Hoge Raad, 23-12-2016, ECLI:NL:HR:2016:2829, 15/02137

Van 20 oktober 2005 tot en met 24 januari 2007 stond in het krachtens de Wegenverkeerswet 1994 aangehouden register van opgegeven kentekens een door een benzinemotor aangedreven personenauto (hierna: de auto) op naam van belanghebbende. Op 10 oktober 2009 is de auto wederom op naam van belanghebbende gesteld. Door de tenaamstelling was belanghebbende ingevolge artikel 7, lid 1, letter a, van de Wet op de motorrijtuigenbelasting 1994 (hierna: de Wet) de houder van de auto.

De auto is op 27 oktober 1978 voor het eerst in gebruik genomen.

Indien het Hof aan de hiervoor in 2.2.1 weergegeven oordelen ten grondslag heeft gelegd de opvatting dat aan een in een bezwaarschrift neergelegd verzoek in te stemmen met rechtstreeks beroep bij de rechtbank op voorhand de gevolgtrekking kan worden verbonden dat de belanghebbende niet is benadeeld, getuigen die oordelen – gelet op hetgeen hiervoor in 2.3.2 en 2.3.3 is overwogen – van een onjuiste rechtsopvatting.

Indien het Hof is uitgegaan van de juiste rechtsopvatting, is onbegrijpelijk het oordeel van het Hof dat het verzoek om prorogatie van belang is om te beoordelen of belanghebbende door het niet–horen is benadeeld. Dat oordeel behoefde – gelet op hetgeen hiervoor in 2.3.3 is overwogen – een nadere motivering, die ontbreekt.

Vooropgesteld wordt dat het vaste rechtspraak is van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) dat belastingheffing is te beschouwen als aantasting van het eigendomsrecht in de zin van artikel 1 EP (vgl. onderdeel 7.6 van de conclusie van de Advocaat–Generaal). Dat artikel houdt in, aldus eveneens vaste jurisprudentie van het EHRM, dat elke inbreuk door de Staat op het ongestoorde genot van eigendom van een natuurlijke persoon of een rechtspersoon in overeenstemming met het nationale recht dient te zijn (‘lawfulness’) en een legitiem doel van algemeen belang (‘legitimate aim’) moet dienen. Bij de keuze van de middelen om het algemeen belang te dienen, komt aan de wetgever een zeer ruime beoordelingsmarge toe (‘an exceptionally wide margin of appreciation’). Verder vereist het bepaalde in artikel 1 EP dat het toepasselijke nationale recht voldoende toegankelijk, precies en voorzienbaar is in de uitoefening en aldus een waarborg biedt tegen willekeur (‘arbitrariness’). De vereisten van precisie en voorzienbaarheid brengen mee dat een wet zodanig duidelijk is dat de burger redelijkerwijs in staat is om de daaruit voortvloeiende gevolgen van zijn handelen te voorzien, zodat hij zijn gedrag op de wet kan afstemmen. Ten slotte brengt de door artikel 1 EP beoogde bescherming mee dat een redelijke mate van evenredigheid moet bestaan tussen de gebruikte middelen en het doel dat ermee wordt nagestreefd. Dit vereist dat een redelijke en proportionele verhouding (‘fair balance’) bestaat tussen het – legitieme – doel in het algemeen belang en de bescherming van individuele rechten, en dat betrokkenen als gevolg daarvan niet worden getroffen met een individuele en buitensporige last. Dit een en ander houdt ook in dat burgers niet in redelijkheid erop mogen vertrouwen dat wettelijk geregelde aanspraken op belastingvrijstellingen ongewijzigd zullen blijven.

Vergelijk voor het vorenstaande onder meer EHRM 6 november 1980, Sunday Times tegen Verenigd Koninkrijk, no. 6538/74; EHRM 29 april 2008, Burden tegen Verenigd Koninkrijk, no. 13378/05; HR 3 april 2009, nr. 42467, ECLI:NL:HR:2009:BC2816, BNB 2009/268; HR 10 september 2010, nr. 08/04653, ECLI:NL:HR:2010:BK3103, BNB 2011/65; EHRM 20 september 2011, Yukos tegen Rusland, no. 14902/04; EHRM 14 mei 2013, N.K.M. tegen Hongarije, no. 66529/11; HR 27 juni 2014, nr. 12/04122, ECLI:NL:HR:2014:1523, BNB 2014/219 (hierna: het arrest BNB 2014/219); EHRM 27 oktober 2015, Konstantin Stefanov tegen Bulgarije, no. 35399/05; HR 29 januari 2016, nr. 15/03090, ECLI:NL:HR:2016:124, BNB 2016/164; en HR 10 juni 2016, nr. 14/05020, ECLI:NL:HR:2016:1129, BNB 2016/177.

