst en de akte van verdeling. Bovendien wordt zij bevestigd door de feitelijke gang van zaken, namelijk dat eiser bij het eindigen van de samenleving een bedrag dat overeenkomt met 25% van de totale waarde van de certificaten als vergoeding heeft ontvangen, zijnde € 750.000 van € 3.000.000. Daarmee staat voor de rechtbank vast dat eiser een vordering had op [naam 1] ten belope van 25% van de waarde van de certificaten, en eiser dus (bovenop zijn juridische eigendom) voor 25% economisch gerechtigd was. Anders dan eiser, ziet de rechtbank daarin niet een louter geldelijke (cijfermatige) aanspraak, maar een tot economisch eigendom leidend direct belang bij de certificaten. De rechtbank neemt daarbij in aanmerking dat de vordering is ontstaan nadat eiser aan [naam 1] een bedrag had verstrekt dat overeenkwam met 25% van de totale investering in de woning (verkrijgingsprijs plus verbouwing). Daardoor is in wezen het door eiser ter beschikking gestelde bedrag omgezet in een economisch belang bij de woning van 25%, dat wordt vertegenwoordigd door 25% van de certificaten. Door de gemaakte afspraken kwam iedere waardestijging of -daling van de certificaten (i.e. de woning) economisch voor rekening en risico van eiser; bij een waardestijging werd zijn vordering navenant hoger en bij een daling omgekeerd. Aan eiser is dus niet louter een aan de waardeontwikkeling gekoppelde aanspraak toegekend, maar eiser liep tevens het risico dat bij een waardevermindering zijn vordering minder zou bedragen dan het nominaal verstrekte bedrag. Daarnaast neemt de rechtbank in aanmerking dat eiser ook in juridische zin mede-eigenaar was van de certificaten, zodat eiser niet alleen een geldelijke aanspraak bij de certificaten had, maar hem tevens rechten en plichten ten aanzien van die certificaten toekwamen.

20. Voor het oordeel van de rechtbank kan in het midden blijven of het belang bij de waardeontwikkeling is ontstaan door een hybride lening (c.q. analoog aan een vergoedingsrecht op basis van de beleggingsleer) of – hetgeen door eiser is bestreden – mogelijk zou zijn ontstaan door latere afspraken in de vaststellingsovereenkomst. De rechtbank acht in beide situaties, gelet op de onder 19. benoemde omstandigheden, een economische eigendom aanwezig. De gemaakte afspraken – zij het op basis van de hybride lening, dan wel de nadere afspraken in de vaststellingsovereenkomst – leiden tot een rechtstreeks belang in de certificaten, zoals bedoeld in art. 2, tweede lid, van de Wet BRV. Dat eiser niet zou hebben bedoeld een economisch eigendom te verwerven, doet er niet aan af dat de gemaakte afspraken tot die conclusie leiden.

21. De verwijzing naar het arrest van de Hoge Raad van 11 december 2009, ECLI:NL:HR:2009:BK1045, brengt geen verandering in het oordeel van de rechtbank. De certificaten zijn, ongeacht de onverdeeldheid, een zelfstandig object voor de overdrachtsbelastingheffing, zodat de voorliggende zaak verschilt van de situatie in het aangehaalde arrest waarin de vraag voorlag of overdrachtsbelasting verschuldigd kon zijn ter zake van de overdracht van een onzelfstandig bestanddeel van een onroerende zaak.

22. Gelet op het vorenstaande was de vrijstelling niet van toepassing en heeft verweerder terecht de onderhavige naheffingsaanslag overdrachtsbelasting opgelegd. Het beroep dient dan ook ongegrond te worden verklaard.

23. Voor een proceskostenveroordeling is geen aanleiding.