Middel 4 is gericht tegen het oordeel van het Hof dat de wetgever bij het afschaffen van de oldtimervrijstelling voor jonge oldtimers heeft voldaan aan de vereisten van precisie en voorzienbaarheid. Het middel voert daartoe aan dat het Hof heeft nagelaten belanghebbendes stelling te behandelen dat te weinig tijd was gelegen tussen de aankondiging van de wijziging van artikel 72 van de Wet (medio december 2013) en de ingangsdatum van die wetswijziging (1 januari 2014), en dat aldus betrokkenen te weinig tijd werd gegeven om tijdig de auto te verkopen en anderszins in vervoer te voorzien.

Middel 4 faalt. Anders dan waarvan het middel uitgaat, houden de hiervoor in 2.4.2 omschreven vereisten van precisie en voorzienbaarheid van wetgeving niet in dat de fiscale wetgever bij het bepalen van het tijdstip van inwerkingtreding van nieuwe wetgeving rekening moet houden met de tijd die betrokkenen nodig hebben om schadebeperkende maatregelen te treffen (zie het arrest BNB 2014/219, onderdeel 4.3.6). Ook is de wetswijziging waarbij de toepassing van de oldtimervrijstelling is beperkt tot motorrijtuigen van 40 jaar en ouder en waarbij een overgangsmaatregel is getroffen voor (bepaalde) motorrijtuigen waarvoor de oldtimervrijstelling met ingang van 1 januari 2014 ophield te gelden, niet onvoldoende precies en evenmin zo onvoorzienbaar dat belastingplichtigen hun gedrag niet op de wet konden afstemmen.

Middel 5 is gericht tegen ’s Hofs oordeel dat de wetgever een legitiem doel heeft nagestreefd met de wijziging van de oldtimervrijstelling. Het middel voert daartoe aan dat uit het bij het bezwaarschrift gevoegde rapport van Stichting Autobelangen van september 2013 blijkt dat de door het Hof omschreven constateringen van de wetgever omtrent de toename van het aantal oldtimers in Nederland en de toename van het gebruik van dat aantal oldtimers onjuist zijn geweest, aangezien uit dit rapport naar voren komt dat minder dan 35 percent van de jonge oldtimers dagelijks wordt gebruikt en dat de toename en het gebruik van oldtimers wordt veroorzaakt door slechts een beperkte groep door een dieselmotor aangedreven auto’s, welk probleem reeds voor de wetswijziging van 2014 is opgelost.

Ook middel 5 faalt. Het voorstel tot wijziging van de oldtimervrijstelling is opgenomen in het Belastingplan 2014, dat op 19 september 2013 is aangeboden aan de Tweede Kamer. Het doel van die wijziging is in de memorie van toelichting (Kamerstukken II 2013/14, 33 752, nr. 3) uitvoerig toegelicht. Blijkens deze memorie van toelichting is met de afschaffing van de oldtimervrijstelling voor motorrijtuigen, die ouder zijn dan 25 jaar maar jonger dan 40 jaar, beoogd niet alleen op dat moment bestaande milieuvervuiling te beperken maar juist ook een rem te zetten op de toename van milieuvervuiling als gevolg van het anders toenemende aantal oldtimers en tegelijkertijd om opbrengsten te genereren voor de schatkist. Daarbij is erop gewezen dat de aankondiging in het Regeerakkoord in 2013 om de oldtimervrijstelling te wijzigen vrijwel direct ertoe heeft geleid dat het aantal importen van vaak relatief jonge oldtimers op diesel en LPG, sterk is afgenomen.

Uit het vorenoverwogene volgt dat met de onderhavige wetswijziging een legitiem doel in het algemeen belang is nagestreefd en dat deze wetswijziging niet van iedere redelijke grond is ontbloot. Dat heeft evenzeer te gelden voor de keuze van de wetgever om de oldtimervrijstelling te beperken tot auto's die 40 jaar of ouder zijn en voor diens keuze om bij jonge oldtimers geen onderscheid te maken tussen zogenoemde hobby–auto's en auto's voor dagelijks gebruik.

Daarom is juist het oordeel van het Hof dat de wetgever met de wetswijziging een legitiem doel nastreeft en dat dit doel – mede in het licht van de zeer ruime beoordelingsvrijheid die de wetgever toekomt – niet van iedere redelijke grond is ontbloot.

Ook middel 6 faalt. Anders dan het middel betoogt, geeft het hiervoor in 2.2.4 weergegeven oordeel van het Hof dat de aan de orde zijnde beperking van de oldtimervrijstelling en de daarbij getroffen overgangsregeling geen individuele en buitensporige last voor betrokkenen betekenen, geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. De door het middel daartoe aangevoerde omstandigheden, te weten (i) het aan toepassing van de overgangsregeling verbonden verbod om in de maanden januari, februari en december met de oldtimer gebruik te maken van de openbare weg in Nederland, (ii) de waardedaling van een oldtimer als gevolg van de wetswijziging, en (iii) de overgang van een vrijstelling naar het algemene tarief van (voor het onderhavige jaar) € 1124 dan wel het op grond van de overgangsregeling verschuldigde tarief van (voor het onderhavige jaar) € 120, kunnen niet de conclusie dragen dat de wetgever met de onderhavige wetswijziging het risico heeft aanvaard dat ten minste een substantieel deel van de houders van jonge oldtimers als gevolg van die wetswijziging een individuele en buitensporige last ondervindt. De wetgever is derhalve op het niveau van de regelgeving gebleven binnen de hem toekomende zeer ruime beoordelingsmarge.

’s Hofs oordeel dat vorenbedoelde omstandigheden evenmin leiden tot een individuele en buitensporige last voor belanghebbende, getuigt evenmin van een onjuiste rechtsopvatting.

Voor zover middel 6 in dit kader aanvoert dat het in de overgangsregeling opgenomen "verbod" om in de maanden januari, februari en december met een jonge oldtimer in Nederland gebruik te maken van de openbare weg in strijd is met het in de Europese Unie verankerde recht op het vrije verkeer van personen, wordt dat argument verworpen. De overgangsregeling betreft motorrijtuigen die in Nederland zijn geregistreerd. Lidstaten hebben de vrijheid om van personen die op hun grondgebied wonen en met een motorrijtuig gebruik maken van de openbare weg op hun grondgebied, een binnenlandse belasting als de motorrijtuigenbelasting te heffen. Wanneer een lidstaat in dat kader een lager belastingtarief dan het algemene tarief heft op voorwaarde dat de belastingplichtige gedurende een zekere periode met het motorrijtuig geen gebruik maakt van de openbare weg in die lidstaat, vormt dat een interne situatie waarin op het hiervoor bedoelde recht op het vrije verkeer van personen in zoverre geen beroep kan worden gedaan.

De aan belanghebbende als houder van de auto gegeven vrijstellingsbeschikking 2005 is gegrond op de toenmalige wetgeving op grond waarvan de inspecteur op verzoek vrijstelling van motorrijtuigenbelasting toekende voor motorrijtuigen van 25 jaar en ouder.

Sedert 1 januari 2007 bepaalt de Wet niet langer dat de oldtimervrijstelling na een daartoe gedaan verzoek bij beschikking van de inspecteur van toepassing is. De vrijstelling geldt sindsdien van rechtswege wanneer aan de voorwaarden voor de vrijstelling wordt voldaan. Dit betekent dat de vrijstellingsbeschikking 2005 met ingang van 1 januari 2007 haar rechtskracht heeft verloren en dat de mededeling van 2009 niet kan worden aangemerkt als een krachtens de wettelijke bepalingen gegeven beschikking. Op grond hiervan falen de middelen 2 en 3.

Daarbij wordt opgemerkt dat belanghebbende aan de vrijstellingsbeschikking 2005 noch aan de mededeling van 2009 het in rechte te beschermen vertrouwen mocht ontlenen dat de oldtimervrijstelling ook na 1 januari 2014 voor de auto van toepassing zou blijven. De inhoud van zowel de vrijstellingsbeschikking 2005 als de mededeling van 2009 laat geen andere conclusie toe dan dat deze niet meer was dan een weergave van de toentertijd geldende wettelijke bepalingen met betrekking tot de oldtimervrijstelling. Uit die inhoud kon bij belanghebbende redelijkerwijs niet de indruk zijn ontstaan dat de oldtimervrijstelling voor de auto zou blijven gelden wanneer de wettelijke bepalingen zo zouden worden gewijzigd dat de oldtimervrijstelling op grond van de wet niet langer van toepassing zou zijn.